مانیتورینگ و ردیابی نابرابری خدمات و امکانات درون شهری با رویکرد عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: شهر گرگان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 دانش آموخته کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

چکیده

تبیین موضوع: یکی از مهمترین فاکتورهای توسعۀ پایدار در اعلامیه دستور کار 21 کاهش نابرابری در شهرها است. لذا ضرورت شناخت وضع موجود شاخص ­های عدالت فضایی و ارزیابی فضاهای شهری جهت هرگونه ­برنامه­ ریزی کالبدی، اقتصادی و اجتماعی جهت مطلوبیت امری اجتناب ناپذیری است.
روش: روش پژوهش حاضر توصیفی– تحلیلی با ماهیت توسعه­ای- کاربردی بوده که از تکنیک­ های برنامه ­ریزی فضایی- شهری برای شناخت جنبه­ هایی از نابرابری ­های فضایی- مکانی در نواحی شهر گرگان استفاد شده است. هدف پژوهش تحلیل و ارزیابی توزیع فضایی مؤلفه ­ها و شاخص ­های خدمات و امکانات درون شهری جهت اولویت­ بندی و سطوح برخورداری نواحی شهری گرگان است. برای تحلیل داده­ های مربوط به خدمات شهری از تکنیک­های تصمیم­ گیری تشابه به گزینه ایده‌آل (TOPSIS)، راه­حل توافقی و بهینه ­سازی چندمعیاره (VIKOR)، میانگین وزنی ساده (SAW) در محیط نرم‌افزار Excel و برای رسیدن به یک نتیجه­ واحد، از تکنیک ادغام استفاده شده است.
یافته‎ها: نتایج تکنیک تاپسیس نشان می­دهد که ناحیه 2 از منطقه 2 با ضریب توسعه (0.5057) رتبه نخست را به خود اختصاص داده است و به عنوان ناحیه برخوردار و ناحیه 2 از منطقه 1 با ضریب توسعه (0.04117) رتبه آخر را دارا می­باشد. بر اساس نتایج تکنیک ویکور نیز ناحیه 2 از منطقه 2 با ضریب ویکور (0) برخوردارترین و ناحیه 2 از منطقه 1 با ضریب ویکور (1) محروم ­ترین ناحیه به شمار می‌روند.
نتایج: نتایج تکنیک ادغام نشان می­دهد که نواحی 1 و2 منطقه 2 برخوردار، نواحی 1 و 2 از منطقه3 نیمه برخوردار، ناحیه 3 از منطقه 3 کم برخوردار و نواحی 1 و 2 از منطقه 1 و ناحیه 3 از منطقه 2 در شرایط محرومیت قرار گرفته­ اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احدنژاد، محسن.، زلفی، علی.، نوروزی، محمدجواد (1392). ارزیابی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری با رویکرد توسعه پایدار و عدالت اجتماعی با استفاده از مدل­های VIKORو TOPSIS، مطالعه موردی شهر زنجان. فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال پنجم، شماره دوم، صص 183-169.
اطهاری، کمال (1381). عدالت در فضا. مجله هفت شهر، شماره 9 و10، صص 32- 25.
آقابابایی، محبوبه (1388). تحلیل فضایی ایستگاه­ها و خدمات آتش­نشانی شهر خمینی شهر. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان.
بزی، خدارحم.، معمری، ابراهیم (1396). تبیین و تحلیل نابرابری­های خدمات توسعه سلامت و بهداشت با استفاده از روش­های تصمیم­گیری چند معیاره (نمونه موردی: استان گلستان). جغرافیا و توسعه شماره 49، صص 116-97.
پورطاهری، مهدی (1389). کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه در جغرافیا. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، 223 ص.
تقوایی، مسعود.، کیومرثی، حسین (1390). سطح­بندی محلات شهری بر اساس میزان بهره­مندی از امکانات و خدمات شهری با بهره­گیری از تکنیک تاپسیس. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال دوم، شماره پنجم، صص 42-23.
حسین‌زاده دلیر، کریم (1380).برنامهریزیناحیهای. تهران، انتشارات سمت، 268 ص.
حکمت­نیا، حسن.، گیوه­چی، سعید.، حیدری­نوشهری، نیر.، حیدری­نوشهر، مهری (1390). تحلیل توزیع فضایی خدمات عمومی شهری با استفاده از روش استانداردسازی داده‌ها، تاکسونومی عددی و مدل ضریب ویژگی (مطالعه موردی: شهر اردکان). پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 77، صص 179-165.
حیدری، جهانگیر (1395). تحلیل توزیع فضایی کاربری­های خدمات عمومی شهری در نواحی شهری بوشهر. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، سال 14، شماره 2، صص153-129.
زاکریان، محمد.، پرهیزگار، اکبر (1389). توسعه­پایدار شهری، نمونه ­موردی شهرستان­های استان ­یزد. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، شماره 25 (7)، صص 103-93.
