تحلیل پراکنده‌رویی شهر کرمان با استفاده از داده‌های سنجش از دور

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، دانشکده هنر، معماری و شهرسازی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

2 استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر، معماری و شهرسازی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

3 استادیار رشته مهندسی نقشه‌برداری، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فنّاوری پیشرفته، کرمان، ایران

4 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

تبیین موضوع: با افزایش روزافزون جمعیت شهرنشین در جهان، شهرها، تبدیل به مکان‌هایی با تمرکز بالای جمعیتی گشته‌اند که به تبع آن، رشد کالبدی شهری نیز دستخوش این تغییر می‌باشد. به همین دلیل، اندازه‌گیریِ میزانِ این رشد، به منظورِ تحلیل اثرات آن بر زندگی شهری، امری ضروری است.
روش: این مقاله، با بهره‌گیری از داده‌های سنجش از دور، طی 9 دوره بین سال‌های 1352-1397، به ارزیابی میزان پراکنده‌رویی شهر کرمان می‌پردازد. برای این منظور، 10 تصویر از ماهواره‌های لندست 8، 7، 5، 2و 1، به فاصله‌ی زمانی 5 سال از یکدیگر انتخاب شد، و پس از انجام آماده‌سازی آن‌ها در نرم‌افزار «اِنوی»، نسبت به استخراج مساحت ساخته‌شده، در سال‌های مختلف اقدام شد؛ و با استفاده از شاخص‌های درجه آزادی و درجه پراکندگی، درجه‌ نیکویی رشد شهری، محاسبه گردید. همچنین، بر روی تصاویر، به منظورِ تجزیه و تحلیل جهات توسعه، 8 مثلثِ هم‌مساحت، در 8 جهت جغرافیایی تعیین گردید.
یافته‎ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بیشترین ساخت‌وساز، طی سال‌های 1392-1397، و کمترین ساخت‌وساز بین سال‌های 1372-1377 رخ داده است. در حالی که در کل دورة 45 ساله، بیشترین ساخت‌ وساز در بخش غربی شهر و کمترین آن در بخش شمالی شهر می‌باشد. با این وجود، بیشترین پراکنده‌رویی طی سال‌های 1387-1392، و کمترین آن، در بین سال‌های 1352-1355 رخ داده است. همچنین، در کل دورة 45 ساله، پراکنده‌رویی در جهت شرقی شهر بیشترین و جهت شمال‌شرقی کمترین میزان را داراست.
نتایج: پراکنده‌رویی در شهر کرمان محرز است و شاخص‌های سنجشِ آن نیز، آشکارا، شدت این پراکندگی را نمایش می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، قادر؛ عزیزی، محمدمهدی؛ زبردست، اسفندیار (1389). بررسی تطبیقی پراکنده­رویی در سه شهر میانی ایران، نمونه موردی: شهرهای اردبیل، سنندج، کاشان. نامة معماری و شهرسازی، دوفصلنامة دانشگاه هنر، دوره 3، شماره 5، صص 43-25.
زبردست، اسفندیار (1383). اندازه شهر. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
زنگنه شهرکی، سعید؛ مجیدی هروی، آنیتا؛ کاویانی، آزاده (1391). تبیینی جامع بر علل و عوامل مؤثر بر پراکنش افقی شهرها، مطالعه موردی؛ شهر یزد. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 12، شماره 25، صص 193-173.
سرایی، محمدحسین (1386). الگوهای چندگانه توسعه فیزیکی شهر یزد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 22، شماره 1، پیاپی 84، صص 98-75.
سلیمانی، محمد؛ موحد، علی؛ زنگانه، احمد؛ صحراییان، زهرا (1396). شناخت و ارزیابی میزان پراکنده­رویی شهری بر اساس مدل تحلیل عاملی (مطالعه موردی: محلات شهر شیراز). نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، دوره 8، شماره 30، صص 18-1.
شکوئی، حسن (1380). دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری ایران. انتشارات سمت.
شیخی، محمد (1385). مدیریت شهری و سکونت­گاه­های خودرو در منطقه کلانشهری تهران. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 18، صص 87-74.
