ارزیابی و تحلیلی بر زیست‌پذیری نواحی شهری خرم‌آباد

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکترای برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

10.22103/jusg.2025.2147

چکیده

مقدمه: مفهوم شهر زیست پذیر از مهمترین دغدغه ­های سیاست­ گذاران، برنامه ­ریزان و مدیران شهری بوده و هدف تمام برنامه ­ریزی های شهری، تبدیل فضای شهر به محیطی زیست ­پذیر و با قابلیت زندگی برای شهروندان است. در همین ارتباط، این پژوهش با هدف سنجش میزان زیست­ پذیری در سطح نواحی شهر خرم ­آباد انجام‌ یافته است..
داده و روش: روش تحقیق به لحاظ ماهیت، تحلیلی ـ توصیفی و از نظر هدف، کاربردی است. داده‌ها و اطلاعات از طریق دو روش اسنادی ( مطالعات کتابخانه‌ای) و میدانی (پرسش ­نامه) گردآوری‌شده است.  جهت تحلیل داده ­های گردآوری شده از آزمون تی تک نمونه ­ای در قالب نرم ­افزار SPSS  و برای رتبه ­بندی نواحی، از روش تصمیم ­گیری چند شاخصه VIKOR استفاده شده است..
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که از میان شاخص ­های 9 گانه، شهر خرم ­آباد فقط در سه شاخص آموزش عمومی، بهداشت و تعلق مکانی وضعیت نسبتاً قابل­قبولی داشته است اما در دیگر شاخص ­ها، از نظر شهروندان نواحی شهری خرم­ آباد وضعیتی نامطلوب داشته است. همچنین وضعیت سطح­ بندی نواحی شهری بر اساس مجموع شاخص ­ها نشان داد که فقط در یک ناحیه ( ناحیه6) از مجموع 24 ناحیه شهری از وضعیت مطلوب زیست ­پذیری برخوردارند و مابقی نواحی در وضعیت قابل تحمل تا نامطلوب قرار دارند.
نتیجه‌گیری: در مجموع می ­توان بیان داشت که روند مدیریت شهری در شهر خرم ­آباد نتوانسته است نتایج مطلوبی را از نظر ارتقاء شاخص ­های زیست ­پذیری شهری داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
اجزاء شکوهی، محمد؛ امینی، مرضیه؛ یحیی­پور، علی؛ خداداد، مهدی. (1401). سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری شهری (مطالعه موردی: محلات شهر قائن). نشریه علوم جغرافیایی، (18)40، 197- 174.  2011-1320    doi
اکبری، غضنفر. (1385). سرمایه اجتماعی و حکمرانی شهری. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 83.صص135-154
بازوندی، فرشاد؛ شهبازی، مهرداد. (1393). نقش سرزندگی در ایجاد تصویر ذهنی و میزان بهره گیری از فضای شهری(مطالعه موردی پیاده راه خیابان سپهسالار). پژوهش‌های منظر شهری، شماره 1، 41-33 .
برک­پور، ناصر؛ اسدی، ایرج. (1388). مدیریت و حکمروایی شهری. انتشارات دانشگاه هنر، چاپ اول، تهران.
بندر­آباد، علیرضا. (1393). ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی با تأکید بر اصول شهر زیست­پذیر. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 5(13) ، 74- 55. 20.1001.1.22285229.1393.5.16.4.1
فیروز بخت، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ ربیعی­فر، ولی­الله. (1391). راهبردهای ساختار زیست­محیطی شهر با رویکرد توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی شهر کرج). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره80، 239-213.
تقوی­زیروانی، اسماعیل؛ نظم­فر، حسین؛ منصوریان، حسین. (1401). ارزیابی و تبیین مؤلفه‌های مؤثر بر زیست‌پذیری شهری (مورد مطالعه:شهر ساری). نشریه مطالعات و ساختار شهری، 9 (32)، 163-147.
