تحلیل عوامل مؤثر بر افزایش تاب‌آوری اجتماعی شهرها (مطالعۀ موردی: شهر نجف‌آباد)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

3 استادیار گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

10.22103/JUSG.2020.2021

چکیده

تبیین موضوع: تاب‌آوری اجتماعی در جهت بهبود و حفظ عملکرد شهر به‌عنوان یکی از راهبردهای اساسی به‌منظور کاهش بلایا در برابر مخاطرات به تشکیل گروه‌های اجتماعی و ارتقای سرمایۀ ‌اجتماعی و افزایش مشارکت بین ساکنین تاکید ویژه دارد؛ بنابراین شناسایی عوامل تاثیرگذار بر ارتقای تاب‌آوری اجتماعی می‌تواند موجب کاهش آسیب‌پذیری در برابر مخاطرات طبیعی گردد؛ از اینرو این پژوهش، با هدف شناسایی شاخص‌ها و عوامل موثر بر تاب‌آوری اجتماعی، تحلیل رابطه بین شاخص‌های اجتماعی، به سنجش و مقایسه زیرمعیار‌های اجتماعی تاب‌آوری در شهر نجف‌آباد می‌پردازد.
روش: مقاله حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی–تحلیلی می‌باشد. جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت اسنادی و پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه می‌باشد. به‌منظور تحلیل و پردازش داده‌ها از مدل معادلات‌ساختاری ایموس استفاده شده‌ است.
یافته‎ها: طبق نتایج بدست‌آمده تاثیرگذارترین شاخص در ارتقای سطح تاب‌آوری اجتماعی در برابر مخاطرات طبیعی شهرنجف‌آباد، شاخص سرمایه اجتماعی با ضریب مسیر 0.82 می‌باشد.
نتایج: در صورت تلاش جهت بهبود روابط همسایگی می‌توان امیدوار بود که در هنگام وقوع مخاطرات، افراد با واکنش و رفتار مناسب و به موقع، جان خود و اطرافیان­شان را حفظ کنند و کمتر دچار آسیب‌های روحی، مالی و جانی شوند. به‌طورکلی ارتقای سرمایه اجتماعی و مشارکت و همکاری بین شهروندان می‌تواند موجب افزایش تاب‌آوری اجتماعی در شهر نجف‌آباد و کاهش آسیب‌پذیری در زمان وقوع مخاطرات شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسلامی، عارفه؛ ابراهیمی‌دهکردی، امین (1397). سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعی در محلات غیر‌رسمی(محله مورد بررسی:امت‌آباد آمل). معماری شناسی، سال اول، مهر 97 ، صص 1-10 .
پیران، پرویز؛ اسدی، سعیده؛ دادگر، نیکو (1396). بررسی نقش تاب‌آوری اجتماعی در موفقیت فرایند بازسازی (مطالعه موردی:جوامع روستایی درب‌آستانه و باباپشمان پس از زلزله سال 1385 دشت سیلاخور، استان لرستان). مسکن و محیط روستا، شماره 157، بهار 96، صص 87- 100 .
جزایری، الناز؛ صمدزاده، رسول؛ حاتمی‌نژاد، حسین (1398). ارزیابی ظرفیت تاب‌آوری شهری در برابر خطر زمین‌لرزه با تاکید بر ابعاد اقتصادی و کالبدی زیرساختی(مطالعه موردی: منطقه 12 تهران). فصل‌نامه آمایش محیط ، شماره 45 ، تابستان ،183- 198 .
حیدریان، شیدا؛ رحیمی، محمود؛ فتح‌الهی، ثریا؛ غفوری، سیروان (13996). تحلیل شاخص‌های تاب‌آوری سکونتگاه‌های غیررسمی در برابر زلزله با رویکرد اجتماعی (نمونه موردی:محله فرحزاد تهران). فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، شماره اول، زمستان 96، صص 245- 260 .
درویش‌زاده، ع (1392). زمین شناسی ایران. چاپ پنجم، انتشارات امیرکبیر، تهران.
دلاکه، حسن؛ ثمره محسن بیگی، حسن؛ شاهیوندی، احمد (1396). سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعی در مناطق شهری اصفهان. جامعه شناسی نهاد‌های اجتماعی، دوره سوم، شماره نهم، صص 227- 252 .
