تحلیل کیفیت زندگی در قبل و بعد از تبدیل سکونتگاه‌ها به شهر (مطالعۀ موردی: شهرهای مصیری و کوپن، استان فارس)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیای انسانی و برنامه ریزی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد، گروه جغرافیای انسانی و برنامه‌‌ریزی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: در چند دهۀ گذشته بهبود کیفیت سکونتگاهی از طریق تبدیل روستاهای بزرگ به شهر به عنوان یکی از سیاست‌های توسعه برای دسترسی مطلوب‌تر ساکنان محلی به امکانات، تاسیسات و خدمات شهری مورد توجه  بوده است. در پژوهش حاضر هدف بررسی تاثیر تبدیل نقاط روستایی به شهر بر کیفیت زندگی ساکنان و مقایسۀ وضع موجود این سکونتگاه‌ها در دو شهر کوپن و مصیری در استان فارس است.
داده و روش: پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و نوع آن کاربردی است. جامعۀ آماری پژوهش شامل ساکنان شهرهای مورد مطالعه است که با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه ۳۸۰ نفر تعیین شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام گرفته است.
یافته‌ها: نتایج آزمون کولموگروف‌اسمیرونوف نشان می‌دهد میزان رضایت از مولفه‌های کیفیت زندگی در هر دو شهر در دو دورۀ قبل و بعد از ارتقاء متفاوت است. با توجه به نتایج آزمون یومن‌ویتنی قبل از ارتقاء میانگین رتبۀ رضایت از مولفه‌های کیفیت زندگی در شهر مصیری مطلوب‌تر است. در حالی که بعد از ارتقاء شهر کوپن در همۀ مولفه‌ها شرایط بسیار مطلوبی دارد. آزمون رتبه‌های دبلیوکندال نشان می‌دهد رضایت از مولفه‌های کیفیت زندگی در هر دو شهر (به تفکیک) در دو دوره با هم متفاوت است. همچنین با توجه به آزمون رگرسیون خطی ساده، ارتباط قویی بین متغیر مستقل (کیفیت زندگی) با امید به آینده در هر دو سکونتگاه برقرار است.
نتیجه‌گیری: نتایج کلی پژوهش نشان می‌دهد سیاست ارتقاء سکونتگاه و اقدامات صورت گرفته در این زمینه در شهر کوپن موفق بوده است. در حالی که در شهر مصیری این موفقیت رقم نخورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اشنویی‌نوش‌آبادی، امیر؛ محمدابراهیمی، مهشید. (۱۴۰۰). تعیین پیشران‌های کلیدی موثر بر زیست‌پذیری شهری با رویکرد آینده‌پژوهی (مطالعۀ موردی: شهر کاشان). نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی، ۲۵(۷۶)، ۴۱- ۲۷. 
افشاری‌پور، میثم. (۱۳۹۷). ارزیابی رضایتمندی شهروندان از کیفیت زندگی شهری (مورد پژوهی: شهر جیرفت). پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، پردیس علوم‌انسانی و اجتماعی، دانشگاه یزد.
اندستا، فروغ؛ روستایی، شهریور. (۱۴۰۰). ارزیابی عوامل موثر بر اجرای حکمروایی شهری مشارکتی(برنامه NBN) در منطقۀ ۲ کلان‌شهر تبریز، نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی، ۲۵(۷۶)، ۵۵- ۴۳. 
بصیرت، میثم. (۱۳۹۷)، مجموعه کتاب شهرهای جدید «نسل نخست شهرهای جدید». انتشارات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی.
بوذرجمهری، خدیجه؛ شایان، حمید؛ خاکپور، براتعلی؛ طاهری، علی. (۱۳۹۲). بررسی و تحلیل روستا- شهرها و شهرهای کوچک در توسعۀ روستایی(نمونۀ موردی: شهرستان نیشابور). مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، ۲۱، ۲۹۹-۲۷۵.
تمیمی، مونا؛ رحمانی، بیژن؛ مهدوی، مسعود؛ سرور، رحیم. (۱۳۹۶). بررسی ایجاد شهر کوچک و تاثیرات آن بر سکونتگاه‌های روستایی حریم (مطالعۀ موردی شهر فردوسیه، بخش مرکزی شهرستان شهریار). فصلنامۀ روستا و توسعه، ۲۰(۴)، ۷۱- ۴۹.
