تحلیل گفتمان عدالت فضایی در سند سیاست گذاری مدیریت شهری (مطالعۀ موردی: شهر تهران)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (بنیادی)

نویسندگان

1 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 استادیار گروه مدیریت برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری رشتۀ جغرافیا و برنامه ریزی شهری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران، ایران

چکیده

تبیین موضوع: شناخت و تحلیل فضا از طریق هدف‌ها و فرایندهایی که آن را قوام بخشیده‌اند اهمیت زیادی دارد. این اهداف و فرایندها توسط ساختارها، قوانین و نهادهای موجود که در ایجاد نا‌عدالتی تأثیر بسزایی دارند تهیه و پیاده‌سازی می‌شوند. در این میان، سیاست­گذاری عرصه مهم و قدرتمندی در تولید فضا و ایجاد عدالت یا نا‌عدالتی فضایی به شمار می­رود. بر این اساس عدالت فضایی یک ابزار مفهومی است که در چارچوب آن می‌توان پویایی، فرایندها و ابزارهای تولید فضای شهری را در دست‌یابی به شهری عدالت محور مورد بررسی و تحلیل قرار داد. در این راستا هدف اصلی این پژوهش، تحلیل محتوای سیاست‌گذاری مدیریت شهری در چارچوب معیارهای گفتمان عدالت فضایی می‌باشد.
روش: از آنجایی که طرح جامع شهر تهران سند اصلی در حوزه سیاست­گذاری شهری است؛ در این مقاله به عنوان نمونۀ معرف اسناد سیاست­گذاری انتخاب و با استفاده از روش کیفی و تحلیل تم، اصول و مؤلفه‌های مورد توجه در ارتباط با گفتمان عدالت فضایی از آن استخراج و تحلیل شده است.
یافتهها:یافته­های پژوهش نشان می­دهد که این سند به معیارهای نفی حاشیه‌ای شدن، همه شمولی، برابری فرصت‌ها و مشارکت توجه بیشتری داشته است. در مورد معیارهای تنوع، شفافیت و توافق، شواهد به دست آمده حاکی از توجه کمتر سند به اصول و مؤلفه­های موجود در این معیارها می‌باشد. در زمینه معیارهای آزادی و تفاوت نیز؛ سند در حد برخی ایده‌های کلی که فاقد سیاست پیشنهادی مشخص می­باشد باقی مانده است.
نتیجهگیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد در سند در سیاست­گذاری مدیریت شهری تهران، برخی زمینه‌ها و ابعاد عدالت فضایی مورد توجه قرار گرفته است که می‌توان آن را به وجود نسبی «عدالت حالت فضایی» در سیاست گذاری مدیریت شهری تعبیر کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


جوان، جعفر؛ عبدالهی، عبدالله (1387). عدالت فضایی در فضاهای دوگانه شهری (تبیین ژئوپلیتیکی الگوهای نابرابری در حاشیه کلان‌شهر مشهد). فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 4، شماره 2، صص 131-156.
حافظ نیا، محمد رضا؛ احمدی پور، زهرا؛ قادری حاجت، مصطفی (1391). سیاست و فضا. مشهد: انتشارات پاپلی وابسته به شرکت توسعه و آمایش شرق و پژوهشکده امیرکبیر.
دیسکی، مصطفی (1392). عدالت و تخیل فضایی. در پیتر مارکوس، جیمز کنولی، جوهانز نووی، اینگرید اولیوو، سوز پاتر و جان استیل (ویراستاران)، در جستجوی شهر عدالت محور، بحث‌هایی در نظریه و تجربه شهری (صص 119- 138). ترجمه هادی سعیدی رضوانی و محبوبه کشمیری، تهران: سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران، موسسه نشر شهر.
فاینشتاین، سوزان اس (1392). برنامه‌ریزی و شهر عدالت محور. در پیتر مارکوس، جیمز کنولی، جوهانز نووی، اینگرید اولیوو، سوز پاتر و جان استیل (ویراستاران)، در جستجوی شهر عدالت محور، بحث‌هایی در نظریه و تجربه شهری (صص 51-76). ترجمه هادی سعیدی رضوانی و محبوبه کشمیری، تهران: سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران، موسسه نشر شهر.
گرپ، ادوارد. ج (1394). نابرابری اجتماعی: دیدگاه‌های نظریه‌پردازان کلاسیک و معاصر. ترجمه محمد سیاهپوش و احمدرضا غروی‌زاد، چاپ چهارم، تهران: انتشارات معاصر.
مارکوس، پیتر (1392). از برنامه‌ریزی عدالت تا برنامه‌ریزی همگانی. در پیتر مارکوس، جیمز کنولی، جوهانز نووی، اینگرید اولیوو، سوز پاتر و جان استیل (ویراستاران)، در جستجوی شهر عدالت محور، بحث‌هایی در نظریه و تجربه شهری (صص 141- 156). ترجمه هادی سعیدی رضوانی و محبوبه کشمیری، تهران: سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران، موسسه نشر شهر.
مریفیلد، اندی (1394). هانری لوفور یک سوسیالیست در فضا. در مایک گرنگ و نایجل ثریفت (ویراستاران)، اندیشیدن درباره فضا (صص 230- 211). ترجمه محمود عبدالله زاده، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مهندسان مشاور توسعه بوم‌سازگان پایدار (1385). طرح راهبردی- ساختاری توسعه و عمران شهر تهران (طرح جامع تهران). مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.
هاروی، دیوید (1379). عدالت اجتماعی و شهر. ترجمه فرخ حسامیان، محمد رضا حائری و بهروز منادی‌زاده، چاپ دوم، تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
هیلیر، جین (1388). سایه‌های قدرت؛ حکایت دوراندیشی در برنامه‌ریزی کاربری اراضی. ترجمه کمال پولادی، تهران: جامعه مهندسان مشاور ایران.
Fainstein, S. S (2000). New Directions in Planning Theory.Urban Affairs Review, Vol. 35, No.4, pp.451-478.
Fainstein, S. S (2005). Planning Theory and the City. Journal of Planning Education and Research, 25, pp.1–10.
Fainstein, S. S (2009). Spatial Justice and Planning. Justice spatiale / Spatial Justice, 01, pp:1-13. Retrieved 2015, from www.jssj.org.
Fainstein, S. S (2010).The Just City. New York: Cornell University Press, 212 p.
Soja, E. W (2003). Writing the city spatially1. City, VOL. 7, NO. 3, pp:269-280.
Soja, E. W (2009). the city and spatial justice. Justice spatiale / Spatial Justice, 01, pp.1-9. Retrieved 2015, from www.jssj.org.
Soja, E. W (2010). Spatializing the urban, Part I. City, VOL. 14, NO. 6, pp: 629-635.
Soja, E. W; Dufaux, F; Gervais-Lambony, p; Buire, C; Desbois, H. (2011). Spatial Justice and the Right to the City: An Interview with Edward Soja. Justice spatial / Spatial Justice, 01, pp.1-8. Retrieved 2016, from www.jssj.org.