شریفی، عبدالنبی (1385). عدالت اجتماعی و شهر تحلیلی بر نابرابری­های منطقه­ای در شهر اهواز. رسالۀ دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران.
صحنه، بهمن.، معمری، ابراهیم (1396). اولویت­بندی امکانات توسعه گردشگری و توزیع فضایی آن (نمونه موردی: شهرستان­های استان گلستان). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، شماره 26، صص 24-15.
صفائی­­پور، مسعود.، مودت، الیاس (1392). ارزیابی استانهای ایران با تأکید بر شاخص­های اجتماعی-اقتصادی و شاخص ترکیبی توسعه انسانی با استفاده از تکنیک TOPSIS و GIS. فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، شماره­ 3، صص 27-11.
لینچ، کوئین (381). تئوریشکلخوبشهر. ترجمه سید حسین بحرینی، تهران، دانشگاه تهران، 700 ص.
محمدی، جمال.، احمدیان، مهدی.، آزادی قطار، سعید.، غلامحسینی، رحیم (1394). تحلیل و ارزیابی توسعه شاخصهای خدمات شهری در شهرهای استان آذربایجان غربی با استفاده از روشMCDM، جغرافیا و برنامه ریزی، شماره 53، صص 323-299.
مسعودی، محمد­باقر.، معمری، ابراهیم.، معمری، فرهاد (1397). سنجش و رتبه­بندی شاخص­های توسعه فرهنگی در شهرستان­های استان گلستان. مجله آمایش جغرافیایی فضا، شماره 28، صص 222-209.
مهندسین مشاور معمار و شهرساز پارت (1392). طرح تفصیلی شهر گرگان.
میرکتولی، جعفر.، معمری، ابراهیم (1396). پراکنش فضایی شاخص­های توسعه خدمات شهری با استفاده از تکنیک تشخیص نسبی مرکب در کالبد­شناسی سکونتگاه­های شهری استان گلستان. مجلۀ برنامه­ریزی توسعۀ کالبدی، شمارۀ 6، صص 26-11.
نسترن، مهین.، ابوالحسنی، فرحناز.، ایزدی، ملیحه (1389). کاربرد تکنیک تاپسیس در تحلیل و اولویت­بندی توسعه پایدار مناطق شهری (مطالعه موردی: مناطق شهری اصفهان). فصلنامه جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، شماره 38، صص 100-83.
نوجوان، مهدی.، محمدی، علی­اصغر.، صالحی، اسماعیل (1390). کاربرد روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای با تأکید بر روش­های TOPSIS و SAW. مدیریت شهری، شماره 28، صص 296-285.
وارثی، حمیدرضا.، قائدرحمتی، صفر.، باستانی‌فر، ایمان (1386). بررسی اثرات توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت، نمونه موردی: مناطق شهر اصفهان. مجله جغرافیا و توسعه، شماره 9 ، صص106-91.
هاروی، دیوید (1379). عدالتاجتماعیوشهر. ترجمه فرخ حسامیان، محمدرضا حایری و بهروز منادی زاده، تهران، شرکت پردازش و برنامه­یزی شهری، 372 ص.
Bolary, J.C., Pedrazzini, Y., Rabinovich, A., Catenazzi, A., Plen, C.G (2005). Urban environment, spatial fragmentation and socialsegration in Latin America: Where does innovation lie?Habitat International, 29: 62-645.
Boyne, G., Powell, M., Ashworth, R (2001). Spatial equity andpublic services: An empirical analysis of local government financein England. Public Management Review, 3: 19-34.
Gray, R (2002). The social accounting project and accounting organization and societyprivileging engagement, imaging new accounting, the centre for social and environmental accounting research. University of Glasgow, 65–71 South Park Avenue, Glasgow G12 8LE, UK, pp. 687-708.
Harvey, D (1996). Gustice nature and geography of difference. Blakwell publishers, Oxford, UK.
Lefebvre, H. (1970). La révolution urbaine, Paris: Gallimard.
Mazzocchi, M., Montresor, E (1999). Agricultural and rural developmentat regionalleve: An analytical approach. Department di economia: University Verona, pp 33-34.
Rojo, M., dell Olio, L., Gonzalo-Orden, H., Ibeas, Á (2015). Inclusion of quality criteria in public bus service contracts in metropolitan areas. Transport policy, 42: 52–63.
Smalen, K (2011). Sustainable urban development: a motivation forbetter life. Journal of planning progress, 32(8): 44-56.
Tsou, Ko-Wan., Yu-Ting, Hung., Yao-Lin, Chang (2005). An accessibility based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities. Cities, 22(6): 424–435.
Yang, Yang, Kevin K.F. Wong, Tongkun, Wang (2012). How do hotels choose their location? Evidence from hotels in Beijing, International journal of hospitality management, Vol.31: 668-675.