تحلیلی بر نقش روانشناسی محیطی در تحقق پایداری در فضاهای شهری (مطالعه موردی: مناطق حاشیه نشین شهر یزد)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

عضو هیات علمی گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

مقدمه: در محیط ­های شهری به ویژه محلات شهر، عواملی مانند پنجره ­های شکسته، زباله در خیابان ­ها، نقاشی بر روی دیوارها، ساختمان­ های رها شده و عدم روشنایی خیابانی به ویژه در مناطق حاشیه ­نشین شهر منجر به ایجاد محیطی می شود که جرم و جنایت و بزهکاری را ترویج می­کند و در نتیجه احساس امنیت شهروندان به خطر می ­افتد.
داده و روش: نوع پژوهش، کاربردی و جامعه آماری آن ترکیبی از متخصصان شامل مطلعین، متخصصان و خبرگان مرتبط با مدیریت شهری در مناطق حاشیه ­نشین است. حجم نمونه بر اساس نمونه­ گیری تصادفی ساده و جدول مورگان 299 خانوار ساکن در مناطق حاشیه ­نشین شهر یزد است. به منظور ارتباط بین متغیرها و پاسخ به سؤالات پژوهش از آمار استنباطی (ضریب همبستگی، ضریب رگرسیون، تحلیل واریانس چند متغیره ) استفاده شده است.
یافته‌ها: نتایج حاصل از مدل تحلیل شبکه نیز نشان می ­دهد، شاخص ­های کالبدی شامل عرض کم معابر، قدمت ابنیه، وجود مخروبه ­ها، مساحت قطعات تفکیکی، سازگاری کاربری­ ها، تأمین فضای باز مورد نیاز  با مقدار 0/196 بیشترین نقش را در افزایش تهدید در مؤلفه­ های روان­شناسی محیطی مشتمل بر عدم تأمین خلوت­ گزینی، عدم امنیت و ایمنی و عدم دسترسی به فضاهای عمومی و فضاهای بازی کودکان  دارد.
نتیجه‌گیری: برای کاهش آسیب­ پذیری روانی ناشی از مسائل و مشکلات سکونتگاه ­های غیررسمی اقدام به تدوین مدل توانمندسازی سکونتگاه ­ها شده است. در این مدل در گام اول مسائل و مشکلات بافت در ابعاد مرتبط با روان­شناسی مورد بررسی قرار گرفت، در گام دوم بایستی اقدام به ظرفیت ­سنجی و برنامه­ ریزی گردید،‌ در گام سوم اقدام به اجرای برنامه جهت ساماندهی و کاهش مسائل روانی محیط و در گام چهارم اقدام به بررسی بازخورد مسائل گردید.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم زاده، عیسی؛ بریمانی، فرامرز؛  نصیری، یوسف. (1383). حاشینه­نشینی؛ ناهنجاری­های شهری و راهکارهای تعدیل آن مورد شناسی؛ کریم آباد زاهدان. مجله جغرافیا و توسعه، 2(3)، 143-121.
ارژمند، محمود؛ خانی، سمیه. (1391). نقش خلوت در معماری خانه ایرانی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(7)، 38-27.
اسکویی، سولماز؛ طوفان، سحر؛ جمالی، سیروس. (1398). ارتقای بنیان­های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی (نمونه موردی: برج مسکونی میلاد تبریز). نشریه باغ نظر، 16(79)، 72-61.
آلتمن، ایروین. (1395). محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
پرتوی، پروین. (1391). فضای عمومی و زنان. سمینار زنان و مسایل شهری، تهران: انتشارات شهرداری تهران.
جنگجو، شهرام؛ سعیده زرآبادی، زهرا السادات؛ زیاری، یوسفعلی؛ بندرآباد، علیرضا. (1398). تبیین الگویی از راه­یابی در شهر با رویکرد روان­شناسی محیطی (مطالعه موردی: 11 محور پیاده مدار شهر تهران). مجله نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 11(4)، 561-579.
جیکوبز، جین. (1392). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی. تهران: دانشگاه تهران.
