تحلیلی بر اثرات رودخانه‌ها در ارتقاء سرزندگی شهرها (مطالعه موردی: رودخانه آقارود در شهر بابل)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران.

2 دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.

4 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز، تهران، ایران.

5 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران.

چکیده

مقدمه: رودخانه اقارود شهر بابل به عنوان یکی از مسیرهای طبیعی می ­تواند نقش به­ سزایی در ارتباط انسان با طبیعت، بهبود منظر شهری، ارتقای کیفیت فضاهای شهری و سرزندگی شهری از نظر زیست ­محیطی، اجتماعی و فرهنگی داشته باشد. اما از آنجایی که به ساماندهی زیست­ محیطی این عنصر طبیعی در سطح شهر توجه چندانی نشده، این عنصر طبیعی به عنوان یک معضل زیست­محیطی در سطح شهر تبدیل شده است.
داده و روش: روش مطالعه حاضر از نظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی-تحلیلی و میدانی است. جامعه آماری در این پژوهش شامل شهروندان ساکن در محلات پیرامون رودخانه آقارود بابل  بوده که به ­صورت تصادفی ساده انتخاب‌ شده‌اند. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی و مهم‌ترین ابزار آن پرسشنامه است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‎ افزار SPSS و Smart PLS استفاده شده است.
یافته‌ها: وضعیت اثرگذاری این عنصر طبیعی به لحاظ زیست­ محیطی بر روی محیط­ های پیرامونی و وضعیت سرزندگی شهری در محلات پیرامون رودخانه آقارود بابل بسیار ضعیف ارزیابی شده است. عدم توجه به برنامه ­ریزی توسعه و مدیریت کاربری اراضی شهری در ساماندهی محیطی رودخانه آقارود، منجر به افزایش اثرات نامطلوب این عنصر طبیعی بر محلات پیرامونی شده است.
نتیجه‌گیری: کمترین میزان نقش و اثرگذاری مربوط به اختلاط کاربری­ ها، مؤلفه ­های تعاملات اجتماعی و هویت برجسته و منحصر به فرد می­ باشد. که البته عواملی چون عدم اولویت به کاربری­ های مختلط، عدم وجود فضاهای گردهمایی و تعامل جمعی جوانان، عدم برگزاری مراسم و جشن­ های خیابانی و عدم نورپردازی مناسب فضاهای پیرامونی رودخانه، منجر به کاهش سرزندگی اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی محلات پیرامونی شده است. براساس مدل ساختاری تحقیق، مؤلفه زیست­ محیطی رودخانه آقارود با ضریب مسیر 0/583 دارای بیشترین تأثیرگذاری بر مؤلفه سرزندگی محیطی، و با ضریب مسیر 0/453 دارای کمترین اثرگذاری بر روی مؤلفه سرزندگی اقتصادی می­ باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آمارنامه هواشناسی استان مازندران. (1394). اداره کل هواشناسی استان مازندران.
بخشی، امیر؛ علیزاده فرد، احمد؛ رسولی، سید حسن. (1401). سنجش شاخص های زیست پذیری در شهرهای ایران (نمونه موردی: شهر بابل). نشریه فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه ای، 3(2)، 40-23.
حبیبی، کیومرث؛ نسترن، مهین؛ محمدی، مهرداد. (۱۳۹۵). سنجش و ارزیابی سرزندگی فضاهای عمومی شهری نقش آن در ارتقای کیفیت زندگی جوانان؛ مورد: خیابان نظر شرقی شهر اصفهان. جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای، شماره ۱۹، ۱۸۰-۱۹۱
