مستندنگاری تغییرات اکولوژیکی طبیعی و انسانیِ فضاهای باز شهری (مطالعۀ موردی: بافت تاریخی شهر کرمان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار آب و هواشناسی، دانشگاه شهید باهنر کران، کرمان، ایران

2 مربی گروه مرمت بناهای تاریخی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

3 مربی گروه مرمت بناهای تاریخی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، کرمان، ایران

چکیده

تبیین موضوع: فضاهای باز شهری یکی از عوامل هویت­بخش ساختار محلات تاریخی شهرها محسوب می­شوند که در بسیاری از موارد، نادیده گرفته شدن ارزش­های ساختاری و معنایی آنها باعث از هم گسیختگی بافت تاریخی در پی طرحهای توسعه­ای شده است و این امر به وضوح در مرکز تاریخی شهر کرمان مشاهده می­شود. از آنجا که مطالعات مدوّن و مستندی پیرامون فضاهای باز و عمومی در قلمرو پژوهش (بافت قاجاری شهر کرمان) صورت نگرفته و خطر تخریب و دگرگونی تمامیت بافت تاریخی و از جمله فضاهای باز را تحت تاثیر قرار داده، شناخت و مستندنگاری روند و علل تغییرات اکولوژیکی طبیعی و انسانی در این فضاها ضروری به نظر می­رسد.
روش: نوشتار حاضر پژوهشی کیفی با راهبرد تاریخی– تفسیری است که با روش توصیفی-تاریخی، تحلیلی با کمک اسناد مکتوب، پیمایش میدانی و تبدیل عکس­های هوایی دهه­های مختلف به نقشه­های متریک درصدد این مهم برآمده است.
یافته‎ها: یافته­ها حاکی از این است که حضور کاربری­های مذهبی (مسجد و به خصوص حسینیه) در پویایی و مانایی فضاهای باز شهری کرمان نقش تعیین کننده دارند و هندسه و نحوه شکل­گیری غالب در این فضاها هندسۀ منظم ارگانیک است که مرکزیت فضایی آنها در بافت همجوار کاملا مشهود می­باشد. در بررسی تحولات نیز نقش عوامل طبعی و انسانی به چشم می­خورد. 
نتایج: با توجه به سرعت روند تخریب و از هم گسستگی در بافت تاریخی شهر کرمان و حذف یکایک فضاهای باز شهری (و نقش غیرقابل انکار عوامل انسانی)، بازبینی سیاست­های توسعه­ای و تعریف پروژه­های تخصصی مستندنگاری در بافت تاریخی، جهت اتصال گذشته ارزشمند به آیندهای با هویت و پویا ضروری به نظر می­ رسد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، شیخ یحیی. (۱۳۷۰). فرماندهان کرمان. تحشیه باستانی پاریزی. تهران: علم.
ایمانی جاجرمی، حسین (۱۳۸۴). ویژگی­ های تاریخی فرهنگی و تحولات معاصر مدیریت محله شهری در ایران (مطالعه موردی: شهرداری محله در تربت حیدریه). نامۀانسان شناسی، نشریه شمارۀ ۸، صص 29-17.
ایمانی، نادیه (1383). طرح راهبردی بافت تاریخی کرمان(احیای مرکز تاریخی). کرمان: سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری کرمان.
آقابزرگ، نرگس؛ متدین، حشمت الله (۱۳۹۴). خاستگاه نظری میدان نقش جهان. باغ نظر. نشریه شماره۳۳. صص44-23.
پاکزاد، جهانشاه (1384). راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران. تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما.
پرویزی، الهام؛ بمانیان، محمدرضا؛ مهدوی نژاد، محمدجواد (1395). شناسایی معیارهای ذهنیت اصیل در معماری جدید بافت های با ارزش تاریخی در جهت ارتقای هویت کالبدی بافت تاریخی. مرمت و معماری ایران، شمارۀ 11، صص 65-75.
پوراحمد ، احمد (1370). جغرافیا و کارکردهای بازار کرمان. کرمان: مرکز کرمان شناسی
پوراحمد، احمد (۱۳۷۱). جغرافیا و ساخت شهر کرمان. تهران: جهاد دانشگاهی.
پورزرگر، محمدرضا؛ معافی غفاری، پریچهر؛ امجدی، مریم (1397). احیای ارزش در فضای باز شهری (تکیۀ دولت). باغ نظر، شمارۀ 63. صص 54-41.
