بررسی وضعیت سرمایۀ اجتماعی در محلات محروم (مطالعۀ موردی: شهر کرمان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسنده

دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

10.22103/JUSG.2020.2008

چکیده

تبیین موضوع: هدف اصلی این مقاله بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی در دو بعد ساختاری(شبکه روابط) و شناختی(اعتماد) در محلات محروم شهر کرمان است. علاوه بر آن تلاش می‌کند به مقایسه این ابعاد در محلات محروم و غیر محروم و نمونه ملی بپردازد.
روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه به دست آمده است. نمونه تحقیق برابر با 404 نفر است که با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای از سه محله محروم و حاشیه نشین  شهر کرمان انتخاب شده‌اند. علاوه بر این داده‌های طرح ملی سنجش سرمایه اجتماعی کشور و تحقیق تکمیلی در باره مناطق غیر محروم شهر کرمان به منظور مقایسه سرمایه اجتماعی مورداستفاده قرار گرفته است.
 یافته‌ها: یافته­های به دست آمده از T تک نمونه ای در سطح جمعی (محله) نشان داد، میزان سرمایه اجتماعی ساختاری ساکنان محلات محروم از مناطق غیر محروم به طور معناداری کمتر است. این یافته بیانگر آن است که پیوند ساکنین محلات محروم با افرادی که دارای پایگاه اقتصادی-اجتماعی بالاتری هستند، در مقایسه با ساکنان مناطق غیر محروم، ضعیف تر است. علاوه بر این یافته­ها حاکی از آن است که میزان اعتماد عمومی و سازمانی (سرمایه اجتماعی پل زننده) ساکنان محلات محروم در مقایسه با نمونه ملی که همه گروه ها و طبقات اجتماعی را در بر می گیرد، به شکل معناداری کمتر است.
نتایج: نتایج حاکی از آن است همکاری افراد محروم را با سازمانهای و نهاد های عمومی جهت توانمندسازی و بهبود شرایط زندگی در محله دچار مشکل ‌کند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که اعتماد ساکنان محلات محروم به اعضای خانواده و بستگان(سرمایه اجتماعی پیوند زننده) بیشتر از میانگین جامعه است. سرانجام این که نتایج تحقیق در سطح فردی نشان داد که متغیر های سن، تحصیلات و درآمد با سرمایه اجتماعی ساختاری و متغیر ادراک از عدالت و برابری با سرمایه اجتماعی شناختی رابطۀ معناداری دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدیان، محمد علی (۱۳۸۲). حاشیه نشینی؛  ریشه ها و راه حل ها، اندیشه حوزه،  شماره ۴۳ و ۴۴ آذر _ اسفند، صص ۲9۶_ ۲7۶.
استانداری کرمان، اداره امور اجتماعی و فرهنگی (1395) « طرح ساماندهی و نجات بخشی ساکنان حاشیه شهر کرمان- شهرک صنعتی» مبتنی بر ارتقاء سکونتگاه های غیر رسمی و کاهش آسیب های اجتماعی.
اسوانستروم تاد، پیتر دری یر و جان مولنکف (1394). نابرابری اقتصادی و سیاست عمومی، قدرت مکان در شهرها و جامعه: در نانسی کلنیوسکی، شهرها و جامعه. ترجمه محمدحسن خطیبی بایگی، انتشارات تیسا، چاپ اول، تهران.
امیر کافی، مهدی و شکوفه فتحی (1390). بررسی عوامل موثر بر دلبستگی به محله مسکونی «مطالعه موردی: شهر کرمان». مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره پنجم، شماره 1، بهار 1390، صص41-5.
بروگمن، یرون (1389). درآمدی بر شبکه‌های اجتماعی. ترجمه خلیل میرزایی، انتشارات جامعه‌شناسان، چاپ اول، تهران.
بیات، آصف (1397). سیاست‌های خیابانی: جنبش تهی دستان در ایران، نشر شیرازه، چاپ دوم، تهران.
پاتنام، رابرت (1384). جامعه برخوردار، سرمایه اجتماعی و زندگی عمومی:  در سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. ترجمه افشین خاکباز و حسن پویان، نشر شیرازه، چاپ اول، تهران.
پاتنام، روبرت (1392). دموکراسی و سنت‌های مدنی. ترجمه محمدتقی دلفروز، انتشارات جامعه شناسان، چاپ اول، تهران.
پارکر، سیمون(1397). نظریه شهری و تجربه شهری، ترجمه حمید رضا تلخابی و فرخ مهرآیین، انتشارات تیسا، چاپ اول، تهران.
پورتس، آلهاندرو (1384). سرمایه اجتماعی، خاستگاه‌ها و کاربردهایش در جامعه‌شناسی مدرن: در سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. ترجمه افشین خاکباز و حسن پویان، نشر شیرازه، چاپ اول، تهران.
تقوایی، مسعود و اعظم صفرآبادی (1391) مطالعه تطبیقی سرمایه اجتماعی دربافت‌های شهری با استفاده از مدل AHP (مطالعه موردی: شهر کرمانشاه) مطالعات شهری، سال دوم، شماره دوم، صص34-1.
