ارزیابی فضایی عوامل تأثیرگذار بر آسیب پذیری اجتماعی شهرهای ساحلی (مطالعۀ موردی: شهرهای استان بوشهر)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

تبیین موضوع: امروزه مناطق ساحلی و شهرهای واقع در آن به عنوان مهم­ترین اجزا و عناصر تشکیل دهندة نظام شهری محسوب می­گردند. شهرهای ساحلی همواره در معرض آسیب­های ناشی از مخاطرات محیطی و انسانی قرار دارند و بی­توجهی به آن­ها، مشکل­ساز خواهد بود.
روش: تحقیق حاضر از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی است که مبتنی بر اطلاعات کتابخانه­ای و آماری انجام گرفته است. ابتدا عوامل مؤثر بر میزان آسیب­پذیری اجتماعی شهرها مشخص گردید و سپس تمام شهرهای مورد در گروه­های همگن طبقه­بندی شدند و  از طریق مدل GWR مورد ارزیابی فضایی قرار گرفتند.
یافته‎ها: نتایج نشان داد که به ترتیب عوامل عدم دسترسی به منابع انرژی و سوخت، اجتماعی، کالبدی، اقتصادی، جمعیت وابسته، عدم دسترسی به منابع آب آشامیدنی سالم و شناوری جمعیت دارای بیشترین تأثیر بر آسیب­پذیری اجتماعی شهرهای مورد مطالعه بودند. همچنین نتایج مدل تحلیل خوشه­ای مشخص نمود که شهرها در پنج خوشه طبقه­بندی می­شوند.
نتایج: می­توان گفت که عوامل به­دست آمده تقریبا تمام دلایل زیربنایی آسیب­پذیری اجتماعی را پوشش می­دهد. همچنین با توجه به نتایج به­دست آمده باید بیشترین سرمایه­گذاری برای رفع مشکل آسیب­پذیری در زمینه عدم دسترسی به انرژی و منابع سوخت صورت پذیرد، زیرا آسیب­پذیری خانوارها بیشتر در این زمینه است. همچنین به دلیل وضعیت اجتماعی – اقتصادی مشابه خانوارهای شهرهای استان بوشهر، میزان آسیب­پذیری اجتماعی اکثر شهرهای این استان نزدیک به هم می­باشد. در نهایت می­توان این­گونه نتیجه­گیری کرد به­دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی و اجتماعی خانوارهای ساکن در شهرهای ساحلی و همچنین وقوع مخاطرات طبیعی پر تعداد در این ناحیه، افراد ساکن این شهرها آسیب­پذیری اجتماعی زیادی دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آروین، علیرضا؛ زیاری، کرامت الله (1397). سنجش میزان آسیب پذیری اجتماعی و تاب آوری اجتماعی در برابر زلزله (نمونه موردی: منطقۀ 2 شهرداری تهران). فصلنامه امداد و نجات، 10 (37)، 44-21.
آستانه، علیرضا؛ بازگیر، سعید؛ شیخ­زاده، محسن (1396). تحلیل فضایی آسیب‌پذیری اجتماعی خانوارها دربرابر زلزله (مطالعه موردی: منطقۀ 6 شهر تهران). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، 49 (2)، 484-465.
انصاری، طیبه؛ توکلی­نیا، جمیله؛ عزیز­پور، فرهاد (1396). تحلیل فضایی کیفیت محیط شهری از دیدگاه شهروندان برای کاهش مخاطرات (مطالعه موردی: منطقه 18 شهر تهران). فصلنامه مدیریت مخاطرات محیطی، 4 (1)، 61-43.
پژوهشگاه بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله، 1396.
پیشنمازی، پروانه (1393). کاربرد نظریه انگیزش حمایتی جاذبه ترس برای ارتقای فرهنگ ایمنی در برابر زلزله (مطالعه موردی: تأثیر زلزله اهر- ورزقان در اصلاح نگرش و رفتار مردم در برابر زلزله). فصلنامه مدیریت مخاطرات محیطی، 1 (1)، 36-25.