جعفری اسد­آبادی، حمزه؛ ساسان­ پور، فرزانه؛ تولایی، سیسمن. (1392). قابلیت‌های زیست‌پذیری شهر‌ها در راستای توسعه پایدار(مطالعه موردی کلانشهر تهران). فصلنامه انجمن جغرافیایی ایران، 12(42)، 157-129.
جمعه ­پور، محمود  طهماسبی ­تهرانی، شهرزاد. (1392). تبیین میزان زیست‌پذیری و کیفیت زندگی در روستاهای پیرامون شهری (مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان شهریار). فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی- فضایی، 1(3)،60-49.
حبیبی، داوود. (1392). بررسی عوامل مؤثر بر افول حس زندگی و زیست‌پذیری بافت‌های تاریخی و فرسوده (محله سنگ سیاه شیراز). نشریه شهر ایرانی اسلامی، 4(14)، 80-75.
حیدری، تقی؛ شماعی، علی؛ ساسان­پور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ احد­نژاد، محسن. (1395). ارزیابی قابلیت‌های زیست‌پذیری بافت فرسوده و راهبردهای تقویت آن ( مطالعه موردی: بافت فرسوده زنجان). نشریه شهر پایدار، 2(2)، 34-19.
خراسانی، محمدامین؛ رضوانی، محمد­رضا؛ لنگرودی، سید­حسن؛ رفیعیان، مجتبی. (1391). سنجش و زیست‌پذیری روستاهای پیرامونی شهری (روستاهای ورامین). نشریه پژوهش‌های روستایی، 3(4)، 104-79.
خستو، مریم؛ سعیدی‌­رضوانی، نوید. (1389). عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری (خلق یک فضای شهری سرزنده با تأکید بر مفهوم مرکز خرید پیاده). مجله هویت شهر، 3(4)، 74-43.
رجبی، آزیتا؛ سفاهن، افشین. (1389). مدل گسترش فضایی کلان­شهر تهران. مجله دانشنامه، (19)، 70-57.
زبردست، اسفندیار. (1383). اندازه شهر. مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، تهران.
زیاری، کرامت ­الله؛ محمدی، علیرضا. (1395). آسیب ­شناسی مدیریت طرح‌های توسعه منطقه‌ای در ایران و انتخاب الگوی مطلوب مدیریتی. مجلّة جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 4(1)، 88-67.
https://doi.org/10.22067/geography.v14i1.42027
سپهوند، رضا؛ عارف ­نژاد، محسن. (1392). اولویت ­بندی شاخص­ های توسعه پایدار شهری با رویکرد تجزیه و تحلیل سلسله ­مراتبی گروهی شهر اصفهان. فصلنامه مطالعات و برنامه ­ریزی شهری، (1)،59-43.
شاهیوندی، احمد؛ قلعه­ نویی، محمود،؛ علی ­پور اصفهانی؛ مریم. (1393). بررسی ویژگی‌های کالبدی و اثرگذاری آن بر سرزندگی و زیست‌پذیری محله‌های قدیم شهری نمونه موردی محله سنبلستان اصفهان. مرمت و معماری ایران، (9)،26-13.
شمالی، مرضیه؛ حاجی ­علیزاده، جواد؛ حمید­زاده خیاوی، سهیلا؛ نظم­فر، حسین. (1401). ارزیابی میزان تناسب توسعۀ کلا­ن­شهر تبریز با رویکرد زیست‌پذیری شهری. نشریه فضای جغرافیایی، (79)،157-183.
 10.52547/GeoSpa.22.3.157 doi
فرج ­الهی، عاطفه؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ حیدری­چیانه، رحیم؛ مختاری، داود. (1401). تحلیل تطبیقی زیست‌پذیری شهری با تأکید بر شاخص‌های کالبدی مناطق ده گانه کلانشهرتبریز. نشریه جغرافیا و برنامه ­ریزی، (81)،189-173.
doi 10.22034/gp.2021.48133.2897
کلارک، دیوید. (1398). جهان شهری، شهر جهانی. ترجمۀ مهدی قرخلو و فروغ خزاعی نژاد، نشر انتخاب، چاپ اول، تهران.