چلبی، مسعود(1375). جامعه شناسی نظم: تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی، نشر نی، چاپ اول، تهران.
حاج یوسفی، علی (1381).  حاشیه‌نشینی شهری و فرایند تحول آن ( قبل از انقلاب)، فصلنامه هفت شهر، سال سوم، شماره هشتم، صص 24-12.
داداش‌پور، هاشم و بهرام علیزاده (1390).  اسکان غیر رسمی و امنیت تصرف زمین، نشر آذرخش، چاپ اول، تهران.
ذکایی، محمد سعید و پیام روشن فکر(1384). رابطه سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در محلات شهری، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 32، صص 37-1.
رضایی، محمدرضا و محسن کمانداری(1393). بررسی و تحلیل علل شکل‌گیری حاشیه‌نشینی در شهر کرمان. نمونه مورد مطالعه محلات سیدی و امام حسن، فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا) سال چهارم، شماره چهارم (پیاپی 15)، صص196-179.
صالحی امیری، سید رضا و زهرا خدائی (1390). حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی: چالش ها و پیامدها، انتشارات ققنوس، چاپ اول، تهران. 
غضنفرپور، حسین، محسن کمانداری و معصومه علیمرادی (1391). اسکان غیر رسمی چالش فراروی شهرها( مطالعه موردی محله شهرک صنعتی کرمان. فصلنامه جغرافیا، سال دوم، شماره 2، صص 46-31.
فیلد، جان (1385).  سرمایه اجتماعی، ترجمه جلال متقی، نشر موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، چاپ اول، تهران.
کاستلز، مانوئل (1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ (پایان هزاره). جلد سوم، مترجمان احد علیقلیان و افشین خاکباز، انتشارات طرح نو، چاپ اول، تهران.
کلمن، جیمز (1386). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی، چاپ دوم، تهران.
لوئیس، اسکار( 1387).  فرزندان سانچز، ترجمه حشمت کامرانی، انتشارات هرمس، چاپ اول، تهران.
مرکز ملی رصد اجتماعی کشور (1394). گزارش وضعیت شاخص های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی استان کرمان در سالهای1391- 1375 ، ویراست اول.
مَسی داگلاس اِس و نانسی‌ ای. دنتون (1394). حلقه مفقوده در شهرها و جامعه: در نانسی کلنیوسکی، شهرها و جامعه. ترجمه محمد حسن خطیبی بایگی، انتشارات تیسا، چاپ اول، تهران.
موسوی، میرطاهر (1396).  حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی: چالش هزاره سوم ایران و جهان، در جامعه آرمانی، جامعه بحرانی، مجموعه مقالاتی در باره مسائل و آسیب‌های اجتماعی ایران، نشر کتاب پارسه، چاپ اول، تهران.
نقدی، اسداله ( 1392). حاشیه نشینی ( تئوری ها _ روش ها _ مطالعات مورد) ، انتشارات جامعه شناسان، چاپ اول، تهران.
وزارت کشور (1394). طرح ملی سنجش سرمایه اجتماعی کشور، ناشر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، چاپ اول، تهران.
ولکاک، مایکل و دیپا نارایان (1384). سرمایه اجتماعی و تبعات آن برای نظریه توسعه، پژوهش و سیاست: در سرمایه اجتماعی: اعتماد، دموکراسی و توسعه. ترجمه افشین خاکباز و حسن پویان، نشر شیرازه، چاپ اول، تهران.
ویلکینسون، ریچارد و کیت پیکت (1393). تاوان نابرابری: چرا برابری به سود همگان است، ترجمه سارا افراز، نشر میم، چاپ اوّل، قم.
هورست، چارلز ای (1396).  نابرابری اجتماعی: انواع، علل و پیامدها، ترجمه علی شکوری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.
Belge, Ceren and Lisa Blaydes (2014). Social Capital and Dispute Resolution in Informal Areas of Cairo and Istanbul, Studies in Comparative International Development, vol. 49. Issue. 4 , pp. 448-476.
Briggs, Xavier De Souza (1998) Brown kids in white suburbs: Housing Mobility and the many Faces of Social Capital, Housing Policy Debate, 9 (1): 177-221.
Brisson, Daniel S. and Charles L. Usher (1998). Bonding Social Capital in Low-Income neighborhoods, family relations, 54: 644-653.
Castiglione, Dario, Jan W. Van Deth and Guglielmo Wolleb (2008). The Handbook of Social Capital, Oxford University Press.
Christakopoulou, S, Jon, D., Aikaterini, G (2001). The Community Well- Being Questionnaire: Theoretical context and initial Assessment of its Reliability and validity, Social Indicators Research, Vol. 56, PP. 321-351.
Curley, Alexandra M. (2010) Neighborhood institutions, Facilities, and public space: A missing link for Hope VI Residents’ Development of Social Capital? A Journal of Policy Development and Research, Vol. 12, No.1, pp. 33-63.
Dominguez, Silvia, and Celeste Watkins (2003). Creating Networks for Survival and Mobility: Social Capital among African –American and Latin- American Low- Income Mothers, Social Problems, 50 (1) :111- 135.
