تبیین فضایی پدیدۀ پراکنده رویی شهری (مطالعۀ موردی: شهر قائم شهر)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 دانشجوی دکترا جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

3 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

تبیین موضوع: پراکنده­ رویی برآیندی از رشد سریع جمعیت و گسترش لجام­گسیخته در نواحی پیرامونی شهر و تأثیر مستقیمی بر توسعۀ فضایی شهرها دارد که در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های اصلی سراسر جهان تبدیل‌ شده است. در همین راستا، این تحقیق با هدف تبیین فضایی پراکنده­ رویی شهری و اثرات محیط زیستی آن در قائم شهر می­ پردازد.
روش: پژوهش حاضر بر آن است به روش توصیفی تحلیلی به تبیین اثرات فضایی پراکنده­ رویی قائم‌شهر بر نواحی پیرامون شهری با استفاده از تصاویر ماهواره چند زمانه لندست بپردازد. اطلاعات موردنیاز از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی از محدوده مورد مطالعه گردآوری شد و برای تهیه کاربری اراضی از طبقه‌بندی نظارت‌ شده فازی مبتنی برشدت انطباق و برای سنجش فرم‌های پراکنده رویی از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل هلدرن استفاده شد.
یافته‎ها: نتایج حاصل از مدل هلدرن نشان می‌دهد که عامل جمعیت بیشترین تأثیر را در ۲۲ سال بر رشد پراکنده شهر با الگوهای متفاوت گذاشته و براثر این رشد کاربری باغات با ۴۳ درصد بیشترین تغییرات را دارد پیش­بینی­های صورت گرفته براساس مدل سلول­های خودکار مساحت اراضی ساخته شده تا سال ۱۴۰۲ به ۸۸۳۳ هکتار خواهد رسید. نتایج حاصل از سیستم اطلاعات جغرافیایی نشان می‌دهد که در این بازه زمانی فرم‌های فضایی پراکنده­ رویی از قبیل الگوی خطی رشد، الگوی مجزا و منفرد، الگوی رشد انبساطی، الگوی خوشه‌ای تشدید می‌شوند که پیامدهای زیست‌محیطی مخربی را به همراه دارد.
نتایج: بنابراین آنچه از این تحقیق بر می­آید رشد فضایی پراکنده شهری اثرات مخربی بر محیط زیست و زمین های مرغوب ارضی کشاورزی پیرامون و فرم فضایی قائم شهر گذاشته که در راستای دستیابی فرم پایدار شهری الگوی رشد فشرده شهری به‌عنوان توسعۀ آتی قائم‌شهر پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


سدیدی، جواد؛ مهدوی، سجاد؛ زنگانه، احمد (۱۳۹۴). بررسی روند تغییرات رشد و گسترش شهری و عوامل مؤثر بر آن با استفاده از شبکۀ عصبی مصنوعی (مطالعۀ موردی: شهر تبریز). جغرافیای اجتماعی شهری (مطالعات نواحی شهری سابق)، ۲ (۳)، 64-47.
طهماسبی مقدم، حسین؛ قائدرحمتی، صفر؛ شاهرخی فر، زینب (۱۳۹۷). ارزیابی تطبیقی گستردگی شهری با تأکید بر تغییرات کاربری اراضی طی دورۀ زمانی ۲۰۱۶-۱۹۸۷ (مورد شناسی: شهرهای آمل و بابل). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، ۸ (۲۷), 166-149.
کیوان لو، اسماعیل (۱۳۹۱). مدل‌سازی کاربری اراضی شهری با استفاده از مدل Cellular Automata (نمونۀ موردی: شهر اصفهان). چهارمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد: دانشگاه مشهد.
نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳7۵)، (1385)، (1390)، (1395).
 
Beck, R.H., Kolankiewicz, L.J., Camarota, S.A (2003). Outsmarting smart growth:Population growth, immigration, and the problem of sprawl. Center for Immigration Studies.
Bhatta, B. (2009). Analysis of urban hrowth pattern using remot sensing and GIS: A case study of Kolkata, India. International Journal of Remote Sensing, 30, 4733-4764.
Bhatta, B., Saraswati, S., Bandyopadhyay, D (2010). Urban sprawl measurement from remote sensing data. Applied geography, 30(4), 731-740.
Burchell, R., (1999). Costs of sprawl revisited, transit cooperative, program, Transportation Research Board, 4 (4), 45-60.
Burchell, R.W (2005). Sprawl costs: economic impacts of unchecked development. Washington, 102.
Eryilmaz, S.S., Cengiz, H., Eryilmaz, Y (2008). The urban sprawl model for an affected metropolis: Bursa–Istanbul example. In 44th ISoCaRP Congress (p. 1).
Frenkel, A., Ashkenazi, M., (2008). The integrated sprawl index: measuring the landscape in Isreal: Ann Reg Sci. 42: 99-121.
Inostroza, L., Baur, R., Csaplovics, E. (2013). Urban sprawl and fragmentation in Latin America: A dynamic quantification and characterization of spatial patterns. Journal of environmental management, 115, 87-97.
Marzluff, J. M., Shulenberger, E., Endlicher, W., Alberti, M., Bradley, G., Ryan, C., & ZumBrunnen, C. (2008). An International Perspective on the Interaction between Humans and Nature. Springer Science and Business Media, New York.
Mohammadian, H, Tavakoli Nia, J et al (2016). Monitoring land use change and measuring urban sprawl based on its spatial forms the case of Qom city. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Sciences.
Nechyba, T.J., Walsh, R.P (2004). Urban sprawl. Journal of economic perspectives, 18(4), 177-200.
Pallagst, K. (2017). Growth management in the US: Between theory and practice. Routledge.
Resnik, D.B (2010). Urban sprawl, smart growth, and deliberative democracy. American journal of public health100(10), 1852-1856.
Sudhira, H.S., Ramachandra, T.V (2007, July). Characterising urban sprawl from remote sensing data and using landscape metrics.In 10th International Conference on Computers in Urban Planning and Urban Management, PR Brazil.
 
Sudhira, H.S., Ramachandra, T.V., Jagadish, K.S. (2004). Urban sprawl: metrics, dynamics and modelling using GIS. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation5(1), 29-39.
United Nations (2018). World urbanization prospects the 2018 revision.
Wassmer, R.B (2002). Focalization of Land Use, Urban Growth Boundaries and Non- central Retail Sprawl in the Western United States. Urban Studies 39(8), 1307-1327.