جلالیان، اسحاق؛ موسوی، میر نجف؛ باقری کشکولی، علی (1396). تحلیلی بر ساختار فضایی شهرهای استان بوشهر در راستای تدوین برنامه­ریزی راهبردی. فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، 49 (1)، 53- 35.
داور، لیدا؛ عزیزی جلیلیان، منا؛ رفیعی، رضا؛ دانه­­کار، افشین (1393). پهنه­بندی آسیب­پذیری نوار ساحلی استان سیستان و بلوچستان بر اساس کانون­های تهدید کننده. فصلنامه محیط زیست طبیعی، 67 (3)، 300-289.
دیوسالار، اسد الله؛ پرهیزگار، اکبر (1384). بوم شهر و آثار آن در توسعه پایدار شهرهای ساحلی: شهر ساحلی بابلسر. فصلنامه جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 16 (4)، 41- 17.
دیوسالار، اسد الله؛ شیخ اعظمی، علی (1390). برنامه­ریزی فضایی توسعه پایدار شهرهای ساحلی نمونه موردی: شهر ساحلی نور. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 9 (21)، 64- 43.
روستایی، شهریور؛ معبودی، محمد تقی (1394). تحلیل فضایی آسیب­پذیری اجتماعی مناطق شهری در مقابل زلزله با استفاده از مدل (SVI )نمونه موردی: منطقه 2 شهرداری تبریز. فصلنامه ساختار و کارکرد شهری، 3 (11)، 126-105.
     قانونی، حسین (1391). تحلیل تأثیر پراکندگی شهری بر آسیب­پذیری اجتماعی و پیشنهاد سیاست­های متناسب، (نمونه موردی: نواحی شهر قزوین). پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی دکتر اسفندیار زبردست، تهران: دانشگاه تهران.
قانونی، حسین؛ زبردست، اسفندیار (1398). تحلیل ارتباط پراکنده‌رویی شهری و آسیب‌پذیری اجتماعی (موردپژوهی: نواحی شهر قزوین). فصلنامه هویت شهر، 13 (1)، 25-42.
مرکز آمار ایران (1395). سرشماری استان بوشهر.
ممقانی بنابی، عباس؛ مقیمی، ابراهیم؛ یمانی، مجتبی؛ جعفر بیگلو، منصور (1396). پهنه­های مخاطره آمیز شهر مراغه از نظر ژئومورفولوژیک با استفاده از روش­های ترکیبی Fuzzy، SAW، AHP. فصلنامه مدیریت مخاطرات محیطی، 4 (3)، 302-281.
وزارت کشور، اداره کل تقسیمات کشوری (1398).
 Adger, W.N (1999). Social Vulnerability to Climate Change and Extremes in Coastal Social Vulnerability to Climate Change and Extremes in Coastal Vietnam, World Development, 27(2), 249–269.
Adger, W.N., Hallie, E., Winkels, A (2009). Nested and teleconnected vulnerabilities to environmental change, Frontiers in Ecology and the Environment, 7(3), 150–157.
Alwang, J., Siegel, P.B., Jørgensen, S.L., Tech, V (2001). Series Vulnerability : A View From Different Disciplines, Social Protection Discussion Paper, World Bank, 1–46.
Armaş, I., & Gavriş, A (2016). Census-based Social Vulnerability Assessment for Bucharest, In Environment at a Crossroads: SMART approaches for a sustainable future (Vol. 32, pp. 138–146). Bucharest.
Balica, S.F., Wright, N.G., Van Der Meulen, F (2012). A flood vulnerability index for coastal cities and its use in assessing climate change impacts, Natural Hazards, 64(1), 73–105.
 Bara, C (2010). Factsheet: Social Vulnerability to Disasters, Center for Security Studies (CSS), ETH Zurich.
Beatriz, M., Hummell, D.L., Cutter, S., Emrich, C (2016). Social Vulnerability to Natural Hazards in Brazil, International Journal of Disaster Risk Science, 7(2), 111–122.