Ferlander, sara (2007). the Importance of Different forms of Social Capital for Health, Acta sociologica, vol. 50(2): 115-128.
Fernandes, Roberto M. and David Harris (1992) Social Isolation and the Underclass, PP. 257-293. In Drugs, Crime and Social Isolation, edited by Adele V. Harrell and George E. Peterson, Washington, DC: the urban institute.
Haines, Valerie A., John J. Beggs, Jeanne.S, H (2011) Neighborhood Disadvantage, Network Social Capital, and Depressive Symptoms, Journal of Health and Social Behavior, vol. 52, No. 1, PP. 58-73.
Joseph, Mark L., Robert J. Chaskin and Henry S. Webber (2007). the theoretical Basis for Addressing Poverty through Mixed- income Development, Urban Affairs Review, vol. 42, No. 3, PP. 369- 409.
Kearns, A., Ray, F (2000). Social Cohesion and Multilevel Urban Governance, Urban Studies, vol. 37, No. 5-6, PP. 995-1017.
kleinhans, R., Hugo, P., GodFried, E (2007). Understanding Social Capital in Recently Restructured Urban Neighborhoods: two case studies in Rotterdam, Urban Studies, Vol. 44, No. 5/6, PP 1069-1091.
Nahapiet, J., Sumantra, Gh (1998). Social Capital, Intellectual Capital, and the Organizational advantage, Academy of management Review, vol. 23, No, 2, PP. 242-266.
Osterling, K.L (2007). Social Capital and Neighborhood poverty, Journal of Human Behavior in the Social Environment, vol. 16, No. 1-2, PP-123 -147.
Peterson, George E., Adele V. Harrell (1992) introduction: inner- city isolation and opportunity, In Drugs, Crime and Social Isolation, edited by Adele V. Harrell and George E. Peterson, Washington, DC: the urban institute.
Poortinga, W (2006). Social Relations or Social Capital? Individual and Community Health Effects of Bonding Social Capital, Social Science Med, Vol. 63, No.1, PP. 255-270.
Rankin, Bruce H., James M.Q (2000) Neighborhood Poverty and the Social Isolation of Inner- city African American Families, Social Forces, Vol. 79, No. 1.PP. 139-164.
Raudenbush, D (2016). I Stay by Myself: social support, distrust, and selective solidarity among the urban poor. Sociological forum, vol. 31, no.4, pp. 1018-1039.
Ross, Catherine E. (2011) collective Threat, Trust, and the Sense of Personal Control, Journal of Health and Social Behavior, 52 (3): 287-296.
Ross, Catherine E., John M., Shana, P (2001). powerlessness and the Amplification of Threat: Neighborhood Disadvantage, Disorder, and Mistrust, American sociological Review, Vol. 66, PP. 568-591.
Ross. Catherine E., E., john R. Reynolds and karlyn J. Geis (2000). the Contingent Meaning of Neighborhood stability for Resident’s psychological well- being, American sociological review, vol. 65, PP. 581-597.
Rustiadi, E., Ahmadriswan, N (2017). Can Social Capital Investment Reduce Poverty in Rural Indonesia? International journal of Economics and Financial Issues, 7 (2), 109-117.
Saegert, S., Phillip Thompson, J., Mark.R., W (2001). Social Capital and Poor Communities, New York: Russell sage Foundation.
Sari, F (2012). Analysis of Neighborhood Effects and Work Behaviour: Evidence from paris, Housing studies, vol. 27, No.1, pp. 45-76.
Silvey, R., Rebecca., E (2003). Engendering Social Capital: women workers and Rural- Urban Networks in Indonesia’s crisis, world Development, vol. 31, issue. 5, PP. 865-879.
Smith, S.S (2010). Race and trust, Annual Review of Sociology, vol.36, pp. 453-475.
Tigges, L.M., Irene, B., Gary P, Green (1998) Social Isolation of the Urban Poor: Race, Class and Neighborhood Effects on Social Resources, the sociological Quarterly, Vol, 39, No. 1, pp. 53-77.
Van Eijk, G (2010). Does Living in a poor Neighborhood result in Network Poverty? A study on Local Networks, locality-based relationships and Neighborhood settings, Journal Hous and the Built environ, vol. 25, PP. 467-480.
Van Ham, M., David, M., Nick, B., Ludi, S., Duncan, M (2012). Neighbourhood Effects Research: New Perspective, in M Van Ham et al. (eds.), Neighbourhood Effects Research: New Perspective, Springer. 
Volker, B., Gerald, M., Veronique, S (2013). Neighborhood Social Capital and Residential Mobility in M Van Ham et al. (eds.), understanding Neighborhood Dynamic: New Insights for Neighborhood effects research, springer.
Wacquant loic, J.D., William Julius, W (1989). the cost of Racial and Class Exclusion in the inner city. Annals of the American Academy of political and social science 105: 8- 25.
Wilson, William, J (1987). The truly disadvantaged: the inner city, the underclass and public policy, university of Chicago press.
Wilson, William, J (2013). Ccombating concentrated poverty in urban neighborhoods, journal of applied social science, 7 (2): 135-143.