رضایی، محمدرضا؛  سرائی، محمد حسین؛ بسطامی‌نیا، امیر (1395 ). تبیین و تحلیل مفهوم تاب‌آوری و شاخص‌ها و چارچوب‌های آن درسوانح طبیعی. فصلنامه دانش پیشگیری ومدیریت‌بحران، دوره ششم، شماره اول، صص 32 -46.
رضویان، محمد تقی؛ توکلی‌نیا، جمیله؛ فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ خزایی، مصطفی (1396). تحلیل و ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی بافت فرسوده منطقه 12 شهر تهران در مواجهه با سوانح طبیعی. مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 4، شماره 4، زمستان، صص 595- 612.
روستا، مجتبی؛ ابراهیم‌زاده، عیسی؛ ایستگلدی، مصطفی (1397). ارزیابی میزان تاب‌آوری اجتماعی شهری مورد‌شناسی؛شهر زاهدان. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. سال 9، شماره پیاپی 32، صص 1-14 .
شمایی، علی؛ ساسان پور، فرزانه؛ علی حسینی، رحمان (1398). تحلیل فضایی تاب‌آوری شهری در محله‌های بخش مرکزی شهر تبریز. پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، دوره 7، شماره 2، تابستان 98، صص 374- 349 .
عباداله‌زاده ملکی، شهرام؛  خانلو، نسیم؛ زیاری، کرامت‌الله ؛ شالی امینی، وحید (1396). سنجش و ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی جهت مقابله با بحران‌های طبیعی: مطالعه موردی زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل. فصلنامه مدیریت شهری، سال 16، شماره 48، 263- 280 .
فاضل، سوگل؛ تقوایی، مسعود؛ محمودزاده، امیر (1396). پهنه بندی آسیب پذیری لرزه ای شهری با استفاده از مدل ANP مطالعه موردی : شهر نجف آباد. دو‌فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره یازدهم، بهار و تابستان 96، صص 121-132 . 
کمانداری، محسن؛ شکوهی، محمداجزا؛ رهنما، محمد‌رحیم (1397). تحلیل فضایی شاخص‌های اجتماعی تاب‌آوری شهری در مناطق چهارگانه شهر کرمان. دوفصلنامه جفرافیای اجتماعی شهری ،5(2)، 69- 85 .
لک، آزاده (1392). طراحی شهرهای تاب‌آور. نشریه صفه، شماره 60 ، صص 91-104 .
معیری، مسعود؛ انتظاری، مژگان (1387). سیلاب و مروری بر سیلاب‌های استان اصفهان. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی( چشم انداز جغرافیایی)، دوره سوم، شماره 6، بهار و تابستان، صص 109 -123 .
مهندسین مشاور نقش جهان پارس (1390). تجدید نظر طرح توسعه و عمران شهر نجف‌آباد.
مهندسین مشاور نقش جهان پارس (1395) بازنگری طرح توسعه و عمران شهر نجف آباد، جلد دوم (بررسی  و شناخت شهر ) و جلد سوم (بررسی های منطقه ای و حوزه نفوذ). اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان.
نوروزی، اکرم؛ سرور، رحیم؛ مهدوی حاجیلویی، مسعود (1396). سنجش مولفه‌های موثر اجتماعی در تاب‌آوری منطقه 12 شهر تهران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سی و دوم، شماره چهارم، زمستان 96، شماره پیاپی 127، صص86-127 .
Agudelo–Vero, Claudia, M et al (2012). Harvesting urban resources towards more resilient cities. In: Resources. Conservation and Recycling. 64. Pp. 3-12.
Ahsan, S.M.M (2013). Resilient Cities for the Poor or by the Poor? A Case Study from Bangkok. Thesis for ‘Degree of Master of Science’ at the University of Technology, Berlin, February 2013.
ARUP (2012). Vision of a Resilient‌ city. Available at: http://publications. arup.com.
Barata-Salgueiro T, Erkip F. (2014).Retail planning and urban resilience – An introduction to the special issue. Cities 36:107-111.DOI: 10.1016/j.cities.2013.01.007
Barata-Salgueiro, T., Erkip, F (2014). Retail planning and urban resilience–An introduction to the special issue. Cities 36: 107-111.
Bozza, A., Asprone, D., Parisi, F., Manfrendi, G (2017). Alternative Resilience Indices for City Ecosystems Subjected to Natural Hazards. Computer-Aided Civil and Infrastructure Engineering 32, 527–545. https://doi.org/10.1111/mice.12275.
