ترجیحات فضایی طبقة خلاق به مثابه پیشران توسعة کلان‌شهرها؛ مورد پژوهی کلانشهر تهران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه برنامه‌ریزی و طراحی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ایران.

10.22103/JUSG.2021.2039

چکیده

تبیین موضوع: در عصر جهانی‌شدن و رقابت‌پذیری مراکز شهری، طبقة خلاق به‌مثابه یکی از پیشران‌های اصلی رشد و توسعة کلان‌شهرها به حساب می‌آید. در این‌ رابطه جذب و نگهداشت این گروه اجتماعی گریزپا، از طریق شناسایی و برآوردن ترجیحات فضایی ایشان، در دستورکارهای برنامه‌ریزی توسعة فضایی شهرها و کلان‌شهرها قرار گرفته است. بر این ‌اساس هدف پژوهش پیش­رو به تبیین رابطة میان طبقة خلاق به‌مثابه پیشران و رشد و توسعه فضایی به‌مثابه دستاورد و نیز شناسایی ترجیحات فضایی متنوع طبقات خلاق کلان‌شهر تهران به تفکیک نیازهای سکونتی، فراغتی، فعالیتی و ارتباطاتی اختصاص ‌یافته است.
روش: این پژوهش از لحاظ روش‌شناسی در زمرة پژوهش‌های ترکیبی (کیفی و کمی) مبتنی بر تحلیل عینیت‌ها به استناد آمارهای رسمی و تحلیل ذهنیت‌ها به تفکیک گروه‌های مختلف خلاق قرار دارد؛ در گردآوری اطلاعات از روش‌های تحلیل‌های اسنادی، آماری و پیمایش‌های اجتماعی به شیوة مصاحبه و پرسش‌نامه و نیز در طبقه‌بندی گروه‌های خلاق از روش سناریونگاری به یاری نرم‌افزار سناریو ویزارد استفاده شده است.
یافته‎ ها: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که طبقة خلاق به‌مثابه نیروی پیشران رشد و توسعة کلان‌شهر تهران به­شمار می‌روند. هم‌بستگی بالای میان سهم نیروی انسانی خلاق با برون‌داد ارزش‌افزوده مؤیدی بر این ادعاست. همچنین، تحلیل‌های انجام شده امکان تشخیص چهار گروهِ متمایز طبیعت‌گرا، شهرگرا، دانشی و هنری برحسب تفاوت در ویژگی‌های فعالیتی و ترجیحات فضایی طبقة خلاق را میسر می‌سازد.
نتایج: برنامه‌ریزی جذب و نگهداشت طبقة خلاق در کلان‌شهر تهران مستلزم شناسایی تفاوت‌ها، ویژگی‌ها و ترجیحات فضایی متمایز هر یک از این گروه‌ها است. بر این ‌اساس ترجیحات فضایی - فعالیتی ایشان شناسایی و در قالب راهکارهایی نیز ارائه شد.

