تحلیلی بر ظرفیت های فرهنگی – اجتماعی تأثیرگذارِ بافت های فرسوده بر توسعۀ درون زا (مطالعۀ موردی: کلانشهر تبریز)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

10.22103/JUSG.2020.2020

چکیده

تبیین موضوع: بافت­های فرسوده به عنوان بخش­هایی از شهر که از چرخۀ تکاملی حیات آن جدا گشته و به شکل کانون مشکلات و نارسایی­ها درآمده­، دارای ظرفیت­ها و قابلیت­های نهان بسیاری هستند که اگر به فعلیت برسند می­توانند در فرایند توسعۀ شهر به عنوان نیروی محرک استفاده شوند. از اینرو هدف این تحقیق سنجش ظرفیت­های فرهنگی – اجتماعی تأثیرگذار بافت­های فرسوده بر توسعۀ درون­زا در کلان­شهر تبریز می­باشد.
روش: روش تحقیق در پژوهش حاضر از نظر نوع کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی – تحلیلی می­باشد که برای جمع­آوری اطلاعات از روش اسنادی – میدانی (پیمایشی) استفاده شده است. جامعه­ی آماری پژوهش شامل ساکنان بافت فرسوده، مدیران، کارشناسان و نخبگان دانشگاهی آگاه بر مسائل و مشکلات شهری در کلان­شهر تبریز است که حجم نمونه بر اساس روش نمونه­گیری گلوله برفی 200 نفر برآورد شده است.
یافته‎ها: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد هفت مؤلفه­ی اجتماعی– فرهنگی تحقیق، توسعه درون­زای بافت فرسوده­ کلان­شهر تبریز را 72 درصد تبیین می­کنند که در بین متغیرهای تحقیق بیشترین مولفه تأثیرگذار بر توسعه­ی درون­زا عبارت است از علاقمندی به ادامه سکونت در بافت، احساس امنیت در بافت، کمک  همسایگان در حل مشکلات، شاهد شکل­گیری وقایع مختلف در بافت بودن و میزان مشارکت در انتخابات شوراهای شهر که به ترتیب با ارزش 936/0، 936/0، 933/0، 929/0 و 921/0 می باشند.
نتایج: بیشترین تأثیر مؤلفه­های اجتماعی – فرهنگی موجود بر توسعه­ اقتصادی، اجتماعی، زیست­محیطی و کالبدی بافت­های فرسوده به ترتیب با ارزش 792/0، 760/0، 663/0 و 553/0 می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امیرکافی، مهدی.، فتحی، شکوفه (1390). بررسی عوامل موثر بر دلبستگی به محله مسکونی، مطالعه موردی: شهر کرمان. مجله مطالعات اجتماعی ایران،  5(13):5-41.
برک پور، ناصر.، بهرامی، صدیقه (1390). قابلیت سنجی توسعه مجدد در بافتهای ناکارآمد شهری، مطالعه موردی: محله انبار نفت منطقه 11 تهران. شهرهای ایرانی – اسلامی،1(4):1-14.
پورمحمدی، م.حمدرضا، حسین زاده دلیر، کریم.، پیری، عیسی (1390). تحلیلی بر دگرگونی کیفی سرمایه اجتماعی در نظام شهری، مطالعه موردی نظام شهری استان آذربایجان شرقی. مطالعات جغرافیای مناطق خشک، 1(3): 1-20.
پیراهی، نیر (1388). سرمایه اجتماعی در نظریات جدید. پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، 3(3): 109-131.
توکلی نیا، جمیله.، محمدی، علیرضا (1389). فرسایش کالبدی کارکردی در بافت مرکزی شهرها اهداف و اصول راهبردی بهسازی، نوسازی و بازسازی مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر زنجان، پژوهش های دانش زمین، 1(1): 35-54.
خنده رو، مهدی (1387). بررسی سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل گیری آن در سطح محله (مطالعه موردی: محله های منطقه 2 شهر مشهد)،  پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم اجتماعی گرایش جامعه شناسی، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه علوم اجتماعی.
جهان شاهی، محمدحسین (1382). تحلیل بافتهای فرسوده و مشکلسازی شهری و راهبردهای آن، مجله جستارهای شهرسازی، شماره پنجم.
حناچی، پیروز.، خادم زاده، محمدحسن.، شایان، حمیدرضا.، کامل نیا، حامد.، مهدوی نژاد، جواد (1386). بررسی تطبیقی تجارب مرمت شهری در ایران و جهان: با نگاه ویژه به بافت تاریخی شهر یزد، تهران، انتشارات سبحان نور با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری یزد.
داداش پور، هاشم.، تقوایی، علی اکبر.، قانع، نرگس (1393). بررسی ظرفیت توسعۀ میان افزا در فضاهای موقوفه شهری، مطالعه موردی: ناحیه 3 منطقه 2 شهر یزد. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 5(15): 63-77.
دویران، اسماعیل (1393). ارزیابیکارکردسرمایةاجتماعیدربافتهایشهریبافرایند تحلیلسلسلهمراتبنمونةموردی:شهرزنجان، فصلنامۀ مطالعات برنامه ریزی شهری، 1(3): 75-55.
زیاری،کرامت الله.، مهدنژاد، حافظ.، پرهیز، فریاد (1388). مبانی و تکنیکهای برنامهریزی شهری، انتشارات دانشگاه بین المللی چابهار، چاپ اول, تهران .
سعیدی، نوید.، کاظمی، داوود (1389). بازشناسی چارچوب توسعه درون زا در تناسب با نقد سیاست های جاری توسعه مسکن مهر نمونه موردی: شهر نطنز »، تحقیق های انسانی، 43(75):113-132.
صرافی، مظفر.، پارسی پور، حسن (1393). بررسی ظرفیت توسعه درون بافتی در محلات بافت قدمی شهره(مورد: بجنورد)، ششمین کنفرانس مدیریت و برنامه ریزی شهری با تأکید بر عناصر شهر اسلامی، مشهد.
طاهری زاده، ک (1394). بررسی تاثیرات چابکی زنجیره تامین، بر سودآوری سازمان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت اجرایی، به راهنمایی دکتر محمد خدابخشی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه شهید بهشتی.