عباس­زاده، غلامرضا (1384). الگوسازی رشد کالبدی بافت­های شهری در راستای توسعه پایدار (نمونه موردی: شهر مشهد). پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، استاد راهنما: دکتر محمدرحیم راهنما.
عزیزی، محمدمهدی؛ یارمحمدی، سیما (1393). تأثیر تقسیمات کشوری جدید بر پراکنده­رویی شهری (مطالعه موردی: شهر بجنورد). نشریه هنرهای زیبا، دوره 19، شماره 2، صص 116-103.
کوان، رابرت (1389). فرهنگ شهرسازی. ترجمه یلدا بلارک، تهران: پرهام نقش.
نظریان، اصغر؛ معصومی، محمدتقی؛  ملکی­نظام­آباد، رسول (1388). شهر پایدار با تأکید بر استراتژی­های مدیریت حمل و نقل شهری و کاهش ترافیک با نگاهی به کلانشهر تهران. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، دوره 6، شماره 3 (پیاپی 23)، صص 30-13.
Al-shalabi, M., Pradhan, B., Billa, L., Mansor, S., Althuwaynee, O.F (2013). Manifestation of Remote Sensing Data in Modeling Urban Sprawl Using the SLEUTH Model and Brute Force Calibration: A Case Study of Sana’a City, Yemen. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, Indian Society of Remote Sensing, 41(2), 405-416. DOI: 10.1007/s12524-012-0215-6.
Alsharif, A.A.A., Pradhan, B (2014). Urban Sprawl Analysis of Tripoli Metropolitan City (Libya) Using Remote Sensing Data and Multivariative Logistic Regression Model. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, Indian Society of Remote Sensing, 42(1), 149-163. DOI: 10.1007/s12524-013-0299-7.
Angle, S., Parent, J., Civco, D (2007). Urban Sprawl Metrics: An Analysis of Global Urban Expansion using GIS. ASPRS Annual conference, Tampa, Florida, May 7-11. https://www.asprs.org/wp-content/uploads/2011/01/0003.pdf.
Batty, M (1974). Spatial Entropy. Geogr Anal, 6(1), 1-31.
Bhatta, B (2010). Analysis of Urban Growth and Sprawl from Remote Sensing Data. Advances in Geographic Information Science, DOI 10.1007/978-3-642-05299-6_2, Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
Bhatta, B., Saraswati, S., Bandyopadhyay, D (2010). Quantifying the Degree-of-freedom, Degree-of-sprawl, and Degree-of-goodness of Urban Growth from Remote Sensing Data. Applied Geography, 30(1), 96-111.
Brueckner, J.K., and Kim, H (2003). Urban Sprawl and Property Tax. International Tax and Public Finance, 10(1), 38-50.
Burchell, R.W., Shad, N.A., Listokin, D., Phillips, H., Downs, A., Seskin, S., Gall, M (1998). The Costs of Sprawl-Revisited. Transit Cooperative Research Program (TCRP) Report 39. National Academy of Sciences, Washington, DC. Caves, R. W. (2005). Encyclopedia of the City. New York: Routledge.
Couch, C., Karecha, J (2006). Controlling urban sprawl: Some experiences from Liverpool. Cities, 23(5), 353-363. https://doi.org/10.1016/j.cities.2006.05.003.
Dieleman, F., Wegner, M (2004). Compact City and Urban Sprawl. Built Environment, 30(4), 59-67.
Downs, A (1999). Some Realities about Sprawl and Urban Decline. Housing Policy Debate, 4(4), 955-974.
Ewing, R., Pendall, R., Chen, D (2001). Measuring Sprawl and Its Transportation Impacts. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, (1831), Pp 175-183. https://doi.org/10.3141/1831-20.
Fulton, W., Pendall, R., Nguyen, M., Harrison, A (2001). Who Sprawls Most? How Growth Patterns Differ across the U.S. Washington, DC: Brookings Institution, Center on Urban and Metropolitan Policy. http://www.public.asu.edu/~icprv/courses/hst598%20urban/new%20urban%20web/urban%20density%20study.pdf.