دربان‌آستانه، علیرضا؛ محمودی، منیژه. (۱۳۹۵). ارزیابی کیفیت زندگی در روستا- شهرهای جدید (مطالعۀ موردی: شهر بانوره). مجلۀ جغرافیا و توسعه، ۴۲، ۱۹۹-۲۱۸. 
رحیمیان، مهدی؛ حافظی، فرشته؛ غلامرضایی، سعید؛ حسین‌نژاد میر؛ نسرین. (۱۳۹۸). تبدیل روستا به شهر و تاثیر آن بر کیفیت زندگی ساکنان (مورد مطالعه: بیران‌شهر). فصل‌نامۀ آمایش محیط، ۴۷، ۸۵-۱۰۵. 
رضوانی، محمدرضا؛ منصوریان، حسین؛ احمدی، فاطمه. (۱۳۸۹). ارتقای روستاها به شهر و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی (مطالعۀ موردی:شهرهای فیروزآباد و صاحب در استان‌های لرستان و کردستان). مجله پژوهش‌های روستایی، ۱(۱)، ۳۳-۶۶
زنگنه، یعقوب؛ سمیعی‌پور، داود؛ حمیدیان، علیرضا. (۱۳۹۲). تبدیل روستا به شهر و نقش آن در توسعۀ منطقه‌ای و تحولات نظام شهری (مطالعۀ موردی: استان خراسان رضوی). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، ۴(۱۳)، ۳۶- ۱۷.
زنگنۀ شهرکی، سعید. (۱۳۹۲). فرایند تبدیل نقاط روستایی به شهر در مقیاس ملی و پیدایش پدیدۀ(خام شهرها). مجلۀ پژوهش‌های روستایی، ۴(۳)، ۵۳۵-۵۵۷. 
شاطریان، محسن؛ صلاحی، گیتی؛ گنجی‌پور، محمد؛ اشنویی، امیر. (۱۳۹۵). تبیین پیامدهای اجتماعی تبدیل نقاط روستایی به شهر (مطالعۀ موردی: شهرهای نیاسر، برزک، سفیدشهر و مشکات در ناحیۀ کاشان). فصلنامۀ فضای جغرافیایی، ۱۶(۵۵)، ۶۴- ۴۵.
شمس‌الدینی، علی؛ شکور، علی؛ گرجیان، پروین. (۱۳۹۱). تحلیلی بر وضعیت معیشتی مهاجرین روستایی در شهرها (مطالعۀ موردی: دهستان رستم دو- شهرستان رستم). فصلنامۀ آمایش محیط، ۲۰، ۱۴۳- ۱۲۷.
شوهانی، نادر؛ کاکایی، نورالدین. (۱۳۹۹). رویکرد نوظهور روستا- شهرها و نقش آن‌ها در سازمان‌یابی و تعادل نظام فضایی سکونتگاه‌ها (مطالعۀ موردی: استان ایلام). فصلنامۀ نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، ۱۲(۴)، ۷۹۶- ۷۷۵. 
شیعه، اسماعیل. (۱۳۹۵). مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری. انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
عزیزی، محمدمهدی؛ زبردست، اسفندیار؛ برنافر، مهدی. (۱۳۹۷). تحلیلی بر عوامل و اثرات تبدیل روستا به شهر بر نظام شهری استان گیلان(۱۳۹۵- ۱۳۳۵). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ۲۲(۱)، ۲۱۷- ۱۸۷.
فراهانی، حسین؛ بهمنی، افشین؛ جبالی، فرزانه. (۱۳۹۴). فرایند تبدیل سکونتگاه‌های روستایی به شهر و اثرات آن بر کیفیت زندگی شهروندان (مطالعۀ موردی: شهر بلبان آباد، شهرستان دهگلان). فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، ۶(۲۲)، ۱۹۱-۲۰۲. 