حسینی، سیده آیدا. (1400). نقش رودخانه کارون بر منظر، سیمای شهری و سرزندگی کلانشهر اهواز. نخستین کنفرانس بین المللی معماری و شهرسازی طراحی پایدار و فراگیر برای همگان، صفحات 12-1.
خادم الحسینی، احمد. (۱۳۹۳). ارزیابی پایداری در فضای سبز شهری در ناحیه ۶ اصفهان. فصلنامه تحقیقات جغرافیا، ۲۳ (۲)۱۹۹-۱۶۰،
رجبی، آزیتا؛ رسولی، سید حسن؛ محبتی صف سری، محمد. (1400). ارزیابی پایداری زیست محیطی شهر ساری با تاکید بر توسعه پایدار شهری. هفتمین کنگره سالانه بین المللی عمران ، معماری و توسعه شهری، ایران، تهران، ص 20-1.
رحمانی فیروزجاه، علی؛ سهرابی، سعدیه. (١٣٩٤). بررسی جامعه شناختی رابطه بین مبلمان شهری و کیفیت زندگی. مطالعات جامعه شناختی شهری 13، 109-33 .
زیاری، کرامت اله؛ ضرغام فرد، مسلم؛ خادمی، امیرحسین. (۱۳۹۴). برنامه ریزی شهری با رویکرد بیوفیلیک (شهر یا طبیعت محور). تهران: آراد کتاب، تعداد صفحات 224 صفحه.
سالنامه آماری استان مازندران. (1394). استانداری مازندران، معاونت برنامه‌ریزی.
شکری فیروزجاه، پری؛ صیدبیگی، صادق؛ کیانژاد، زهرا؛ رسولی، سیدحسن. (1400). تحلیل فضایی شهرهای کوچک شهرستان بابل بر اساس شاخص های زیست پذیری شهری. مجله علمی و پژوهشی دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، صاحب امتیاز دانشگاه شهید باهنر کرمان 15-1.
عامری سیاهویی، حمیدرضا؛ مرادی، صدیقه. (1400). بررسی عوامل موثر بر ایجاد سرزندگی در فضاهای شهری (نمونه موردی: بلوارطاقبستان کرمانشاه). شهرسازی ایران، 4(7)، 238-150.
مکوند حسینی، سمیه؛ صناعی، امیر. (1397). نقش رودکنارها در ایجاد حس مکان و تحکیم ارتباط انسان و طبیعت (موردشناسی: رودکنار کارون در شهر اهواز). کنفرانس بین المللی عمران،معماری و شهرسازی ایران معاصر، صفحات 12-1.
موسی زاده، حسین؛ ایزساک، ایوا ؛حسینی امینی، حسن. (1397). تحلیل نقش رودخانه ها بر امنیت مناطق مرزی با رویکرد پدافند غیرعامل یک مطالعة موردی در استان خراسان شمالی، ایران. همایش گردشگری و توسعة پایدار، سیزدهمین کنگرة انجمن جغرافیایی ایران ، سازمان جغرافیایی ایران، تهران، ص 20-1.
هدایت نژاد کاشی، سید مصطفی؛ هادیانی، زهره؛ حاجی نژاد، علی؛ عسگری، علی. (1398). سرزندگی شهری مفهومی میان رشته­ای، واکاوی اصول، ابعاد و شاخص­ها. مطالعات ساختار و کارکرد شهری. 6(20)، 107 – 75.
Fassihi, H., Prizadi, T., Karami, T. (2020). Investigating the role of sidewalks in the vitality of public spaces case study: Pedestrian sanctuary sidewalks. Sustainable City Quarterly. 2(4),1-15.
Işiklar, S. (2017). Vitality of The Cities. International Journal of Architectural Engineering Technology. 4(19),18-23.
Xin, L., Yuan, L., Tao, J., Lin, Z., Ihab Hamzi, H. (2022). T The six dimensions of built environment on urban vitality: Fusion evidence from multi-source. Cities the International journal of urban policy and planning, Volume 120, February  2022,  103482.
Otto, J. (2019). A river runs through it. Using small urban rivers as catalysts for revitalization in post-industrial New England cities, 10.1162/00c13b77.7817f0e9, Dec 20, 2019.