بررسی توزیع خدمات شهری در راستای عدالت فضایی با تاکید بر ساختار جمعیتی (مطالعه موردی:شهر تبریز)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، ایران

2 دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی علوم محیطی، دانشگاه تبریز، ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، ایران

چکیده

مقدمه:  برنامه­ریزی و توزیع امکانات و خدمات باید مبتنی بر اصل عدالت اجتماعی باشد و هم‌زمان بتواند عدالت فضایی و توزیع بین مناطق مختلف را فراهم نماید و بدون آگاهی و شناخت تغییرات و ساختارهای جمعیتی نمی­توان مبادرت به تصمیم­گیری کرد و سیاست­ها، راهبردها و راهکارهای مناسبی را در زمینه عدالت فضایی و برنامه‌ریزی شهری برگزید. هدف از این پژوهش بررسی وضعیت پراکنش کاربری‌های خدماتی در کلان‌شهر تبریز با توجه به پراکنش و ساختار جمعیتی است.
داده و روش:  پژوهش حاضر ازنظر هدف توصیفی–تحلیلی و ازنظر نتایج کاربردی می‌باشد. ابتدا با استفاده از روش نزدیک‌ترین همسایه وضعیت نوع توزیع خدمات و امکانات موردبررسی قرارگرفته است و در ادامه ۱۲ لایه اطلاعاتی از کاربری‌های شهر تبریز با استفاده از روش گامای فازی موردبررسی قرارگرفته‌ و در انتها نتایج گامای فازی با پراکنش جمعیتی شهر تبریز مقایسه شده است.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که در میان مناطق 10 گانه تبریز، منطقه 10 کمترین برخورداری و منطقه ۱ بیشترین برخورداری را به خود اختصاص داده است. در انتها پراکنش جمعیتی با میزان برخورداری مقایسه شده است که مشخص گردید جمعیت 0 تا 14 سال بیشترین درصد برخورداری (35.44 درصد) را دارند و در مقابل جمعیت بالای 65 سال با 21.1 درصد کمترین برخورداری را داشته‌اند.
نتیجه‌گیری: جمعیت سالمند بالای 65 سال در شهر تبریز در مناطقی زندگی می‌کنند که نسبت به گروه‌های دیگر جمعیتی امکانات و خدمات شهری کمتری را در دسترس خود دارند؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که جمعیت سالمند جهت دسترسی به خدمات و امکانات شهری بیشتر در حاشیه قرارگرفته است و این جمعیت جوان‌تر هستند که دسترسی مناسب تری به خدمات و امکانات را دارا می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسماعیل‌زاده حسن؛ کرباسی، پوران؛ روی دل، جابر؛ افضلی، معین؛ افضلی، زهرا (1395). تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و خدمات شهری از منظر عدالت اجتماعی با استفاده از روش ترکیبی (مطالعه‌ی موردی: شهر بناب)،
اصغری زمانی, اکبر, علیزاده زنوزی, شاهین؛ غلامحسینی, رحیم. (1397). سنجش مناطق شهری بر اساس توزیع کاربری‌های خدمات شهری و اثرات آن در توزیع فضایی جمعیت(مطالعه موردی: مناطق شهر مرند). آمایش محیط, 11(43), 1-20.
اطهاری، کمال(1381)، عدالت در فضا، مجله هفت شهر، سال سوم شماره نهم و دهم، سازمان عمران و بهسازی شهری، تهران، 25-32.
امانپور، سعید؛ محقق، زهرا؛ رضوی، سیده معصومه؛ رمضان پور اسعدیه، خاطره (1399). سنجش و ارزیابی نابرابری مناطق شهری در برخورداری از شاخص‌های ترکیبی توسعه (مطالعه موردی: کلان‌شهر اهواز)، فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای، دوره 1، شماره 2 - شماره پیاپی 2، صص48-66.
باقری کشکولی, علی, زنگی آبادی, علی, & تبریزی, نازنین. (1394). تحلیلی بر توزیع فضایی جمعیت و خدمات شهری با تأکید بر عدالت اجتماعی و نابرابری‌های شهری (مطالعه موردی: محلات شهر فیروزآباد فارس). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی, 26(2), 191-214.