فروتن، زهرا؛ مولایی هشجین، نصرالله؛ باسط قریشی، محمد. (۱۴۰۰). تبیین روند تحولات گردشگری روستایی و اثرات آن بر روابط شهر و روستا در دو دهۀ اخیر در شهرستان رودسر. فصلنامۀ نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، ۱۳(۳)، ۸۸۷-۹۰۱. 
فرهودی، رحمت‌الله؛ زنگنۀ شهرکی، سعید؛ ساعدموچشی، رامین. (۱۳۸۸). چگونگی توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری ایران طی سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵. فصلنامۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، ۶۸، ۵۵-۶۸.
کاردار، سعید؛ قادرمرزی، حامد؛ بهمنی، افشین. (۱۳۹۸). تحلیل و اولویت‌بندی شاخص‌های زیست‌پذیری در روستاهای ارتقا یافته به شهر (مطالعۀ موردی: شهرستان دهگلان: شهر بلبان آباد). مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، ۱۷(۱)، ۳۳۳-۳۵۶. 
کریمی، بهرام؛ بدری، سیدعلی؛ سلمانی، محمد. (۱۳۹۳). بررسی نگرش مردم محلی به سیاست تبدیل روستا به شهر بر حسب محل سکونت (مطالعۀ موردی: بخش دیلمان، شهرستان سیاهکل). فصلنامۀ مطالعات مدیریت شهری، ۳۷، ۱۹۳-۲۱۲.
گلی، علی. (۱۳۹۰). ارزیابی نقش تبدیل روستا به شهر در تغییر جریان‌های درون استانی با رویکرد تحلیل شبکۀ اجتماعی (نمونۀ موردی شهرهای کوچک استان فارس). اولین همایش ملی جغرافیا و برنامه‌ریزی توسعۀ روستایی، ۵۹۵-۶۰۵.
محمدی، جمال؛ ضرابی، اصغر؛ علی‌زاده، جابر؛ رحیمی، حمزه. (۱۳۹۴). تحلیل و ارزیابی کیفیت زندگی ساکنان در روستا- شهرها (نمونۀ موردی: روستا- شهر اصلاندوز). فصلنامۀ مطالعات جامعه‌شناختی شهری، ۵(۱۵)، ۹۵-۱۲۲.
محمدی، یاسر؛ ملازادگان، آرزو؛ اسدپوریان، زینب. (۱۳۹۹). تحلیل پیامدهای اقتصادی الحاق روستاها به شهر همدان. فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، ۹(۳۲)، ۶۵-۸۸. 
محمدی‌ده‌چشمه، پژمان. (۱۴۰۰). بررسی تاثیر شاخص‌های فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی کیفیت زندگی بر میزان رضایت شهروندان شهرکرد. نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی، ۲۵(۷۶)، ۲۵۹- ۲۴۹. 
محمودیانی، سراج‌الدین. (۱۳۹۸). بررسی وضعیت و تحولات شهرنشینی ایران با تاکید بر دورۀ ۱۳۸۵ تا۱۳۹۵. مجلۀ بررسی‌های آمار رسمی ایران، ۲۹(۱)،۷۹-۹۴. 
محمودی‌زاد، سمانه؛ ذاکرحقیقی، کیانوش. (۱۳۹۵). ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی در محدوده‌های روستا- شهری (نمونۀ موردی: روستا- شهر فرحزاد)، مطالعات محیطی هفت حصار، ۱۵(۴)، ۱۴-۵.
مولایی‌هشجین، نصراله؛ کریمیان، مریم؛ بلوچی، عثمان؛ مغدانی، الهه. (۱۳۹۳). ارزیابی نقش سیاست تبدیل سکونتگاه‌های روستایی به شهر در کیفیت زندگی ساکنان محلی (مورد شناسی: شهرهای بُردِخون و بَنَک، استان بوشهر). فصلنامۀ مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، ۲۸، ۱۷-۳۳.
مهاجرانی، علی‌اصغر؛ حقیقتیان، منصور؛ یوسف‌نیا، مهدی. (۱۳۹۵). بررسی تاثیر راهبرد تبدیل روستا به شهر بر سبک زندگی افراد در روستاهای نشتیفان، سلامی و جنگل در استان خراسان‌رضوی. فصلنامۀ راهبردهای توسعۀ روستایی، ۳(۴)، ۴۷۹- ۴۶۱. 
