تحلیلی بر پراکنش خدمات و جمعیت شهری با تأکید بر عدالت فضایی و برخورداری شهری (مطالعۀ موردی: شهر ایلام)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 مدرس گروه شهرسازی، موسسه آموزش عالی اپادانا، شیراز، ایران

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری گرایش آمایش شهری، دانشگاه پیام نور

چکیده

تبیین موضوع: توزیع فضایی عادلانه خدمات و منابع بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آنها، یکی از فاکتورهای مهم جهت دستیابی به عدالت اجتماعی می باشد، زیرا عدم برخوداری عادلانه منجر به ایجاد بحران‌های اجتماعی و مشکلات پیچیده فضایی و توزیع عادلانه نیز زمینه‌ساز توسعه متوازن مناطق شهری خواهد شد. 
هدف از این پژوهش، ارزیابی میزان هماهنگی در پراکندگی جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهر ایلام و ارائة راهکارهای بهینه برای نیل به توزیع متعادل خدمات در سطح شهر، به‌منظور بهره‌مندی همة شهروندان از خدمات شهری مناسب است. 
روش: پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی تحلیل می باشد. با استفاده از نرم افزار SPSS و بهره جستن از دو روش تحلیل عاملی و خوشه ای، به بررسی چگونگی توزیع خدمات شهری در سطح شهر ایلام پرداخته است.
یافته‎ها: نتایج پژوهش بیانگر آن است که در بین سه شاخص خدمات شهری بین محلات شهر ایلام، شرایط شاخص کالبدی نسبت به دیگر شاخص ها در موقعیت بهتری قرار داشته و پس از آن شاخص اقتصادی و در نهایت شاخص اجتماعی در وضعیت مطلوب قرار گرفته است. از طرفی بر اساس نتایج مقایسه ای از دو روش تحلیل(عاملی و خوشه ای) مشخص می گردد که ناحیه مرکزی در بهترین شرایط، ناحیه شادآباد در شرایط تا حدودی مناسب و نواحی جانبازان، چالیمار، نوروزاباد، آزادگان، رزمندگان و بانبرز در شرایط نامناسب قرار دارند.
نتایج: وضعیت بوجود آمده ماحصل مشکلاتی چون: عدم مدیریت مداوم (طی 21 سال 13 شهردار تغییر کرده است)؛ ضعف در تدوین و اجرای قوانین؛ سوء مدیریت و ناهماهنگی میان دستگاه‌های مرتبط با مدیریت شهری و نداشتن نگاه یکپارچه؛ ناپایدار بودن درآمدهای شهرداری؛ غلبه نگاه قبیله‌ای بر نگاه شهروندی؛ پراکندگی نامطلوب تراکم؛ کمبود سرانه کاربری های تفریحی و ... می باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اجزاء شکوهی، محمد؛ علیزاده، زینب؛ باخزری، محمد (1393). برنامه­ریزی توزیع فضایی کاربریهای شهری جهت تامین عدالت   فضایی  شهر (با تاکید بر کاربریهای بهداشتی درمانی). مجموعه مقالات  هفتمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران (جغرافیای سیاسی شهر).
اطهاری، کمال؛ (1381). عدالت در فضا. مجله هفت شهر  (سازمان عمران و بهسازی شهری تهران)، سال 3، شماره 9 و 10،
اکبری، طیبه؛ حسین زاده، جعفر؛ شیری، اردشیر (1395). بررسی مطلوبیت فضاهای گذران اوقات فراغت شهروندان ایلام (مطالعه موردی: فضاهای سبز شهری). فرهنگ ایلام، صص 39-25.
اسماعیل زاده، حسن؛ افضلی گروه، زهرا (1394). استراتژی بهینه تحقق عدالت فضایی پراکنش جمعیت و خدمات شهری با استفاده از مدل ترکیبی (مطالعه موردی: شهر بناب). فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی شهری، سال 3، شماره 11، صص 52-25.
حاتمی­نژاد، حسین؛ فرهودی، رحمت الله؛ محمدپور جابری، مرتضی (1378).تحلیلنابرابریاجتماعیدربرخورداریاز کاربریهایخدماتشهریمطالعهموردی: شهراسفراین.انتشارات پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 65، صص  71-85.
رستمی، مسلم؛ شاعلی، جعفر (1388). تحلیلتوزیعفضاییخدماتشهریدرشهرکرمانشاه. فصلنامه چشم انداز جغرافیایی، سال 4، شماره 9، صص 78-52.
رضویان، محمدتقی؛ بیرامزاده، حبیب (1387). عملکرد مدیریت شهرهای کوچک در برنامه ریزی کاربری اراضی (مطالعه موردی: شهر بناب). پژوهش های جغرافیایی، شماره 63، صص 171-114.
زیویار، پروانه؛ الماسی مفیدی، حسین (1394). تحلیل و بررسی ابعاد توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی با تاکید بر شهرهای عدالت محور. مجموعه مقالات  اولین همایش پژوهش های کاربردی در علوم جغرافیایی.
