بررسی عوامل آسیب‌رسان اجتماعی در بافت‌های تاریخی (نمونه موردی: محله قلعه محمود شهرکرمان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار گروه مرمت و احیاء بناهای تاریخی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.

2 کارشناس ارشد طراحی فضای شهری ـ دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، کرمان، ایران.

3 کارشناس ارشد حفاظت و مرمت میراث شهری، دانشگاه علم و صنعت تهران، تهران، ایران.

چکیده

مقدمه: بافت محلات تاریخی در میانه ساختار شهرهای امروزی، نمادی از کلیت شهر و هویت آن می باشند. حفاظت از این نواحی می‌تواند در ارتقای تنوع فرهنگی و مبارزه با فقر موثر باشد و هویت فرهنگی و کیفیت زندگی را برای ساکنان شهر به ارمغان بیاورد. حفاظت از ساختمان‌های قدیمی را نمی‌توان از جمعیت محلی که به آن مناطق تاریخی معنا می‌بخشد جدا کرد. ساکنان بافت‌های تاریخی باید از کیفیت شرایط زندگی خود آگاه شوند و آنها را برای انتقال هویت ارزشمند خود به نسل‌های آینده تشویق کرد. کارکردهای جدید شهرها و شهرهای معاصر باید با کارکردهای قدیمی سازگار باشد. لذا این عدم هماهنگی میان کالبد بافت محلات قدیمی و نوع ساختار اجتماعی از مهمترین مسائل شهری در مواجهه با بافت‌های تاریخی می‌باشد. وجود معضلات اجتماعی که خاستگاه آنها نوع برخورد مدیران با بافت های تاریخی است؛ موضوع اصلی این پژوهش می‌باشد. هدف از این پژوهش، پرداختن به آسیب‌های اجتماعی این بخش از بافت تاریخیِ شهر کرمان با عنایت به پیوستگی آن به بافت زنده شهری معاصر است.
داده و روش: تحقیق از نوع توصیفی ـ تحلیلی است و به روش استنادی به اجرا درآمده است. با توجه به اطلاعات گردآوری شده  میدانی در حوزه کالبدی و نظام اجتماعی به دسته بندی معضلات و تحلیل آن ها در بافت مجموعه بازارهای اطراف میدان ارگ کرمان به عنوان هسته مرکزی بافت تاریخی پرداخته شده است.
یافته‌ها: بافت محله قلعه محمود واقع در بخش جنوبی میدان ارگ دارای سکنه غیر بومی و مهاجر بوده که متاسفانه به دلیل غفلت مسئولین و البته عدم آگاهی کافی مردم متروکه شده و به یکی از مکان‌های تجمع معتادین و مهاجران افغان تبدیل گشته است. همچنین راسته بازاری که تقریبا غیرفعال می باشد و متأثر از این بافت اجتماعی است.
نتیجه‌گیری: در نهایت بیان گردید که معضلات کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برهم تاثیر داشته و جدای از هم نمی‌توان آن ها را دید. بخصوص در بافت این محله که بخشی از محله فقط در طول روز فعال بوده و این باعث عدم هماهنگی ساختار کالبد با نظام اجتماعی در این گردیده است.   

کلیدواژه‌ها


احمدی کرمانی، شیخ یحیی. (1386). فرماندهان کرمان. تصحیح: دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی. نشر علم. تهران.
اسعدی، میرمحمد؛ شادمانی‌ماهانی، رضا؛ سعیده درخش. (1398). ارزیابی رضایتمندی گردشگران از کیفیت خدمات سایتهای تاریخی شهرستان کرمان به روش ترکیبی. چهارمین کنفرانس ملی در مدیریت، حسابداری و اقتصاد با تاکید بر بازاریابی منطقه‌ای و جهانی.
اسمی جوشقانی، زهرا. (1394).  بافت‌های فرسوده شهری و پیامدهای اجتماعی ـ فرهنگی آن. همایش ملی بافت‌های فرسوده و تاریخی شهری: چالش‌ها و راهکارها. کاشان.
افضلی، ساجده. (1399). مرمت واحیای بازار قلعه محمود شهر کرمان با تکیه بر توانمندی‌های بومی شهر( قتصادی، فرهنگ و گردشگری). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علم و صنعت تهران.
الوانی، سیدمهدی؛ دهدشتی، زهره. (1373). اصول و مبانی جهانگردی. انتشارات بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی.
حبیبی، کیومرث؛ پوراحمد، احمد؛  مشکینی، ابوالفضل. (1368). بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری. نشر انتخاب. تهران. چاپ اول.
حاجی‌زاده، مجید. (1396). طراحی شهری محله قلعه محمود با رویکرد اصول طراحی شهری بومی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان.
حسامی، مهدی، پروین، جواد؛ ابراهیمی ابراهیم. (1378). جزوه درسی مرمت بافت (مطالعه بازار تاریخی کرمان). اساتید: احمد اصغریان جدی، بهرام قدیری و فرهاد فخار تهرانی. مرکز اسناد دانشگاه شهید بهشتی. تهران.
حسین زاده، کریم. (1370). حاشیه نشینی: در جستجوی معنی و مفهوم. اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. شماره 45 و 46. 64-68.
حسینی‌کومله، مصطفی؛ ستوده علمباز، فاطمه. (1392). نقش خاطره جمعی در باززنده سازی بافت‌های شهری: ارائه راهکار در خصوص ناحیه تاریخی لاهیجان. معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا), 18(4), 92-79.
حیدری، احمد؛ طبسی، ایمان. (1387). بافت‌های فرسوده شهری، ابعاد اجتماعی و فرهنگی (بازشناسی محدودیت‌ها و فرصت‌ها). اولین همایش بهسازی بافت‌های فرسوده شهری. مشهد مقدس. 20 و 21 آذرماه.
خاک‌پور، براتعلی؛ پیری، عیسی. (1384). آسیب‌شناسی اجتماعی شهر و نقش سرمایه‌های اجتماعی و کالبدی شهروندان در کاهش آن (دیدگاهی جغرافیایی). علوم اجتماعی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد). 2(2)، 30-13.
صدیق ‌سروستانی، رحمت الله. (1385). آسیب شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحرافات اجتماعی). انتشارات آن. تهران.
علی‌اکبری، اسماعیل. (1383). توسعه شهری و آسیب‌شناسی اجتماعی در ایران. مجله پژوهش‌های جغرافیائی. 36(48). 49-69.
قائمی، علی. (1366). آسیب‌ها و عوارض اجتماعی؛ ریشه یابی، پیشگیری و درمان. انتشارات امیری. تهران.
کرمی تخت شیرینی، مسلم؛ طاهری، کبری؛ مرادی، طاهره؛ خداداد، مهدی. (1396). آسیب شناسی بافت فرسوده شهری (نمونه موردی: محله قدیمی فیض آباد کرمانشاه). معماری سبز. 3(8). 93-79.
کلانتری، صمد؛ ربانی، رسول؛ صداقت، کامران. (1384). ارتباط فقر با قانون‌گریزی و شکل‌گیری آسیب اجتماعی، فصلنامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، 5(18).
مرادی، اصغرمحمد. (1378). کنکاشی پیرامون شهر قدیم کرمان. مجموعه مقالات دومین کنگره معماری ارگ بم. جلد نخست. به کوشش باقر آیت الله زاده شیرازی. تهران، انتشارات میراث فرهنگی، 364-325.
Pitcher, Brian L. (1997). Urban Pathology. Sociology, Social Work and Anthropology Faculty Publications. Urban Development in East Asia and the Growth of Inchon). Pp:219-239.