حاتمی، مژگان. (1394). کاربست علم روان­شناسی محیطی در معماری و طراحی شهری با تأکید بر اصول و معیارهای طراحی مجتمع های مسکونی. نشریه مدیریت شهری، شماره 42، 178-153.
دانشپور، سید عبدالهادی؛ چرخچیان، مریم. (1386). فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی. باغ نظر، 4(7)،  28-19.
سجاد زاده، حسن؛ صفری، مهدی. (1394). ارتقای کیفیت محیطی در سکونتگاه­های عیررسمی با تأکید بر امنیت محیطی (نمونه موردی: محله منوچهری همدان). 3(12)، 146-103.
سلیمانی، علیرضا؛ مرصوصی، نفیسه؛ فرامرزی، مهسا. (1397). تحلیلی بر تأثیر طرح کالبدی بر رفتار در فضاهای شهری (نمونه موردی خیابان امام ارومیه). مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، ، 9(33)، 68-49.
شاهچراغی، آزاده؛ بندرآباد، علیرضا (1394). محاط در محیط: کاربرد روان‌شناسی محیطی در معماری و شهرسازی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
شجاعی، دلارام؛ پرتوی، پروین. (1394). عوامل مؤثر بر ایجاد و ارتقای اجتماع­پذیری در فضاهای عمومی با مقیاس­های مختلف شهر تهران (نمونه موردی: فضاهای عمومی دو محله و یک ناحیه در منطقه 7 تهران). مجله باغ نظر، 12(34)، 108-93.
عابدی، سپیده (1389).  ملاحظات طراحی پارک شهری در ایجاد امنیت اجتماعی. مجله منظر، 2(10)، 69-67.
عباس زاده، محمد؛ بنی فاطمه، حسین؛ علی زاده اقدم، محمدباقر؛ علوی لیلا. (1394). ساخت و اعتباریابی مقیاس سنجش سازه دلبستگی مکانی در میان شهروندان شهر تبریز (پژوهشی در حوزه جامعه­شناسی شهری). مطالعات جامعه­شناختی شهری (مطالعات شهری)، 5(19)،‌ 58-31.
علومی یزدی، فرحناز. (1398). بررسی الگوهای رفتاری پایدار با رویکرد روان­شناسی محیطی. ششمین کنفرانس ملی پژوهش­های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری و پنجمین نمایشگاه تخصصی انبوه سازان مسکن و ساختمان استان تهران، تهران،https://civilica.com/doc/927755
کامور شلمانی، آمنه؛ حناچی، سیمین. (1393). بررسی تأثیر عوامل بصری فضاهای شهری بر الگوهای رفتاری شهروندان. مجله هویت شهر، 9(24)،  78-65
کـوهی، کمـال؛ تقـوی، نعمـت االله. (1382). سـنجش میـزان مشـارکت روسـتاییان در پروژه­هـای توسـعۀ روستایی. نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز، شماره4 ، 116-81.
لنگ، جان. (1396). آفرینش نظریه معماری. تهران: دانشگاه تهران.
محمودی، نرگس؛ الیاسی، ابراهیم. (1399). بررسی مفهومی فضای پارک بانوان با رویکرد روانشناسی محیطی. جغرافیا و روابط انسانی، 3(1)، 330-313.
مرتضوی، شهرناز. (1380). روانشناسی محیط. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
میرزا محمدی، احمد؛ تقی پور، بهزاد. (1398). طراحی مجتمع مسکونی پایدار با تأکید بر روان­شناسی محیطی از بعد حس تعلق به مکان. نشریه شباک، 5(1)، 86-78.
Altman, I.و Chemers, M. M. (1985). Culture and Environment. Cambridge: Cambridge University Press.
Frgas, J. (2000). Psychology of social interaction, interpersonal behavior. Translator: Firoozbakht, M., Beygi, Kh. Tehran: Abjd.
Mohammadi, S.A., et al. (2003). Sequential Path Mode for determination interrelation among Yield and related Characters in Maize. Grop. Sci, 43, 1690-1667.
Osmand, H. (1957). Function as basis of psychiatric ward design. New York: Holt Rine hart & Winston.
Wang, G.M, S. Kany., O. Moreno. (1999). Genetic analysis of grainfilling rate and dvration in maize Field Crops res. 61, 211-222.