محمدی، جلیل؛ محمدی، علیرضا. (1396). بررسی توسعه کالبدی شهر زنجان با تأکید بر شاخصه‌های توسعه درون­زا. مجله آمایش جغرافیایی فضا، (23)،24-11.
مشکینی، ابوالفضل؛ مؤمنی­قلیچی، محمد؛ خاوریان­گرمسیر؛ امیررضا. (1395). روندهای پراکنده­رویی شهری و برنامه‌ریزی توسعه‌ی فضایی پایدار(مطالعه موردی: منطقه 2 تهران). فصلنامه معماری شهری پایدار، (2)، 54-43.
سرایی، محمدحسین؛ یاراحمدی، منصوره. (1401). شناسایی زیست‌پذیری ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر بر زیست‌پذیری در نواحی شهری (مطالعه موردی: شهر اسفراین). جغرافیا و پایداری محیط (پژوهش‌نامه جغرافیایی)، 12(45 )، 23-35. https://doi.org/10.22126/ges.2022.7545.2513
زیاری، کرامت­اله؛ حاتمی، احمد؛ صفرپور، ابولحسن. (1400). ارزیابی ابعاد و مؤلفه‌های زیست‌پذیری در نواحی شهری با رویکرد توسعه پایدار (نمونه موردی نواحی شهر خرم آباد). فصلنامه چشم­انداز شهرهای آینده2(2), 50-33.‎
نیک پور، عامر؛ یاراحمدی، منصوره. (1399). شناسایی عوامل مؤثر بر زیست‌پذیری در شهرنورآباد ممسنی. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(23)، 60-77.
امینی، شادی؛ احمدزاده، حسن؛ هوشیار، حسن؛ ولی­زاده، رضا. (1400). شناسایی مؤلفه‌های آتی زیست‌پذیری شهری با رویکرد آینده پژوهی(مطالعه موردی: شهر مهاباد). فصلنامه شهر پایدار، 4(3)، 113-99.
 10.22034/jsc.2021.263604.1383
سلیمانی­ مهرنجانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ رفیعیان، مجتبی؛ زنگانه، احمد؛ خزائی ­نژاد، فروغ. (1395). زیست‌پذیری شهری، مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 4(1)، 50-27.
 https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2016.58120
ساسان ­پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین؛ جعفری اسدآبادی، حمزه. (1394). سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری شهری در مناطق بیست و دوگانه کلان شهر تهران.  فصلنامه علمی برنامه‌ریزی منطقه ای،5(18), 42-27.
ماجدی، حمید؛ بندرآباد، علیرضا. (1393). بررسی معیارهای جهانی و بومی شهر زیست پذیر.  مجله هویت شهر، 8(17)، 76-65.
مهندسین مشاور شهرساز پارت. (1395). طرح تفصیلی شهر خرم آباد. شهرداری خرم آباد، مرحله اول (وضع موجود)،310-1.
شریفیان ­پور، نسیم؛ فریادی، شهرزاد. (1392). تحلیل مقایسه‌ای شاخص‌های ارزیابی محیط زیست شهری. کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری.
References
Asongu, S. A., Agboola, M. O., Alola, A. A., & Bekun, F. V. (2020). The criticality of growth, urbanization, electricity and fossil fuel consumption to environment sustainability in Africa. Science of the Total Environment, 712, 136376. https: //doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.136376
Balsas, C. J. (2004). Measuring the livability of an urban centre: an exploratory study of key performance indicators. Planning, Practice & Research, 19(1), 101-110. https: //doi.org/10.1080/0269745042000246603
Barsegar, E., Ghanbary, A. & Mogholi, M. (2022). Measuring the dimensions affecting urban viability using structural equation modeling (Case study: Mohr city). Journal of Geography and Environmental Studies.
