تحلیل فضایی الگوی برنامه ریزی توسعۀ کالبدی شهرهای استان مرکزی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 مربی پژوهش، گروه پژوهشی توسعه کالبدی شهر، جهاد دانشگاهی استان مرکزی، اراک، ایران

چکیده

تبیین موضوع: امروزه در پژوهش های متعددی در علوم اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی از فنون تحلیل فضایی در سامانه اطلاعات جغرافیایی استفاده می شود. توانمندی در تحلیل یکپارچه سطوح و امکان بهره مندی از تلفیق لایه های مختلف اطلاعاتی از مزیت های بهره گیری از این فنون می باشد. هدف این پژوهش نیز تحلیل فضایی الگوی برنامه ریزی توسعه کالبدی شهرهای استان مرکزی با استفاده از فنون تحلیل فضایی می باشد.
روش: مقاله حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی - تحلیلی می­باشد. در این پژوهش کلیه مصوبات کارگروه زیربنایی و شهرسازی استان مرکزی بین سالهای 1390 الی 1396 جمع آوری شد و به منظور تحلیل پراکنش و توزیع فضایی این مصوبات در سطح استان مرکزی از تحلیل آمار فضایی سامانه اطلاعات جغرافیایی استفاده شده است. در این پژوهش از سه روش میانگین نزدیکترین همسایگی (ANN)، روش خوشه بندی زیاد/کم (HLC) و روش خودهمبستگی فضایی (SA) در تحلیل فضایی آماری و روش تخمین تراکم کرنل (KD) به منظور نمایش فضایی عوارض در سطوح پیوسته استفاده شده است.
یافته‎ها: نتایج این پژوهش حاکی از آن است که پراکنش مصوبات در سطح استان به صورت خوشه ای بوده که منجر به الگوی قطبی شدن شهرهای پرجمعیت و به تبع آن تمرکز فضایی و افزایش نابرابری های منطقه ای را به دنبال داشته است.
نتایج: نادیده انگاشتن توان منطقه ای و نقش عوامل محیطی در آمایش استان مرکزی یکی از بارزترین نتایج تحلیل مکانی مصوبات کارگروه در دهه کنونی است. لذا با ایجاد پایگاه اطلاعات مکانی در سامانه اطلاعات جغرافیایی در سطح استان و بروزرسانی و رصد مداوم آن و تحلیل و پایش مستمر سیاست های توسعه ای در سطح شهرهای استان متناسب با توان منطقه ای و اکولوژیکی، می توان به سمت توسعه پایدار منطقه ای گام برداشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اک، جان ای؛ چینی، اسپنسر؛ کامرون، جمزجی؛ لیتنر، میشل؛ رونالد ای، ویلسون (1390). تهیه نقشه برای تحلیل بزهکاری: شناسایی کانون های جرم خیز. ترجمه محسن کلانتری و مریم شکوهی، زنجان: انتشارات آذر کلک، 172 ص.
تصویب نامه هیات وزیران (1394). اعضا و شرح وظایف کارگروه های تخصصی ذیل شورای برنامه­ریزی و توسعه استان. مصوب مورخ 24/4/94.
حکیم دوست، سید یاسر؛ رستگار، محسن؛ پورزیدی، علی محمد؛ حاتمی، حسین (1393). تحلیل فضایی خشک سالی اقلیمی و اثرات آن بر الگوی فضایی مکان گزینی سکونتگاه های روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای استان مازندران). مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، 11، صص 75-61.
روستایی، شهریور؛ کریم زاده، حسین؛ زادولی، فاطمه (1395). بررسی تحلیل فضایی گسترش فقرشهری در شهر تبریز طی سالهای 1375-1385. مجله آمایش جغرافیایی فضا، شماره 22، صص 136-125.
زنگی آبادی، علی؛ نسترن، مهین؛ کمالی باغراهی، اسماعیل (1394). تحلیل روند و نحوة توسعه فیزیکی- کالبدی شهر کرمان از پیدایش تاکنون. نشریه جغرافیای اجتماعی شهر (مطالعات نواحی شهری سابق)، سال 2، شماره 5، صص 42-23.
شریف زادگان، محمدحسین؛ مومنی، مصطفی (1390). برنامه ریزی راهبردی توسعه ی یکپارچه و پایدار منطقه قزوین مبتنی بر تحلیل عرصه های مرتبط تصمیم گیری. فصلنامه آمایش محیط، شماره 26، صص 64-39.
عسگری، علی (1390). تحلیل های آمار فضایی با ArcGIS. تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران، 127 ص.
علیجانی، بهلول (1394). تحلیل فضایی. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شماره 3، صص 14-1.
فاضل نیا، غریب؛ حکیم دوست، سیدیاسر؛ احمدی، غزاله (1394). کاربرد تحلیل عاملی و مدل تخمین تراکم کرنل در ارزیابی توسعه مکانی فضایی مناطق روستایی شهرستان روانسر. مجله آمایش جغرافیایی فضا، شماره 16، صص 105-91.