عبدالهی، مجید (1392). ارزیابی ابعاد اجتماعی محله های شهری در چارچوب دیدگاه سرمایه اجتماعی؛ مورد پژوهی، محله های شیراز، فصلنامه مدیریت شهری، 32(92): 184-163.
غفاری، غلامرضا (1385). سرمایة اجتماعی و کیفیت زندگی، مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، ویژه نامۀ توسعۀ اجتماعی در جنوب ایران، 1(1): 199-159 .
فرید، یدالله (1390). جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز .
فلاحت، محمدصادق (1384). مفهوم حس مکان وعوامل شکل دهنده آن، نشریه هنر های زیبا، 1(26):57-66.
مبارکی، م (1383).  بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و جرم،  پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی، گرایش پژوهش اجتماعی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
مروتی، نادر (1391).  بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تمایل ساکنان بافت های فرسوده به نوسازی (مطالعۀ موردی: محله امامزاده عبداله تهران)، فصلنامه برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 4(10): 187-226.
محمدی، جلیل.، محمدی، علیرضا (1396). بررسی توسعۀ کالبدی شهر زنجان با تأکید بر شاخصه های توسعۀدرون زا، آمایش جغرافیایی فضا، 7(23): 11-24.
محمدی، جلیل. محمدی، علیرضا (1396). بررسی میزان سرمایة اجتماعی جهت نوسازی بافت فرسودۀ شهر زنجان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(44): 65-86.
مهدی، علی (1390). بررسی و تحلیلی سلامت زیست و دسترسی به شاخص­های سلامت در محلات حاشیهنشین، مورد مطالعاتی، محله شادقلی خان شهر قم. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
میره، محمد (1384). بررسی و ساماندهی اسکان غیررسمی در شهرقم؛ مورد، شیخآباد، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران.
نظم فر، حسین. عطار، محمدامین (1393). نقش سرمایة اجتماعی بر مشارکت ساکنان در نوسازی بافت فرسودۀ شهری مورد شناسی: بافت فرسودۀ شهر اردبیل، فصلنامۀ جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، 4(12): 51-66.
 Arbab, E (2011). Function of Social Capital in Sustainable Urban Development. Case: Zahedan City (Iran). Master Program in Sustainable Development, Uppsala University, Institutionen för geovetenskaper.
Barr, F.M., Cherry, A.R (2006). Social Capital a Potential Tool for Analysis of the Relationship between Aging Individuals and Their Social Environment. ageing international, Vol. 31, No. 3, pp.203- 216.
Becker, L. (2002). The need for new paradigms building a sense of belonging for today’s managers. utilities policy, Vol.1, No.5, pp.424-426.
Besser T. (2009). Changes in small town social capital and civic engagement. Rural studies، No.25، pp. 185 193.
Discussion Papers (2010). Infill development: perspectives and evidence from economics and planning, Virginia McConnell and Keith Wiley. Washington, DC 20036. www.rff.org.
Fukuyama, F (2001). Social capital, civil society and development. Third World Quartely.
Halpern E (2005). Social Capital Assessment Tool. Social Capital Initiave Working Paper No, 22 the World Bank, Washington D.C.
Henseler, J., Ringle, C. M., Sinkovics, R.R (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing. Advances in International Marketing, 20, 277-320.
Kienitz, R (2001). Models and Guidelines for Infill Development. Maryland Department of Planning, Managing Maryland’s Growth.
Null (1998). Infill Development in Las Vegas Valley. Retrived from:www.liedinstitute.com/assets/pdf/LiedInstitute_Roundtable_Infill.
Putnam, R (2000). The Prosperous Community-Social Capital and Public Life. American Prospect.
Sabatini F (2009). Social capital as social networks: a new framework for measurement and an empirical analysis of its determinants and consequences. Socio economics, No. 38،pp:429 442.
Shannon, V.Z (2010). Brown fields Redevelopment for Affordable Housing. Plan 656.
Steinacker, A (2003). Infill Development and Affordable Housing patterns from 1996 to 2000. Urban Affairs Review, Vol.38, No. 4, pp.492-509
Tarnay, S (2004). Barriers and solutions to land assembly for infill development, Land Use Policy Forum Report. Washington, D.C: Urban Land Institute.
Wallis, E.R (2008). Evaluating Infill Development as an Antidote to Sprawl In the Detroit Metropolitan Region. A thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Bachelor of Science in the University of Michigan.
World Bank (2001). Expanding the measure of wealth: Indicator of environmentally sustainable development. Esdsm, No.17, Washington D.C.