Galster, J., Hanson, R., Ratcliffe, M., Wolman, H., Coleman, S., Freihage, J (2001). Wrestling Sprawl to the Ground: Defining and Measuring an Elusive Concept. Housing Policy Debate, 12(4), 15-28.
Glaeser, E., Kahn, M., Chu, C (2001). Job Sprawl: Employment Location in U.S. Metropolitan Areas. Washington, DC: Brookings Institution, Center on Urban and Metropolitan Policy. http://www.distributedworkplace.com/DW/Research/Job%20Sprawl%20-%20Employment%20Location%20in%20US%20Metropolitan%20Areas.pdf.
Gomez-Antonio, M., Hortas-Rico, M., Li, L (2016). The Causes of Urban Sprawl in Spanish Urban Areas: A Spatial Approach. Spatial Economic Analysis, Regional Studies Association, 11(2), 219-247.
Gordon, P., Richardson, H.W (1997). Are Compact Cities a Desirable Planning Goal?. Journal of the American Planning Association, 63(1), 95-106.
Gregory, D (2002). Urban Sprawl Causes, Consequences and Policy Responses. Washington D.C., Urban Institute Press.
Habibi, S., Asadi, N (2011). Causes, Results and Methods of Controlling Urban Sprawl. International Conference on Green Buildings and Sustainable Cities, Procedia Engineering, 21, 133-141.
Jat, K.M., Garg, P.K., Khare, D (2008). Monitoring and Modelling of Urban Sprawl Using Remote Sensing and GIS Techniques. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 10, 26-43.
JiHong, L., RongXu, Q., Le, X., JiaDong, X (2016). A Gravity-Spatial Entropy Model for the Measurement of Urban Sprawl. Earth Sciences, 59(1), 207-213. DOI: 10.1007/s11430-015-5192-5
Kahn, M (2001). Does Sprawl Reduce the Black/White Housing Consumption Gap?. Housing Policy Debate, 12(1), 7-25.
Morollon, F.R., Marroquin, V.M.G., Rivero, J.L.P (2015). Urban Sprawl in Spain: Differences among Cities and Causes. European Planning Studies, Routledge, Taylor & Francis Group.
Noor, N.M., Rosni, N.A (2013). Determination of Spatial Factors in Measuring Urban Sprawl Using Remote Sensing and GIS. ASEAN Conference on Environment-Behaviour Studies, Hanoi Architectural University, Hanoi, Vietnam, 19-22 March 2013. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 85, 502-512.
Pendall, R (1999). Do Land Use Control Cause Sprawl?. The Environment and Planning, 26, 10-29.
Sarzynski, A., Galster, G., Stack, L (2014). Typologies of Sprawl: Investigating United States Metropolitan Land Use Patterns. Urban Geography, 35(1), 48-70.
Shannon, C.E., Weaver, W., Blahut, R.W., Hajek, B (1949). The Mathematical Theory of Communication. Urbana: University of Illinois Press, 117.
Soja, E.W (2008). The City and Spatial Justice. Paper Presented at the Conference Spatial Justice, Nanterre, Paris, March 12-14.
Southworth, F (2001). On the Potential Impacts of Land Use Change Policies on Automobile Vehicle Miles of Travel. Energy Policy, 29, 1271-1283.
Vermont Forum on Sprawl (1999). The Causes and Costs of Sprawl in Vermont Communities. Burlington, VT, Vermont Forum on Sprawl.
Yeh, A.G.O., Li, X (2001). Measurement and Monitoring of Urban Sprawl in a Rapidly Growing Region Using Entropy. Photogramm Eng Remote Sens, 67, 83-90.