کلانتری، محسن؛ قزلباش، سمیه؛ جباری، کاظم (1388). تحلیل فضایی بزهکاری شهری با استفاده از مدل تخمین کرنل مورد مطالعه: جرایم شرارت، نزاع و درگیری در شهر زنجان. فصلنامه نظم و امنیت انتظامی، شماره 2، صص 100-73.
کیانی، اکبر؛ کاظمی، علی اکبر (1394). تحلیل توزیع خدمات عمومی شهر شیراز با مدل‌های خودهمبستگی فضایی در نرم‌افزار ArcGIS و Geoda.نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، شماره 22، صص 14-1.
کیانی، بهمن؛ طبری، مسعود؛ فلاح، اصغر؛ حسینی، سید محسن؛ ایران نژاد پاریزی، محمدحسین (1390). استفاده از سه روش نزدیکترین همسایه، تابع K رایپلی و میانگین مربعات در تعیین الگوی پراکنش گونه تاغ (ammodenderon Haloxylon Mey.A.C) در منطقه حفاظت شده سیاهکوه استان یزد. فصلنامة علمی - پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، شماره 19(3)، صص 369-356.
مرادپور، نبی؛ ابراهیمی، محمد؛ آذری، مرتضی؛ حسینی، مهناز (1394). تحلیل الگوی پراکنش و ساماندهی مراکز بهداشتی (مطالعه موردی: منطقه  7شهرداری تهران). فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، شماره 23، صص 34-19.
موحد، علی؛ ولی نوری، سامان؛ حاتمی نژاد، حسین؛ زنگانه، احمد؛ کمانرودی کجوری، موسی (1395). تحلیل فضایی فقر شهری در کلانشهر تهران. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 15، 36-19.
Annette, M.K (2017). Smarter Than Smart Cities: GIS and Spatial Analysis for Socio-Economic Applications That Recover Humanistic Media and Visualization. Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences, pp: 360-370.
Anselin, L., Getis, A (1992). Spatial statistical analysis and geographic information systems. The Annals of Regional Science, Vol.26, No.1, pp: 19-33.
Barnes, T.J (2011). Spatial Analysis. In: Agnew, J.A., Livingstone, D. N., (Eds.). The SAGE Handbook of geographic knowledge(pp: 380-391). SAGE Publications, London, 656 p.
Birkin, M., Clarke, G., Clarke, M., Wilson, A (1996). Intelligent GIS; location decisions and strategic planning. Geo Information International, Cambridge.
Chen, Y., Ge, Y (2015). Spatial Point Pattern Analysis on the Villages in China's Poverty-stricken Areas. Procedia Environmental Sciences, Vol.27, pp: 98-105.
Clark, W.A.V., Hosking, P (1986). Statistical Methods for geographers. John Wiley and Sons, New York, 532 p.
Dimyati, M., Fauzy, A., Putra, A.S (2018). Spatial pattern analysis and identification type of open green space in Yogyakarta city. The 3rd Annual Applied Science and Engineering Conference, Bandung, Indonesia, pp: 1-8.
Fotheringham, S., Rogerson, P (1994). Spatial analysis and GIS. Taylor and Francis, London, 296 p.
Garcia-Ayllon, S (2018). Urban Transformations as an Indicator of Unsustainability in the P2P Mass Tourism Phenomenon: The Airbnb Case in Spain through Three Case Studies. Sustainability, Vol.10(8), pp: 1-21.
Getis, A (2008). A History of the Concept of Spatial Autocorrelation: A Geographer's Perspective. Geographical Analysis, Vol. 40, pp: 297 – 309.
Goodchild, M.F. (1988). A spatial geographical perspective on GIS, International Journal of Geographical Information System. Vol.1, pp: 327-334.
Goodchild, M.F., Janelle, D.G (2004). Thinking spatially in the social sciences, In Goodchild M.F., Janelle, D.G., (eds), Spatially Integrated Social Science (pp: 1-33). Oxford University Press, New York, 480p.
Miller, H.J (2008). Geographic theory and geospatial knowledge discovery. IEEE International Conference on Data Mining, Pisa, Italy, 18 December 2008.
Nicolosi, M., Medina, R., Feola, G (2018). Grassroots innovations for sustainability in the United States: A spatial analysis. Applied Geography, Vol. 91, pp: 55–69.
Sahana, M., Hong, H., Sajjad, H (2018). Analyzing urban spatial patterns and trend of urban growth using urban sprawl matrix: A study on Kolkata urban agglomeration, India. Science of The Total Environment, Vol.628-629, pp: 1557-1566.
Salvacion, A.R., Magcale-Macandog, D.B (2015). Spatial analysis of human population distribution and growth in Marinduque Island, Philippines. Journal of Marine and Island Cultures, Vol.4, pp: 27–33.
Zhang, Z., Xiao, R., Shortridge, A., Wu, J (2014). Spatial Point Pattern Analysis of Human Settlements and Geographical Associations in Eastern Coastal China-A Case Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, Vol.11(3), pp: 2818-2833.