پیربابایی، محمدتقی، هاشم پور، پریسا و زاده باقری، پیمان. (۱۳۹۸). تبیین عدالت فضایی از منظر تمهید خدمات سلامت در فضاها و کاربری‌های شهری برای قشر سالمند (مورد پژوهی: منطقه ۱۵ تهران). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، ۱۲(۱)، ۳۴۵-۳۶۲.
تعاملات اجتماعی سالمندان در فضاهای شهری، همایش بین‌المللی معماری، عمران و شهرسازی در هزاره سوم
توکلی نیا، جمیله؛ مسلمی، آرمان؛ فیروزی، ابراهیم؛ بندانی، سارا (۱۳۹۴). تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات شهری بر پایۀ عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: شهر اردبیل)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه-ریزی شهری، دوره ۳، شماره ۳، صص ۲۸۵-۳۰۸.
حاتمی نژاد، حسین ؛ فرهودی، رحمت االله؛ محمد پور جابری، و مرتضی(1387)، تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری (مطالعه موردی: شهر اسفراین )، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره ، 65، 71-85.
حکمت نیا، حسن و میر نجف موسوی، کاربرد الگو در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، انتشارات علم نوین ۱۳۸۵ فصل اول
خادم نژاد، علی، عزت پناه، بختیار، شمس‌الدینی، علی. (۱۳۹۹). تحلیل فضایی عوامل مؤثر بر توزیع خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی (مطالعه موردی: نواحی شهرستان ماکو). فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری, 96-83.
داداش پور، هاشم،  رستمی، فرامرز. (۱۳۹۰). سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای (توقف انتشار), 22-1.
دانشور، ف.؛ صابری، ح. (1400). آینده‌پژوهی راهبردی کلان‌شهر اصفهان (بر مبنای آنالیز چالش‌ها با مدل علت و معلولی). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 8(1), 145-164.
دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد مسکن (۱۳۸۸)، فصلنامه اقتصاد مسکن، شماره 33، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان ملی زمین
دهنوی ، یوسفی، فرزانه، پورشیخعلی، آتوسا، دهقانیان گلنوش. (۲۰۲۳). پدیده سالمندی و آینده آموزش علوم پزشکی. نشریه فرهنگ و ارتقاء سلامت , ۵۹۵-۶۰۲.
رهنما و ذبیحی. (۱۳۹۰). تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد. جغرافیا و توسعه, ۹.
شریفی، عبدالنبی (1385 )، عدالت اجتماعی و شهر، تحلیل نابرابری‌های منطقه‌ای در شهر اهواز، پایان‌نامه دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران.
ظاهری، محمد؛ سلیمانی راد، اسماعیل؛ حسینی شه پریان، نبی‌الله (1396). ارزیابی کاربری اراضی شهری کلان‌شهر اهواز بر پایه عدالت فضایی با استفاده از مدل LQi و روش نزدیک‌ترین همسایه مجاور، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال نهم، شماره بیستم و نهم، صص 87-75.
فتحی الهام (1399)، پدیده پیری جمعیت در ایران. مجله بررسی آمار رسمی ایران. 1398; 30 (2): 413-387
فولادی. بزکوی.(1392). ، نقد نظریه‌ها و سیاست‌های جمعیتی؛ با تأکید بر سیاست جمعیتی اخیر ایران. دانش فرهنگی اجتماعی، 24؛ 14 (4): 146-74.
کاشانیان، زهرا، راغفر، حسین و موسوی، میرحسین. (۱۳۹۷). شبیه‌سازی تأثیر سالمندی بر متغیرهای اقتصاد کلان (کاربردی از روش تعادل عمومی نسل‌های همپوش). تحقیقات اقتصادی، ۵۳(۱)، ۹۳-۱۱۵.
کامران، ح. وارسی، ح.ر. پریزادی، ت؛ و امینی، ح.ح. (۱۳۹۰). بررسی نقش طرح‌های توسعه کالبدی در گسترش شهری با رویکرد پدافند غیرعامل: مورد شهر سنندج. مجله جغرافیا و توسعه منطقه‌ای، ۱۷، ۱۷۹-۲۱۰.