Bell, S., & Morse, S. (2008). Sustainability indicators measuring the immeasurable? (2nd ed.). Earthscan
Chiang, C. L., & Liang, J. J. (2013). An evaluation approach for livable urban environments. Environmental Science and Pollution Research, 20, 5229-5242. doi.org/10.1007/s11356-013-1511-6
De Jong, M.,Joss, S., Schraven, D., Zhan,C. & Weijnen, M. (2015). Sustainable–smart–resilient– low carbon–eco–knowledge cities; making sense of a multitude of concepts promoting sustainable urbanization. Journal of Cleaner production, 109, 25-38 https: //doi.org/10.1016/j.jclepro.2015.02.004
Derix, C., Helme, L., Galicia, F., & Kachkaev, A. (2017). Empirically evaluating the livability of local neighborhoods and global cities. CTBUH Journal, (4), 40-47.
Eckert, Ronald. & Schinkel, Ulrike. (2010) Liveable City TP. Ho Chi Minh - Adaptation as response to impacts of climate change.
Florida, R (2003): The Rise of the Creative Class: And How It's Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life, NY: Basic books Publication
Fu, C., & Zhang, H. (2023). Evaluation of Urban Ecological Livability from a Synergistic Perspective: A Case Study of Beijing City, China. Sustainability, 15(13), 10476. doi.org/10.3390/su151310476
Furlan, R., Petruccioli, A., Major, M. D., Zaina, S., Zaina, S., Al Saeed, M., & Saleh, D. (2019). The urban regeneration of west-bay, business district of Doha (State of Qatar): A transit-oriented development enhancing livability. Journal of Urban Management, 8(1), 126-144 https: //doi.org/10.1016/j.jum.2018.10.001
Giap, T. K., Thye, W. W., & Aw, G. (2014). A new approach to measuring the liveability of cities: the Global Liveable Cities Index. World Review of Science, Technology and Sustainable Development11(2), 176-196. doi.org/10.1504/WRSTSD.2014.065677
Hankins, K. B., & Powers, E. M. (2009). The disappearance of the state from “livable” urban spaces. Antipode, 41(5), 845-866.  https: //doi.org/10.1111/j.1467-8330.2009.00699.x
Howley, P., Scott, M., & Redmond, D. (2009). Sustainability versus liveability: an investigation of neighbourhood satisfaction. Journal of environmental planning and management, 52(6), 847-864. https: //doi.org/10.1080/09640560903083798
Knox, P.L & Mayer, H. (2009): Small town sustainability: Economic, social, and environmental innovation, Urban geography, V. 31 (8), Pp. 1150-1151
Landry, C. (2000). Urban vitality: A new source of urban competitiveness. Archis, (12), 8-13.
Larice, M. A. (2005). Great neighborhoods: The livability and morphology of high density neighborhoods in urban North America. University of California, Berkeley.
Leach, J. M., Lee, S. E., Hunt, D. V., & Rogers, C. D. (2017). Improving city-scale measures of livable sustainability: A study of urban measurement and assessment through application to the city of Birmingham, UK. Cities, 71, 80-87. doi.org/10.1016/j.cities.2017.06.016
Leby, J. L., & Hashim, A. H. (2010). Liveability dimensions and attributes: Their relative importance in the eyes of neighbourhood residents. Journal of construction in developing countries, 15(1), 67-91.
Long, Y., Wu, Y., Huang, L., Aleksejeva, J., Iossifova, D., Dong, N., & Gasparatos, A. (2024). Assessing urban livability in Shanghai through an open source data-driven approach. npj Urban Sustainability, 4(1), 7. doi.org/10.1038/s42949-024-00146-z
Maleki, S., Shojaeean, A. & Farhmand, G. (2017). Renovation and upgrading of old texture with a strategy of sustainable urban development approach By combining operators GIS and FAHP (Case Study: Izeh the central region). Journal of Geographic Space, 17 (59),143-164
Martino, N., Girling, C., & Lu, Y. (2021). Urban form and livability: socioeconomic and built environment indicatorsBuildings & Cities2(1). DOI: 10.5334/bc.82
McCann, E. J. (2007). Inequality and politics in the creative city‐region: Questions of livability and state strategy. International Journal of Urban and Regional Research, 31(1), 188-196. https://doi.org/10.1111/j.1468-2427.2007.00713.x
Michalos, A. C., Sirgy, M. J., & Estes, R. J. (2006). Introducing the official journal of the international society for quality-of-life studies: Applied research in quality of life (ARQOL). Applied research in quality of life, 1(1), 1-3.
