بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر پدیدۀ فقر شهری در کلان‌شهر اهواز

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

مقدمه: فقر و پیامدهای منفی آن توسعه انسانی را محدود می‌کند، به‌طوری‌که فقرا اغلب در سطح نهایی آسیب‌پذیری در برابر نابسامانی‌های بهداشتی و اقتصادی و بلایای طبیعی قرار دارند. اکنون متفکران، سیاست­ گذاران و مدیران و برنامه ­ریزان شهری کاملاً آگاه هستند که ریشه اکثر مسائل اجتماعی- فرهنگی در شهرها تمرکز فقر است. علیرغم تلاش‌های دولت‌ها و نهادهای حاکمیتی برای بهبود زندگی ساکنان شهری خود، فقر همچنان پایدارترین معضل اجتماعی- اقتصادی در کلان‌شهرهای ایران است که سهم فقر جهانی در آن‌ها در حال افزایش است. در این میان داشتن مطالعه‌ای جامع در خصوص فقر که در بردارنده تحلیل دقیقی از عوامل ایجابی آن باشد لازم به نظر می‌رسد. به همین منظور پژوهش حاضر باهدف بررسی و سنجش عوامل مؤثر بر پیدایش پدیده فقر شهری در کلان‌شهر اهواز تدوین شده است.داد
داده و روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی- نظری و به لحاظ ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش، فقر شهری در قالب پنج بُعد اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، مدیریتی، کالبدی- زیرساختی و محیطی- جغرافیایی در قالب 36 شاخص بررسی‌شده است. برای سنجش، تحلیل و ارزیابی عوامل مؤثر بر پدیده فقر شهری در منطقه موردبررسی، از آزمون فریدمن و آزمون ­­های آماری T مستقل در نرم‌افزار SPSS استفاده شده است.
یافته ها: نتایج این پژوهش بیانگر این بوده است، در بٌعد اقتصادی بیش­ترین تأثیر را نداشتن شغل و درآمد پایدار با میانگین 4/09، بوده است و در بٌعد اجتماعی- فرهنگی بیش­ترین تأثیر را عدم مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌ها، با میانگین­ 3/08، داشته است و همچنین در بُعد مدیریتی- نهادی بیشترین تأثیرپذیری فقر شهری در کلان‌شهر اهواز از عامل تحریم‌ها، با میانگین 3، تأثیر مثبت و معناداری داشته است. پدیده فقر شهری از دیدگاه شاخص‌های کالبدی و زیرساختی بیشترین تأثیرپذیری را از عامل عدم زیرساخت فعالیت­ های فرهنگی، حاشیه‌نشینی به ترتیب با میانگین 3/07 و 3 داشته است. آخرین مؤلفه از عوامل تأثیرگذار بر الگوی فقر شهری که در این تحقیق به آن پرداخته‌شده عوامل محیطی – جغرافیایی است که گویه ­های موقعیت جنگ تحمیلی و موقعیت خاص منطقه به ترتیب با میانگین 4/05 و 3، بیشترین اثرگذاری را بر وجود پدیده فقر شهری را در کلان‌شهر اهواز داشته است.
نتیجه گیری: نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل پرسشنامه نشان می ­دهد، بخش عمده‌ای از ساکنین شهر اهواز را اقشاری با وضعیت نامناسب اقتصادی تشکیل می‌دهند. همچنین معضل بیکاری و حاشیه‌نشینی در این شهر به‌عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد و گسترش فقر بشمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها


افروغ، عماد. (1377). فضا و نابرابری اجتماعی. ارائه الگویی برای جدایی گزینی و پیامدهای آن، تهران: سمت. ارضروم چیل، نسرین. (1394). ابعاد گوناگون فقر در ایران. مجموعه پژوهش‌های اقتصادی، بانک، مرکزی جمهوری اسلامی ایران، صص 99-9. بمانیان، محمدرضا؛ رضایی راد، هادی؛ منصور رضایی، مجید. (1390). ارزیابی خصیصه‌های اقتصادی در شناسایی گستره‌های فقیر شهری با استفاده از تکنیک‌های AHP و Delphi (مطالعه موردی؛ شهر کاشمر). فصلنامه مدیریت شهری، دوره 9، شماره ویژه، 166-153. پورتر کارونی، محمد؛ شارع پور، محمود. (1399). فقر شهری در ایران؛ فرا تحلیل و یک مرور نظام‌ند، مطالعات ساختار کارکرد شهری. 7(22)، 79- 61. تقوایی، مسعود؛ قائد رحمتی، صفر (1385). تحلیل شاخص‌های توسعه فرهنگی استان‌های کشور. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 4(7)، 132-118. جواهری پور، مهرداد. (1381). چالش جهانی فقر شهری. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 2(6)، 147- 127. خداداد کاشی، فرهاد؛ باقری، فریده؛ حیدری، خلیل؛ خداداد کاشی، امید. (1381). اندازه‌گیری شاخص‌های فقر در ایران، کاربرد انواع خط فقر، شکاف فقر، شاخص فقر. پژوهشکده آمار، گروه پژوهشی آمارهای اقتصادی. رفیعیان، مجتبی؛ شاهین راد، مهنوش. (1387). راهبرد توسعه شهر در جهت تحقق برنامه‌ریزی توسعه شهری (با تأکید بر برنامه راهبردی شهر کرمان). مجله مطالعات اجتماعی ایران، 6(4)، 29-6. رئیس دانا، فریبرز. (1379). نقد روش در پدیده‌شناسی فقر. مجموعه مقالات فقر در ایران، تهران، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی. رضایی، محمدرضا؛ علییان، مهدی؛ خاوریان، امیررضا. (1393). شناسایی و ارزیابی گستره‌های فضایی فقر شهری در شهر یزد. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46(3)، 695- 677. زنگانه، احمد؛ تلخابی، حمیدرضا؛ گازرانی، فریدون؛ یوسفی فشکی، محسن. (1394). گستره‌های فضایی فقر شهری اراک. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 2(1)، 107- 93. سالنامه آماری استانداری خوزستان. (1398). معاونت برنامه‌وبودجه. شکویی، حسین. (1373). دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری. تهران: سمت. شکور، علی؛ نصیری، جعفر. (1397). بررسی عوامل مؤثر بر فقر شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعه موردی شهر مرودشت). سومین همایش ملی فرهنگ، گردشگری و هویت شهری. عزیزی، منصور؛ موحد، علی؛ ساسان پور، فرزانه؛ کرده، نعمت. (1392). تحلیلی بر وضعیت فقر شهری (مطالعه موردی: شهر مهاباد). مجله سپهر، 23(90)، 69- 60. فرهادی خواه، حسین؛ حاتمی نژاد، حسین؛ شاهی، عارف؛ ظفری، مسعود. (1396). تحلیل فضایی فقر شهری در سطح محله‌ها، نمونه پژوهشی شهر مشهد. مجله اقتصاد شهری، 2(2)، 36- 17. کاپلان، دیوید. اچ جیمز، ا. ویلر استیون آر، هالووی. (1391). جغرافیای شهری. ترجمه حسین حاتمی نژاد و عبدالمطلب برات نیا، تهران: انتشارات سمت. لطفی، صدیقه؛ حسنعلی زاده، میلاد. (1399). تحلیل فضایی فقر شهری در فضاهای شهری مطالعه موردی: شهر نورآباد. پژوهش‌های دانش زمین، 11(1)، 168- 152. مجیدی خامنه، بتول؛ محمدی، علیرضا. (1386). درآمدی بر شناخت و سنجش فقر شهری. جغرافیا(نشریه علمی – پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، 3(6)، 42، 145- 135. مدنی، سعید (1379). آسیب‌ها، انحرافات اجتماعی و فقر در ایران. مجموعه مقالات فقر در ایران، تهران: انتشارات علوم بهزیستی و توان‌بخشی. نیک پور، عامر؛ لطفی، صدیقه؛ حسنعلی زاده، میلاد. (1398). تحلیل فضایی فقر شهری با روش تحلیل عاملی. فصلنامه علمی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال نهم، 9(1)، 124- 103. نصراللهی پور افکاری؛ کلانتری، صمد؛ نقدی، اسدالله. (1381). توسعه شهرنشینی و پیامدهای آن با تکیه‌بر ایران. فصلنامه جمعیت، شماره 39 و 40، صص 34-2. Baharoglu, D., Kessides, Ch. (2002). Urban Poverty. A source book for Poverty Reduction Strategies. Chapter 16. Boansi, Mp., Amoako, C., Ansah, Jko., Brandful Cobbinah, P. (2020). The geography of urban poverty in Kumasi, Ghana. Habitat International 103 (2020) 102220, 1. Curley, A. (2005). Theories of urban poverty and implications for public housing policy. The Journal of Sociology & Social WelfareThe Journ, 14, 92. Ghazouani, S., Goaied, M. (2001). Determinants of Urban and Rural Poverty in Tunisia. ERF (Economic research Forum), working paper series, No.2001/126. Gray, L. C., Moseley, W. G. (2012). A geographical perspective on poverty– environment interactions. The Geographical Journal, 020(0), 9-41. Marisol S.L. (2018). Urban poverty and education, A systematic literature review. Educational Research Review, 1. Masika, R. Dehaan A., Baden S. (2001). Urbanisation and Urban Poverty: A Gender Analysis. Bridge, 1. Rahmanzandi,.and Akbari, E. (2019). Zoning and spatial analysis of poverty in urban areas (Case Study: Sabzevar City-Iran). Journal of Urban Management 8 (2019) 342–354. Simler, k., Harrower, S., Massigarela, C. (2003). Estimating Poverty Indices Form Simple Indicators Surveys. PP: 1. Yonzan, N., Lakner, C., Daniel Gerszon Mahler, R., Castaneda, A., Haoyu Wu, A. (2021). Available data and estimates of the impact of the COVID-19 pandemic on global poverty. Global Economic Prospects, World Bank, 1-6.