محمدی، چنور، محمدی، سعدی،  داوری، سیده الهام. (۱۴۰۰). سنجش و تحلیل عدالت فضایی کاربری‌های خدمات شهری (مطالعه موردی: محلات منطقه دو شهر اردبیل). آمایش محیط, ۴۳-۶۶.
مرادپور، نبی، ابراهیمی، محمد، آذری، حسینی سیاه گلی، مهناز(1394).  تحلیل الگوی توزیع و ساماندهی مراکز بهداشتی درمانی (مطالعه موردی: منطقه ۷ شهرداری تهران). فصل جغرافیای منظر زاگرس و برنامه‌ریزی شهری، ۲۱; ۷ (۲۳): ۱۹-۳۴.
موسوی و کشکولی (1395)، روش های تحلیل جمعیت در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، انتشارات آراد کتاب، چاپ سوم.
نصیری هندخاله، اسماعیل. (۱۳۹۷). تحلیل نابرابری‌های فضایی توزیع خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی با استفاده از مدل ویکور (مطالعه موردی شهر قزوین). آمایش جغرافیایی فضا، ۸(۲۸ )، ۱۳۳-۱۵۴.
یزدانی, محمد حسن, فیروزی مجنده, ابراهیم. (۲۰۱۸). تحلیلی بر پراکنش فضایی-مکانی مؤسسات مالی و اعتباری و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی: شهر اردبیل). برنامه‌ریزی فضایی, ۸(۱), ۱-۲۸.
یغفوری حسین، قاسمی سجاد، قاسمی نرگس (۱۳۹۶). بررسی عدالت فضایی در توزیع خدمات ، با تأکید بر مدیریت شهری (موردمطالعه: محلات منطقه نوزده تهران) . فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی.; ۳۲ (۳) : ۱۱۴-۱۲۸
Chai, L., & Xu, Z. (2016). Forecast of China population under different fertility policy. Open Journal of Social Sciences, 4(7), 213-229.
Denis, RANO. (2012). Measuring the satisfaction aft citizens for the services given by themunicipality: the case of Kirsehir municipality, Precede Social and Behavioral Sciences,62:24
Dufaux, F. (2018), Birth Announcement, Justice Spatial/Spatial justice, www.jssj.org.
Guida C, Carpentieri G, Masoumi H. Measuring spatial accessibility to urban services for older adults: an application to healthcare facilities in Milan. European transport research review. 2022 Dec;14(1):23.
Hewko, Jared Neil. (2001), Spatial Equity in the Urban Environment: Assessing Neighborhood Accessibility to Public Amenities, University of Alberta, Canada.
Li, L., Du, T.,  Hu, Y. (2020). The effect of population aging on healthcare expenditure from a healthcare demand perspective among different age groups: evidence from Beijing City in the People's Republic of China. Risk Management and Healthcare Policy, 1403-1412.‏
Liao, C. (2009), Explore the Spatial Equity of Urban Public Facility Allocation Base on Sustainable development.
Martinez J. The use of GIS and indicators to monitor intra-urban inequalities. A case study in Rosario, Argentina. Habitat International. 2009 Oct 1;33(4):387-96.
Rana, M. S. (2009). Status of water use sanitation and hygienic condition of urban slums: A study on Rupsha Ferighat slum, Khulna. Desalination246(1-3), 322-328.
Rowland, D. T. (2012). Population aging: the transformation of societies (Vol. 3). Springer Science & Business Media.
Shital Wakale, Xiaoxin Wu , Yogita Sonar , Antonia Sun , Xiwei Fan , Ross Crawford , Indira Prasadam. How are Aging and Osteoarthritis Related?. Aging and disease. 2023
Widner, R. (2003). planning law primer, basics of variances planning commission
Zhang, Yongyong, Xia, Jun. Yu, Jingjie, Randall, Mark, Zhang ,Yichi (2018). Simulation and assessment of urbanization impacts on runoff metrics: insights from landuse changes‚journal of hydrologhy 560, Pp 247-258.