مهدوی، مسعود. (۱۳۹۲). مقدمه‌ای بر جغرافیای روستایی ایران، انتشارات سمت، تهران.
میکانیکی، جواد؛ سرزهی، زهرا؛ اسکندری‌ثانی، محمد. (۱۳۹۵). کارکرد فضایی شهرهای کوچک در ارتباط با روستاهای پیرامون (مورد مطالعه: شهر سربیشه). فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، ۵(۱)، ۶۰- ۴۳. 
نصیری‌هنده‌خاله، اسماعیل؛ محمدی‌بالینی، پرستو. (۱۴۰۰). بررسی مولفه‌های کالبدی بر الگوهای رفتاری شهروندان خیابان سی‌تیر شهر تهران، نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی، ۲۵(۷۵)، ۲۹۲- ۲۷۹. 
Allen, J. C., Vogt, R. J., & Cantrell, R. L. (2004). Quality of life in rural Nebraska: trends and changes. Publications from the Center for Applied Rural Innovation (CARI), 9.
Arora. S., & Kalra, R. (2018). Quality of life (QOL) of people living withsubstance users in urban and rural community of Delhi. Current Medicine Research and Practice, 8(3), 96-99.
Caron, J., Cargo, M., Daniel, M., & Liu, A. (2019). Predictors of quality of life in montreal, canada: a longitudinal study. Community mental health journal, 55(2),189-201. 
Crockerl, T. F., Brown, L., Clegg, A., Farley, K., Franklin, M., Simpkins, S., & Young, J )2019(. Quality of life is substantially worse for community- dwelling older people living with frailty: systematic review and meta-analysis. Quality of Life Research, 28, 2041-2056. 
Faria, P. A., Ferreira, F. A., Jalali, M. S., Bento, P., & António, N. J. (2018). Combining cognitive mapping and MCDA for improving quality of life in urban areas. Cities, 78, 116-127. 
Ferriss, A. L. (2010). Approaches to improving the quality of life: How to enhance the quality of life (Vol. 42). Springer Science & Business Media. 
Harpham, T., Burton, S., & Blue, I. (2001). Healthy city projects in developing countries: the first evaluation. Health Promotion International, 16(2), 111-125.
Hernandez, S., & Monzon, A. (2016). Key Factors for Defining an Efficient Urban Transport Interchange: Users' Perceptions. Cities, 50, 158-167. 
Hosseini, A., Finn, B. M., & Momeni, A. (2023). The complexities of urban informality: A multi-dimensional analysis of residents' perceptions of life, inequality, and access in an Iranian informal settlement. Cities, 132, 104099.
Hosseini, A., Finn, B. M., Sajjadi, S. A., & Mosavei, T. (2022). Urban Disparities and Quality of Life Among Afghan Refugees Living in Informal Settlements in Mashhad, Iran. Applied Research in Quality of Life, 1-25.
Ibrahim, M. F., & Chung, S. W. (2003). Quality of Life of Residents Living Near Industrial Estates in Singapore. Social Indicators Research, 61, PP. 203-225.
Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G. & Hollander, A. (2003). Urban Environmental Quality and Human Well-Being towards a Conceptual Framework and Demarcation of Concepts, a literature study. Landscape and Urban planning, 65, 5-18.
Krefis, A. C., Augustin, M., Schlünzen, K. H., Oßenbrügge, J., & Augustin, J. (2018). How does the urban environment affect health and well-being? A systematic review. Urban science, 2(1), 21. 
Lambiri, D., Biagi, B., Royuela, V., (2006). Quality of life in the Economic and urban Economic Literature. Social Indicators Researc, 84(1), 1-25. 
Lang, W., Chen, T., Chan, E. H., Yung, E. H., & Lee, T. C. (2019). Understanding livable dense urban form for shaping the landscape of community facilities in Hong Kong using fine-scale measurements. Cities, 84, 34-45. 
Lee, Y. J (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei.
Building and Environment, 43(7), 1205-1215. 
Lin, G. C. (1993). Small towns in socialist China: a functional analysis. Geoforum, 24 (3), pp. 327-338.
