تحلیلی بر نقش سیاست های دولت و مجاورت بازار بر تغییرات کارکردی و زوال محله های شهری (مطالعۀ موردی: محلۀ سیروس شهر تهران)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 استاد شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

10.22103/JUSG.2020.2028

چکیده

تبیین موضوع:هدفاین مقاله، تحلیلی بر نقش سیاست­های دولت و مجاورت بازار بر تغییرات کارکردی و زوال محله سیروس می­باشد.
روش: نوع تحقیق بر اساس هدف، بنیادی- شناختی و ازلحاظ ماهیت و روش، کیفی – اکتشافی است. برای گردآوری اطلاعات از بررسی اسنادی- میدانی استفاده شده است. جامعه آماری شامل متخصصان موضوع مربوطه، ساکنین و مالکان، آژانس­های املاک و کسبه بازار می­باشند، که با استفاده از تکنیک گلوله برفی انتخاب شده­اند. با 25 کارشناس مرتبط با حوزه پژوهش، 42 نفر از ساکنین و 38 نفر از مالکان، آژانس­های املاک و کسبه بازار مصاحبه شد. برای تحلیل داده ها از آزمون T تک نمونه ای و رگرسیون چند متغیره در نرم افزار spss استفاده گردید.  
یافته‎ها: از 7 متغیر مورد بررسی، متغیر «نحوه تملک و تخریب توسط شرکت بازآفرینی»، با 16.7 و 83.3 درصد فراوانی به ترتیب در طیف زیاد و خیلی زیاد بر اساس نظر پاسخگویان، از بالاترین سطح اثرگذاری در زوال محله برخوردار بوده است. مولفه­های «ورود بازار و تغییر کاربری» و «صرفه­جویی ناشی از تجمیع و مجاورت» به ترتیب در رتبه­های دوم و سوم اثرگذاری و مداخله در زوال محله قرار دارند. مولفه­های انباشت ، ترغیب مالکان، رانت و اعیان­سازی، به ترتیب اهمیت تأثیر بر زوال محله، در رتبه­های بعدی قرار گرفتند.
نتایج: با وجود طرح­های متعددی که برای محله سیروس تهیه شده، محله مذکور از نظر فیزیکی و اجتماعی مورد غفلت واقع شده، به طوری­که، برهم­کنش دو نیروی دولت­و بازار با داشتن ابزار سیاست­واقتصاد، به­زوال تدریجی سکونت، منجر شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احدنژاد، محسن و مشکینی، ابوالفضل (1387). تأثیر سیاست های عرضه زمین شهری در روند گسترش فرسودگی بافت قدیم شهرها (نمونه موردی؛ منطقه یک شهر زنجان)، اولین همایش بافت های فرسوده شهری، چشم­انداز توسعه پایدار، ارزش­ها و چالش­ها، اهواز، ایران.
ادل، ماتیو (1380.). اقتصاد سیاسی شهری و منطقه ای، ترجمه فریبرز رئیس­دانا، تهران: نشر قطره، چاپ اول.
ایمری، راب و لیز، لورتا، راکو، مایک (1390). نوسازی شهر لندن، ترجمه مجتبی رفیعیان، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول.
ترکمه، آیدین (1395)، اقتصاد سیاسی فضا (مطالعه موردی: محله هرندی تهران). اولین همایش اقتصاد شهری (با رویکرد اقتصاد مقاومتی)، تهران، ایران، صص 214-207.
خاکی، غلامرضا (1391). روش تحقیق با رویکرد پایان­نامه نویسی، تهران، چاپ دهم، بازتاب. 
رفیعیان، مجتبی، تقوایی، علی­اکبر و شاه­محمدیان، هانیه (1397). تحلیلی بر مناسبات قدرت در فرآیند برنامه­ریزی طرح های توسعه شهری؛ نمونه موردی: محور­17­شهریور تهران. مجله جغرافیا و توسعه، شماره­52، ، صص­116-97.
رئیس­دانا، فریبرز (1374). ایجاد رانت (ارزش مازاد) زمین شهری و فرآیند تخریب بافت. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، کرمان، ارگ بم، جلد سوم، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، ایران.
سلیمانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ زنگانه، احمد؛ تلخابی، حمیدرضا (1392). زمینه ها و فرآیندهای زوال در بخش مرکزی شهر اراک. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال 5، شماره 13، صص 34-23.
سیف­الدینی، فرانک (1388). فرهنگ واژگان برنامه­ریزی­شهری و­منطقه ای. چاپ دوم، تهران: انتشارات آییژ.
سیف­الدینی، فرانک (1391). برنامه­ریزی­شهری­و­منطقه ای: تئوری­های­کلاسیک فرآیندی و موضوعی، انتشارات آییژ، چاپ اول، تهران، ایران.
شاکر­اردکانی، رضا و ذبیحی، حسین (1390). تبیین ویژگی­های اصالت­بخشی و امکان­سنجی تحقق آن در بافت­تاریخی شهر اردکان، مجله شهر و معماری بومی، شماره­ 1، صص­100-83.
شرکت بازآفرینی ­شهری ایران (1396). بازآفرینی محله­ تاریخی سیروس تهران (مروری بر برخی فعالیت­های مشترک دولت، بخش عمومی و بخش خصوصی به منظور بازآفرینی پایدار محله سیروس). تهران.