زنگی آبادی، علی؛ باقری کشکولی، علی؛ تبریزی، نازنین (1394). تحلیلی بر توزیع فضایی جمعیت و خدمات شهری با تاکید بر عدالت اجتماعی و نابرابری های شهری (مطالعۀ موردی: محلات شهر فیروزآباد فارس). جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دوره 26 ، شماره 2 (پیاپی 58). صص 214-191.
سالنامه آماری استان ایلام (1395). معاونت برنامه ریزی استان ایلام.
ستاوند، محمد هادی؛ حاجی زاده، فاضل؛ یغفوری، حسین (1398). واکاوی فضایی مناطق شهری شیراز از منظر عدالت اجتماعی با تاکید بر خدمات عمومی. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 19، شماره 52، صص 192-171.
شریفی، عبدالنبی (1385). عدالت اجتماعی و شهر، تحلیلی بر نابرابری های منطقه ای در شهر اهواز. رسالۀ دکتری جغرافیا گرایش برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: حسین حاتمی­نژاد، دانشگاه تهران.
ضرابی، اصغر؛ صابری، حمید (1389). راهنمای استراتژی­های توسعه شهری بهببود عملکرد شهر. اصفهان: دانشگاه اصفهان، چاپ اول.
علیجانی، بهلول (1381). اقلیم شناسی سینوپتیک. چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
علیپور، عباس؛ علیپور، احسان؛ علیزاده، مهدی (1397). تحلیل عدالت فضایی در سکونت گاه های کویری با تاکید بر خدمات عمومی شهری (مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال 7، شماره 26، صص 86-71.
غنی نژاد، موسی (1380). عدالت، عدالت اجتماعی و اقتصاد. بازتاب اندیشه، شماره 15، صص 66-1.
قراخانلو، آرمان؛ موسوی، میرسعید (1395). بررسی و رتبه بندی میزان برخورداری مناطق دوگانه ی شهرداری تبریز از لحاظ شاخص های خدمات شهری. مجموعه مقالات سومین کنگره علمی پژوهشی افق های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران.
کلانتری، محسن؛ حیدریان، مسعود؛ محمودی، عاطفه؛ (1389). ایمن سازی فضای کالبدی شهرها در برابر بزهکاری با استفاده از راهبردهای پیشگیری جرم با طراحی محیطی. فصلنامه دانش انتظامی، شماره چهل و هشتم، صص 74-51.
محمدی، جمال؛ محمدی ده چشمه، مصطفی؛ ابافت یگانه، منصور (1386). ارزیابی کیفی نقش فضاهای سبز شهری و بهینه سازی استفاده شهروندان از آن در شهر کرد. فصلنامه محیط شناسی، دانشگاه تهران، دوره 33، شمارۀ 44، صص 104-95.
موحد، علی؛ تولایی، سیمین؛ کمانرودی، موسی؛ تابعی، نادر (1393). تحلیل نابرابری­های فضایی توزیع خدمات در سطح محلات منطقه شش تهران. نشریه آمایش سرزمین. مقاله 3، دوره 6، شماره 1.
مینایی، فهیمه؛ صدیقی، ابوالفضل؛ اکبری، مهناز؛ حسینی، معصومه (1393). تاثیر توزیع خدمات شهری بر توسعه پایدار نمونه مورد مطالعه: شهرستان های استان خراسان جنوبی. مجموعه مقالات دومین همایش ملی پژوهش­های کاربردی در جغرافیا و گردشگری.
نیک پور، عامر؛ ملکشاهی، غلامرضا؛ رزقی، فاطره؛ (1394). بررسی و تحلیل فضایی نابرابری های اجتماعی در مناطق شهری با رویکرد شهر متراکم مطالعه موردی: شهر بابل. فصلنامه مطالعات شهری، شماره 16، صص 38-27.
نظم فر، حسین؛ فضلی، رحیمه؛ (1393). ارزیابی توزیع خدمات عمومی از منظر عدالت فضایی در محلات منطقه 2 شهر اردبیل. مجموعه مقالات اولین همایش علوم جغرافیایی ایران.
هاروی، دیوید؛ (1379). عدالت اجتماعی و شهر. ترجمۀ فرخ حسامیان و همکاران. شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری، تهران.
یغفوری، حسین؛ قاسمی، سجاد؛ قاسمی، نرگس (1396). بررسی عدالت فضایی در توزیع خدمات، با تاکید بر مدیریت شهری مطالعه موردی: محلات منطقه 19 تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 32، شماره سوم، شماره پیاپی 126، صص 128-114.
Florida, R (2004). The Rise of the Creative Class: And How It’s Transforming Work, Leisure. Community and Everyday Life (Paperback), Basic Books, New York.
Hall, P (1992). Urban and Regional Planning. Routledge, London.
Robin, S. de Graaf, greet P.M.R. Dewalf. (2010). Applying the lessons if Strategic urban planning learned in the Developing World to the Netherlands: A Case study of three Industrial Area development projects. Habitat International. Vol.34, No.4.
Steinberg, F (2005). Strategic urban planning in Latin America: Experience of Building and Managing.
Yarnal, B (1993). Synoptic climatology in environmental analysis. Belhaven Press, London, UK, 195pp.