کلیدواژه‌ها


آرشیان، آناهیتا؛ استادی، مریم (1395). جذب طبقة خلاق در فضای شهری با استفاده از هنر عمومی تعاملی. دومین کنفرانس بین­المللی عمران، معماری محیط زیست و مدیریت شهری. مشهد: دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد.
اشتری، حسن؛ مهدنژاد، حافظ (1391). شهر خلاق، طبقه‌ی خلاق. تهران: تیسا.
حسن‌پور، حسین؛ توکلی، هانیه (1392). بررسی معیارهای شهر خلاق با تأکید بر توسعه پایدار شهری (نمونه موردی: پییرانشهر). نخستین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار. تهران.
دادپور، سارا (1390). جذب طبقة خلاق در تهران به کمک طراحی شهری. صفه, دورۀ 21، شمارۀ 4، صص 51-66.
یوسفی، رشید؛ پیله‌ور، علی‌اصغر؛ احمدی، محمد؛ هاشمی، اصغر (1393). شهر خلاق الگویی برای توسعه پایدار شهری. چهارمین کنفرانس بین­المللی توسعه پایدار و عمران شهری. اصفهان: مؤسسه آموزش عالی دانش‌پژوهان.
صرافی، مظفر؛ قورچی، مرتضی؛ محمدی، علیرضا (1388). جهانی شدن، شهرهای جهانی و کلان‌شهر تهران( نقدی بر دیدگاه نایجل هریس). اقتصاد شهر، 3، صص 89-97.
شریفیان، فریدون (1387). نوع‌شناسی و فرآیند طراحی و اجرای پژوهش ترکیبی. فصلنامة علمی پژوهشی روششناسی علوم انسانی، صص 75- 103.
مرکز آمار ایران. (1396). بازیابی از www.amar.org.ir.
جهانگیری، مصطفی؛ سلیمانی، علیرضا (1394). ارزیابی شاخص‌های خلاقیت در شهر تهران، موردشناسی: منطقه 22 تهران. اولین کنفرانس علمی پژوهشی افق‌های نوین در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی ایران. تهران: انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.
نظری ­زنگنه، فرهاد؛ جعفری مهرآبادی، مریم؛ داودی، محمود (1396). ترجیحات سکونتی طبقة خلاق؛ مروری بر مطالعات. اولین همایش اندیشه ها و فناوری­های نوین در علوم جغرافیایی، رشت: دانشگاه دولتی گیلان.
Alfken, C., Broekel, T., Sternberg, R (2013). Factors Explaining the Spatial Agglomeration of the Creative Class: Empirical Evidence for German Artists. European Planning Studies, 23(12. (
Atkinson, R., Easthope, H (2009). The Consequences of the Creative Class: The Pursuit of Creativity Strategies in Australia's Cities. International Journal of Urban and Regional Research, 33, pp. 64-79.
Bereitschaft, B (2016). Do Creative and Non Creative Workers exhibit similar preferences for urban Amenities? An Exploratory Case Study of Omaha, Nebraska. Urbanism: International Research on Placemaking and Sustainability, pp. 1- 19.
Biernacki, P., Waldorf, D (1981). SnowBall Sampling. SocioLogical Methods and Research, 10(2), pp. 141-163.
Bontje, M., Mustard, S (2009). Creative Industries, Creative Class and Competitiveness: Expert Opinions.
Boren, T., Young, C (2013). The Migration Dynamics of the "Creative Class": Evidence froma study of Artists in Stockholm, Sweden. Annals of the Association of American Geographers,1 (103), pp.195- 210.
Florida, R (2002). The Rise of the Creative Class. New York: Basic Books.
Florida, R (2005). Cities and the Creative Class. New York: Routledge.
Florida, R (2005). The Flight of the Creative Class. HarperCollins, New York (NY).
Florida, R (2013. January 30). More Losers than Winners in America's New Economic Geography.
Heerden, S.V., Bontje, M (2014). What about Culture for the Ordinary Workforce? A Study on the Locational Preferences of the Creative Class in Prenlauer Berg, Berlin.
Landry C (2008). The Creative City. A toolkit for urban innovators. 2nd edition. Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Leeeuwen, B. V (2007). Human Capital and Economic Growth in India, Indonesia and Japan: a Quantitative Analysis. 1890- 2000. Netherlands: google books.
Likert, R (1932). A Technique for Measurement of Attitudes. Archive of Psychology, pp. 5-55.
Lucas, R (1988). On the Mechanics of Economic Development. 22.
Markusen, A (2006). Urban Development and the Politics of a Creative Class: Evidence from a Study of Artists. Environment and Planning, 38(10), pp. 1921-1940.
Romer, P (1994). The Origins of Endogenous Growth. The Journal of Economic Perspectives, 8(1), pp. 3-22.
Scott, A (2000). The Cultural Economy of Cities: Essays on the Geography of Image-Producing Industries. SAGE.
Scott, A.J (2000). The Cultural Economy of Cities: essays on the Geography of image-producing industries. London: sage.
Suwala, L (2012). The Geography of Creativity. Regional Studies, 46(8), pp. 1103-1105.
Throsby, D (1994). The Production and Consumption of the Arts: A View of Cultural Economics. Journal of Economic Literature, XXXII, pp. 1-29.
Throsby, D (2008). The Concentric Circles Model of the Cultural Industries. Cultural Trends, 17(3) , pp. 147-64.
Tornqvist, G (2012). The Geography of Creativity. UK: Edward Elgar Pub.