Birkmann, J (2007). Risk and vulnerability indicators at different scales: Applicability, usefulness and policy implications, Environmental Hazards, 7(1), 20–31.
Bogardi, J.J., Villagrán, J.C., Birkmann, J., Renaud, F., Sakulski, D., Chen, X.,  Kaplan, M (2005). Vulnerability in the context of climate change, An International Workshop Holmen Fjord Hotel, Asker, near Oslo.
Borden, K., Schmidtlein, M., Emrich, C., Piegorsch, W., Cutter, S (2007). Vulnerability of U.S. Cities to Environmental Hazards, Journal of Homeland Security and Emergency Management, 4(2), 1–21.
Box, P., Bird, D., Haynes, K., King, D (2016). Shared responsibility and social vulnerability in the 2011 Brisbane flood, Natural Hazards, 81(3), 1549–1568.
Chakraborty, J., Tobin, G., Montz, B (2005). Population Evacuation: Assessing Spatial Variability in Geophysical Risk and Social Vulnerability to Natural Hazards, Natural Hazards Review, 6(1), 23–33.
Cutter, S.L., Boruff, B.J., Shirley, W.L (2003). Social Vulnerability to Environmental Hazards, Social Science Quarterly, 84(2), 242–261.
Emrich, C.T (2005). Social Vulnerability in US Metropolitan Areas: Improvements in Hazard Vulnerability Assessment by University of South Carolina.
Fekete, A (2009). Validation of a social vulnerability index in context to river-floods in Germany,Natural Hazards and Earth System Science, 9(2), 393–403.
Gallopín, G (2007). Linkages between vulnerability, resilience and adaptive capacity, In Formal Approache to Vulnerability (pp. 1–55). Potsdam.
Hochrainer, S., Mechler, R (2011). Natural disaster risk in Asian megacities, A case for risk pooling? Cities, 28(1), 53–61.
Holand, I., Lujala, P., Rød, J. K (2011). Social vulnerability assessment for Norway: A quantitative approach, Norsk Geografisk Tidsskrift,Norwegian Journal of Geography, 65(1), 1–17.
Hufschmidt, G., Crozier, M., Glade, T (2005). Evolution of natural risk: research framework and perspectives, Natural Hazards and Earth System Science, 5(3), 375–387.
Janssen, M., Schoon, M., Ke, W., Borner, K (2005). Scholarly networks on resilience, vulnerability and adaptation within the human dimensions of global environmental change, Global Environmental Change, 16(3), 240–252.
Kakanyo, D., Gobopamang, L., Kannan, N (2019). Measuring social vulnerability to natural hazards at the district level in Botswana, Journal of Disaster Risk Studies, 1(11), 1–11.
Kleinosky, L. R., Yarnal, B., Fisher, A (2007). Vulnerability of hampton roads, Virginia to storm-surge flooding and sea-level rise, Natural Hazards, 40(1), 43–70.
Nicholls, R. J., Cazenave, A (2010). Sea-level rise and its impact on coastal zones, Science, 328(5985), 1517–1520.
Salazar, R. C. A., Díaz, B. Y., Pinzón, R. (2013). A Counting Multidimensional Poverty Index in Public Policy Context: the case of Colombia, OPHI Working Paper 62.
Snoussi, M., Ouchani, T., Niazi, S (2008). Vulnerability assessment of the impact of sea-level rise and flooding on the Moroccan coast: The case of the Mediterranean eastern zone, Coastal and Shelf Science, 77(2), 206–213.
Yi Ming, W., Ying, F., Cong, L., Hsien Tang, T (2004). The assessment of vulnerability to natural disasters in China by using the DEA method, Environmental Impact Assessment Review, 24(4), 427–439.
Zou, Lele, Thomalla, F (2008). The Causes of Social Vulnerability to Coastal Hazards in Southeast Asia, Geographical, Stockholm Enviroment Institute.