Carone, M.T., Marincioni, F., Romagnoli, F (2018). Use of multi-criteria decision analysis to define social resilience to disaster: the case of the EU LIFE PRIMES project. International Scientific Conference Environmental and Climate Technologies. CONECT 2018, Energy Procedia 147 (2018) 166–174 doi: 10.1016/j.egypro.2014.12.154
Doorn, N. (2017). Resilience indicators: Opportunities for including distributive justice concerns in disaster management. Journal of Risk Research 20(6): 711-731. https://doi.org/10.1080/13669877.2015.1100662.
Folke, C., S. R. Carpenter, B. Walker, M. Scheffer, T. Chapin, J. Rockström. (2010). Resilience thinking: integrating resilience, adaptability and transformability. Ecology and Society 15(4): 20. URL: http://www.ecologyandsociety.org/vol15/iss4/art20/
Frazier, A. E., Renschler, C. S., Miles, S.B (2013). Evaluating post-disaster ecosystem resilience using MODIS GPP data. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 21, 43-52. http://dx.doi.org/10.1016/j.jag.2012.07.019
Kabir, H., Sato, M. Habbiba, U., Yousuf, T.B (2018). Assessment o Urban Disaster Resilience Dhaka North City Corporation(DNCC), Bangladesh, Procedia Engineering, 212, pp: 1107-1114.
Karholm, M., Nylund, K., Delafunte, P.P (2014). Spatil resilience and urban planning: Addressing the interdependence of urban retail areas. Citis, 36, 121-130.
Keck, M., SakdaPolrak, P (2013). WHAT IS SOCIAL RESILIENCE?  LESSONS LEARNED AND WAYS FORWARD, ERDKUNDE, Vol. 67 · No. 1 · 5–19   DOI: 10.3112/erdkunde.2013.01.02
Lang, T (2012). How do cities and regions adapt to socio-economic crisis? Towards an institutionalist approach to urban and regional resilience. Raumforschung und Raumordnung, Volume 70, Issue 4, pp 285–291. DOI: 10.1007/s13147-012-0170-2
Liao, K. (2012). A Theory on Urban Resilience to Floods-A Basis for Alternative Planning Practices. Ecology and Society, Vol. 17, No 4, 26- 48.
Maguire, B. Hagan, P.C (2007). Disasters and communities: understanding social resilience. The Australlian Journal of Emergency Management, 22(2):16-19. https://www.researchgate.net/publication/27257187.
Marin, G., Modica, M., Paleari, S., Zoboli, R (2019). Disaster Risk Management: Building the ‘Disaster Risk Assessment Tool’ for Italy. SEEDS Working Paper Series .1-36. Available at http://www.sustainability-seeds.org.
Marom, W.A (2014). Mapping and Measuring Social Vulnerabilities of Coastal area of Bangkok and Periphery. 5th Global Forum on Urban Resilience & Adaptation Bonn, Germany 29-31 May 2014,Proceedings of the Resilient Cities 2014 congress. pp 1-20.
Mavhura, E.  , Maneyena, B (2018). Spatial quantification of community resilience in contexts wherequantitative data are scarce: The case of Muzarabani district in Zimbabwe. Geo: Geography and Environment; e00065.ISSN 2054-4049.doi.org/10.1002/geo2.65.
Mitchell, T., Harris, K (2012). Resilience: a risk management approach, (ODI) overseas Development Institute, 2, pp.1-7.
Muller, B (2010). German Annual of Spatial Research and Policy 2010 - Urban Regional Resilience: How Do Cities and Regions Deal with Change? (Urban Resilience and New Institutional Theory- A Happy Couple for Urban and Regional Studies?) Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
Saja Aslam, A.M, Goonetilleke, A.Teo.M, Ziyath A.M (2019). A critical review of social resilience assessment frameworks in disaster management. International Journal of Disaster Risk Reduction,Vol.35, No.1-14.
Sharifi, A.  , Yamagata, Y (2014). Resilient urban planning: Major principles and criteria. The 6th International Conference on Applied Energy – ICAE2014, Energy Procedia 61 (2014) 1491 – 1495.
Suárez, M. Gómez-Baggethun, E.  Benayas, J., Tilbur, D (2016). Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities. Journal of sustainability, 8, 774,1-19.  doi: 10.3390/su8080774.