شرکت بازآفرینی شهری ایران (1396). سیروس در مسیر بازآفرینی­شهری. تهران.
شکویی، حسین (1380). دیدگاههای­نو در­جغرافیای­شهری، جلد­1. چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
کاظمیان، غلامرضا؛ ­جلیلی، سید­مصطفی (1394). تحلیل قدرت ذینفعان­کلیدی در فرآیند سیاستگذاری طرح جامع تهران. نامه معماری و شهرسازی،  شماره 15، صص 158-139.
کلانتری، محسن (1388). طرح نهایی محله سیروس. تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
مختاری، ابراهیم ؛ سعیدی، مینا (1384). سیروس؛ بود و نبود یک محله (فیلم مستند). تهران.
مرکز ­آمار ­ایران (1390). گزارش جمعیت محله سیروس.
مرکز مطالعات­شهری ­انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران ( 1387). طرح پژوهشی­«آسیب­شناسی و نقد طرح­های نوسازی محله سیروس»، مرحله اول و دوم. سازمان نوسازی شهر تهران.
مهندسان مشاور باوند (1381). طرح ساماندهی، بهسازی و نوسازی مشارکتی محله سیروس تهران (برنامه­راهبردی و طرح ساختاری، خلاصه گزارش). شرکت عمران و بهسازی شهری ایران.
مهندسان مشاور باوند (1386). گزارش طرح تفصیلی منطقه­12. تهران.
مهندسان مشاور خودآوند، دفتر­خدمات نوسازی­بافت فرسوده محله بازار- سیروس (1394). گزارش سند ویژه توسعه محله سیروس. شهرداری منطقه 12.
مهندسین مشاور طراحان راهوند شهر (1391). سند جامع مدیریت و حفاظت بافت­ها و بناهای تاریخی تهران.
میرکتولی، جعفر؛ مدانلو ­جویباری، مسعود (1391). تحلیل عوامل مؤثر بر تحول­کالبدی مراکز تجاری شهرها، مطالعه موردی: شهر گرگان. مجله پژوهش و برنامه ریزی­شهری، سال 3، شماره 8، صص 132-113.
نگارنده (1396). مصاحبه با کارشناس شرکت بازآفرینی شهری ایران، تهران.
نگارنده (1398). مصاحبه با کارشناسان املاک محله سیروس.
نگارنده (1398). مصاحبه با کارشناسان سازمان نوسازی شهر تهران.
نگارنده (1398). مصاحبه با کارشناسان شهرداری منطقه 12 شهر تهران.
نگارنده (1398). مصاحبه با کسبه بازار­ بزرگ تهران.
نگارنده (1398). مصاحبه با مالکان و ساکنین محله سیروس.
هاروی، دیوید (1379). عدالت­اجتماعی­و­شهر. مترجمان فرخ حسامیان، محمدرضا­حائری، بهروز منادی­زاده، تهران: شرکت پردازش­و­برنامه ریزی­شهری، چاپ دوم.
هاروی، دیوید (1387). شهری شدن سرمایه. ترجمه عارف اقوامی­مقدم، تهران: اختران، چاپ اول.
هیلیر، جین (1388). سایه های­قدرت، ترجمه کمال­پولادی، تهران: جامعه مهندسان مشاور ایران، چاپ اول.
Adams, D., Tiesdell, S­ (2010). Planners as Market Actors: Rethinking State–Market Relations in Land and Property, Planning Theory & Practice. Vol, 11 No 2, Pp 187-207.
Bradbury, K., Downs, A., Small, K.A (1982). Urban Decline and the Future of American Cities. The Booking Institution, Washington D.C.
Gar-On Yeh, A., Wu, F (1996). The New Land Development Process and Urban Development in Chinese Cities. Jnformational Journal of urban and Regional Research, Vol.20, No. 2,  pp. 330-355.
Habersack, S (2010). The lived space of the youth. PhD Thesis. Uni Wien.
Henderson, V (2000). How Urban Concentration Affects Economic Growth World Bank Working Paper. World Bank, Washington D.C. 
Hossainul Haque, K.N (2012). The Political Economy of Urban Space Land and Real Estate in Dhaka City. Published by the Instute of Governance Studies, BRAC University.
Rafieian, M., Mashhadi Moghaddam, N (2019). Tears and smiles in the urban protests against local decisions: searching for footprint of power in urban management (Evidence from Tehran). Journal Heliyon, Vol. 5, No. 2, pp. 1-30.
Temkin, K., Rohe, W (1996). Neighborhood Change and Urban Policy. Journal of Planning Education and Research, Vol. 15, No. 3, pp. 159-170.
Temkin, K., Rohe, W (1998). Social Capital and Neighborhood Stabiliy: An empirical investigation. Housing Policy Debate, Vol. 9, No. 1, pp. 61-88.