Monocle, J. (2016). Quality of Live Survey 2015. Published world to make a base within, Washangton D
Nazrimohad, N. (2013). Planning for Liveable Cities, Organized by JPBW Sabah. V 3, (8),  pp.1-13
Norris, T., & Pittman, M. (2000). The healthy communities movement and the coalition for healthier cities and communities. public health reports115(2-3), 118. http://dx.doi.org/10.1093/phr/115.2.118
Pacione, M. (1990). Urban livability a review, Journal of urban geography, V.11, Pp. 1-30.
Palumbo, R., Manesh, M. F., Pellegrini, M. M., Caputo, A. & Flamini, G. (2021). Organizing a sustainable smart urban ecosystem: Perspectives and insights from a bibliometric analysis and literature review. Journal of Cleaner Production, 297, 126-622 https: //doi.org/10.1016/j.jclepro.2021.126622
Paul, A., & Sen, J. (2018). Livability assessment within a metropolis based on the impact of integrated urban geographic factors (IUGFs) on clustering urban centers of Kolkata, Journal of Cities, Volume 74, Pp 142-150 https: //doi.org/10.1016/j.cities.2017.11.015
Portney, K. E. (2003). Taking sustainable cities seriously: Economic development, the environment, and quality of life in American cities . Massachusetts: Massachusetts Institute of Technology .http://dx.doi.org/10.1007/s13412-015-0345-6
Radcliff, B. (2001). Politics, markets, and life satisfaction: The political economy of human happiness. American political science review, 95(4), 939-952.. DOI:  https: //doi.org/10.1017/S0003055400400110
Rui, J., & Othengrafen, F. (2023). Examining the role of innovative streets in enhancing urban mobility and livability for sustainable urban transition: A review. Sustainability15(7), 5709. doi.org/10.3390/su15075709
Satu, S. A. (2014). An examination of the livability of dense urban neighborhoods in Dhaka: the impacts of urban planning. HKU Theses Online (HKUTO) http://dx.doi.org/10.1080/02673037.2017.1364711
Sofeska, E. (2017). Understanding the Livability in a City Through Smart Solutions and Urban Planning Toward Developing Sustainable Livable Future of the City of Skopje, Procedia Environmental Sciences, Volume 37,Pp 442-453. https: //doi.org/10.1016/j.proenv.2017.03.014
Teng Chey, K. (2012). The CLC framework for livable and sustainable cities. Urban Solutions, 1, 59-63.
The Economist Intelligence Unit. (2015). Cabot Square London E14 4QW, United Kingdom.
UNFPA, state of world population. (2007). unleashing the potential of urban growth, United Nations Population Fund Thoraya Ahmed Obaid, Executive Director: 13
Wang, J., Su, M., Chen, B., Chen, S., & Liang, C. (2011). A comparative study of Beijing and three global cities: A perspective on urban livability. Frontiers of Earth Science, 5, 323-329. doi.org/10.1007/s11707-011-0182-1
Xiao, Y., Chai, J., Wang, R., & Huang, H. (2022). Assessment and key factors of urban liveability in underdeveloped regions: A case study of the Loess Plateau, China. Sustainable Cities and Society, 10, 36-74. https: //doi.org/10.1016/j.scs.2022.103674
Yi, X., Jue, W., & Huan, H. (2021). Does economic development bring more livability? Evidence from Jiangsu Province, China. Journal of Cleaner Production, 293, 126187. https: //doi.org/10.1016/j.jclepro.2021.126187
Yu, J., Li, X., Guan, X., & Shen, H. (2024). A remote sensing assessment index for urban ecological livability and its application. Geo-Spatial Information Science, 27(2), 289-310. https: //doi.org/10.1080/10095020.2022.2072775
Zhan, D., Kwan, M. P., Zhang, W., Fan, J., Yu, J., & Dang, Y. (2018). Assessment and determinants of satisfaction with urban livability in ChinaCities79, 92-101. doi.org/10.1016/j.cities.2018.02.025