Lotfi, S., Karim, S (2009). An assessment of Urban Quality of Life by Using Analytic Hierarchy Process Approach (Case study: Comparative Study of Quality of Life in the North of Iran), Department of Urban Planning. Journal of Social Sciences, 5(2), 123-133. Ma, L., Liu, S., Fang, F., Che, X., Chen, M. (2019). Evaluation of urban-rural difference and integration based on quality of life, Sustainable Cities and Society, 54(25), 101877. 
McCrea, R., Shyy, T.K., & Stimson, R. (2006). what is the Strength of the Link between Objective and Subjective Indicators of Urban Quality of Life? Applied Research in Quality of Life, 1(1), 79-96. 
McGillivray, M (2007). Human Well -Being, Concept and Measurement, Palgrave MacMillan, New York. 
Moro, M., Brereton, F., Ferreira, S. & Clinch, J. P (2008).  Ranking Quality of Life Using Subjective Well-Being Data. Ecological Economics, 65(3), 448-460.
Moroke, T., Carel, S., & Ilse, S (2020). Neighbourhood sustainability assessment model for developing countries: A comprehensive approach to urban quality of life. International Journal of Sustainable Development and Planning, 15(1), 107-123. 
Oktay, D., & Rustemla, A. (2010). Measuring the quality of urban life and neighbourhood satisfaction: Findings from Gazimagusa (Famagusta), Area study international journal of social sciences and humanity studies, 2(2), 27-37.
Pal, A. K., & Kumar, U. C. (2005). Quality of Life Concept for the Evaluation of Societal Development of Rural Community in West Bangal, India. Asia- Pacific Journal if Rural Development, 15(2), 83-93.
Pearl, D.C (2011). Mapping the Quality of life experience in Alfama. Unpublished Master Degree Dissertation.
Porio, E (2015). Sustainable Development Goals and Quality of Life Targets: Insights from Metro Manila. Current Sociology, 63(2), 244–260. 
Rezvani, M. R., Mansourian, H., & Sattari, M. H. (2013). Evaluating Quality of Life in Urban Areas (Case Study: Noorabad City, Iran). Social Indicators Research, 112(1), 203-220. 
Rinner, C. (2007). A Geographic Visualization Approach to Multi-Criteria Evaluation of Urban Quality of Life. International Journal Geographic Information Science, 21(8), 907-919.
Smith, C., & Levermore, G. (2008). Designing Urban Spaces and Buildings to Improve Sustainability and Quality of Life in a Warmer World. Energy Policy, 36(12), 4558-4562.
Stohr, w.B., Fraser, T (1981). Development from Above or Below willey. chichester, pp 488.
Talmage, C. A., & Chad, F. (2019). Quality of life, multimodality, and the demise of the autocentric metropolis: A multivariate analysis of 148 mid-size US cities. Social Indicators Research, 141(1), 365-390. Turkoglu, H (2015). Sustainable Development and Quality of Urban Life. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 202, 10 - 14. 
Ülengin, B., Ülengin, F., & Güvenç, Ü. (2001). A Multidimensional Approach to Urban Quality of Life: The Case of Istanbul. European Journal of Operational Research, 130(2), 361-374.
Van Eck, J.R., Burghouwt, G., & Dijst, M. (2005). Quality of life in daily travel: An Explorative Simulation Study. Journal of Transport Geography, 13(2), 123–134.
Von Bloh, H. (2008). Small towns as interfaces for interaction, exchange and transition in Vietnam. Advances in Southeast Asian Studies, 1(2), 7-18. 
Wann-Ming, W. (2019). Sustainable Urban Transportation Planning Strategies for Improving Quality of Life under Growth Management Principles. Sustainable Cities and Society, 44. 
Wey, W. M., & Huang, J. Y. (2018). Urban sustainable transportation planning strategies for livable City's quality of life. Habitat International, 82, 9-27. 
Wish, N.B. (1986). Are we really measuring the quality of life? Well-being has subjective dimensions, as well as objective ones. American Journal of Economics and Sociology; 45(1). 93-99.
World Health Organization (2018). WHOQOL: Measuring Quality of Life, Accessed at 24 October 2018, from http://www.who.int/healthinfo/survey/whoqol-qualityoflife/en/