جهاد دانشگاهی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران (1367) طرح احیا بافت قدیم کرمان. شهرداری کرمان.
حبیبی، محسن (۱۳۸۳). از شار تا شهر. تهران: دانشگاه تهران.
دانشور، محمد. (1388). محله های قدیم شهر کرمان .کرمان : مرکزکرمان شناسی.
رادول، دنیس (۲۰۰۷). حفاظت و پایداری در شهرهای تاریخی. ترجمه: پیروز حناچی، تهران: دانشگاه تهران.
زارعی، هانی؛ شهابی نژاد، علی (1396). میدان قیصریه لار. معماری اقلیم گرم و خشک. شمارۀ 6. صص 26-1.
زنگی­آبادی، علی ( 1376). جغرافیا و برنامه­ریزی شهری کرمان. کرمان: مرکز کرمان شناسی
سایکس، سرپرسی (۱۹۱۵). ده هزار مایل در ایران. ترجمه: حسین سعادت نوری. تهران: ابن سینا.
سلطانزاده، حسین (۱۳۷۲). فضاهای شهری در بافت­های تاریخی ایران. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
سلطانزاده، حسین (1390). تاریخ مختصر شهر و شهرنشینی در ایران از دوره باستان تا 1355هـ.ش. تهران: چهار طاق.
شماعی، علی؛ پوراحمد، احمد (۱۳۸۹). بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا. تهران: دانشگاه تهران.
شهابی­نژاد، علی؛ ابویی، رضا؛ قلعه­نویی، محمود (1395). فضای باز میدان نقش جهان، ارزش ها و مساله ها. باغ نظر، شمارۀ ۴۴. صص 64-53.
شیعه، اسماعیل (1378).  با شهر و منطقه در ایران. تهران: نشر دانشگاه علم و صنعت.
صالحی، اسماعیل (1387). ویژگی­های محیطی فضاهای شهری امن. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
فلامکی، منصور (۱۳۸۸). سیری در تجارب مرمت شهری از ونیز تا شیراز. تهران: نشر فضا. 
لینچ، کوین (1960). سیمای شهر. ترجمه: منوچهر مزینی، تهران: نشر دانشگاه تهران.
متدین همت کرمانی، محمود (۱۳۶۴). تاریخ مفصل کرمان. کرمان: نشر همت کرمانی.
محمد مرادی، اصغر (1373). مطالعات و طراحی محور فرهنگی تاریخی کرمان. وزارت مسکن و شهرسازی: دفتر عمران و بهسازی شهری.
محمد مرادی، اصغر (1378). کنکاشی پیرامون شهر قدیم کرمان. مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران . ارگ بم . جلد اول، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، صص 364-325.
محمد مرادی، اصغر (۱۳۹۶). احیای بافت قدیم شهرها (مروری بر تجارب). تهران: دانشگاه تهران.
محمدزاده مهر، فرخ (۱۳۸۱). میدان توپخانه تهران، نگاهی به سیر تداوم و تحول در فضاهای شهری. تهران: پیام سیما.
محمدی­زاده، نسرین (۱۳۹۰). طراحی شهری و ساماندهی محله قلعه محمود کرمان با تاکید بر بازآفزینی نقش بازار میدان قلعه. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی و گرایش طراحی شهری با راهنمایی دکتر محمود قلعه نویی، دانشگاه هنر اصفهان.
منشی کرمانی، محمدامین (۱۳۹۱). جغرافیای ایالت کرمان در عهد ناصری. کرمان: مرکز کرمان شناسی.
موسوی، الهه­سادات؛ باغی، سروینه؛ مرادی، نینا؛ رنجبر، احسان (۱۳۹۴). گونه­شناسی کالبدی میدان­های مرکز محله در بافت تاریخی گرگان. شهر ایرانی اسلامی. شمارۀ ۲۱، ص 78-67.
نژادستاری، سعیده (1390). نقش میدان ­های شهری و بررسی عواقب ناشی از تنزل جایگاه آن در شهرهای امروزی با تأکید بر شهرهای ایرانی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شمارۀ 3، صص 70-57.
نقی­زاده، محمد (۱۳۸۵). تأملی در روند دگرگونی میدان در شهرهای ایرانی. هنرهای زیبا، شمارۀ ۲۵، صص 18-15.
وزیری، احمدعلی­خان (1375). تاریخ کرمان. تصحیح و تحشیه توسط باستانی پاریزی. تهران: نشرعلمی.