تحلیل و ارزیابی روند تغییرات کاربری اراضی مبارکه در راستای تحقّق توسعۀ پایدار

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار گروه مهندسی علوم بیابان، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 استادیار ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

3 کارشناسی ارشد بیابان زدایی، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

تبیین موضوع: توزیع فضایی مطلوب کاربری‌ها، در برنامه‌ریزی و مدیریت استفاده از زمین، یکی از پارامترهای بنیادین تحقق توسعه پایدار است. در عصر حاضر نیز به‌واسطه افزایش جمعیت و پیشرفت تکنولوژی، ﭘﺪﻳﺪه تخریب سرزمین در قالب تبدیل بخش وسیعی از اراضی جنگلی و مرتعی به مسکونی و صنعتی، در حال گسترش است. لذا پژوهش ﺣﺎﺿﺮ از طریق داده‌های دورسنجی و سیستم اطلاعات جغرافیایی، ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺶ تغییر ﻛﺎرﺑﺮی اراﺿﻲ مبارکه در بازه‌ی 30 ساله (1985-2015) ﭘﺮداﺧﺘﻪ است.
روش: جهت دستیابی به اهداف از ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻣﺎﻫﻮاره‌ای ﻟﻨﺪﺳﺖ، سنجنده‌های MSS (1985) و OLI (2015) اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. ﺑدﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ که ﭘﺲ از انجام مراحل پیش‌پردازش شامل رفع خطاهای رادیومتریک و اتمسفری، چینش باندها، موزاییک تصاویر و ﺟﺪاﺳﺎزی ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌاتی؛ تصاویر ﺑﻪ روش ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﻃﺒﻘﻪ‌ﺑﻨﺪی، و ﻧﻘﺸﻪ کاربری اراﺿﻲ در دو مقطع زﻣﺎنی ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪ. سپس با استفاده از روش تفاضل تصاویر ﻣﻴﺰان و ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات هر کاربری برآورد شد.
یافته‎ها: نتایج نشان داد در سال 1985 مساحت اراضی صنعتی 16/9 کیلومترمربع بوده که در سال 2015 به 33/20 کیلومترمربع گسترش یافته است. در این دوره وسعت زمین‌های کشاورزی، مراتع و جنگل به‌ترتیب 75/38، 18 و 45/1 کیلومترمربع (09/5، 37/2 و 19/0 درصد) کاهش داشته و در مقابل وسعت اراضی صنعتی، شهری، رها شده و بایر به‌ترتیب 17/11، 46/9، 14/16 و 1/7 کیلومترمربع (47/1، 24/1، 12/2 و 93/0 درصد) افزایش یافته است.
نتایج: تغییر کاربری از مرتع و کشاورزی به صنعت و مسکونی به میزان 46/7 درصد در طول سه دهه از 1985 تا 2015 منجر به بهره‌برداری شدیدتر از منابع اکوسیستمی و نهایتاً باعث ناپایداری در منطقه شده‌است. بنابراین جهت اعمال مدیریت صحیح محیط، لازم است هرگونه اقدام اعم از تغییر کاربری اراضی مهار گردد تا منجر به تخریب شدیدتر اکوسیستم نشود. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


پوراحمد، احمد؛ حاتمی نژاد، حسین؛ زیاری، کرامت الله؛ فرجی سبکبار، حسنعلی؛ وفایی، ابوذر (1393). بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهری از منظر عدالت اجتماعی (مورد مطالعه: کاشان). آمایش سرزمین، 6 (2)، 179-208.
پورمحمدی، محمدرضا (1374). نیاز به زمین جهت توسعة شهری. نشریة دانشکدة علوم انسانی و اجتماعی، سال 1، شمارة 2، 64-43.
جعفری، محمد (1383). تدوین شرح خدمات و متدولوژی تعیین معیارها و شاخص های ارزیابی بیابان زایی در ایران. گروه خاک، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
ﭼﻴﺖ ﺳﺎﺯ، وحید (1378). ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻮﺭﻱ ﻭ ﻗﻠﻴﺎﺋﻴﺖ ﺧﺎﻙ ﺩﺭ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺮﻕ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺩﺍﺩﻩ ﻫﺎﻱ ﺭﻗﻮﻣﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ TM. پایان نامه کارشناسی ارشد بیابان زدایی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان.
حسین‌زاده دلیر، کریم؛ ملکی، حسین (1384). توسعة پایدار شهری و کاربری اراضی شهر ایلام. مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه شهید چمران اهواز)، شمارة 1، 54-23.
رحیمی، محمد؛ دماوندی، علی اکبر؛ جعفریان، وحید (1392). بررسی کاربردهای سنجش از دور در ارزیابی و پایش تخریب سرزمین و بیابان زایی. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره 22، شمارة 88، 128-115.
رسولی، علی اکبر (1387). مبانی سنجش از دور کاربردی با تاکید بر پردازش تصاویر ماهواره‌ای. چاپ اول، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز، 777 ص.
شیعه، اسماعیل (1391). مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌‌ریزی شهری. چاپ 31، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، 226ص.
علوی پناه، سید کاظم (1395). کاربرد سنجش از دور در علوم زمین (علوم خاک). چاپ 5، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 496 ص.
علوی پناه، سید کاظم؛ احسانی، امیرهوشنگ؛ امیدی، پرویز (1383). بررسی بیابانزایی و تغییرات اراضـی پلایای دامغان با استفاده از داده های ماهوارهای چند زمانه و چند طیفی. مجله بیابان، دوره 9، شمارة 1، صص 154-143.
فاطمی، سید باقر؛ رضایی، یوسف (1391). مبانی سنجش از دور. چاپ سوم، تهران: انتشارات آزاده، 288 ص.
فیضی زاده، بختیار؛ جعفری، فیروز؛ نظم فر، حسین (1387). کاربرد داده های سنجش از دور در آشکارسازی تغییرات کاربری های اراضی شهری (مطالعه موردی: فضای سبز شهر تبریز). هنرهای زیبا، شمارة 34، 24-17.
مرادی، حمید رضا؛ فاضل پور، محمد رضا؛ صادقی، سید حمید رضا؛ حسینی، سید زین العابدین (1387). بررسی تغییر کاربری اراضی در بیابان زایی محدوده شهر اردکان با استفاده از سنجش از دور. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، دوره 15، شمارة 1 (پیاپی30)، 1-12.
مشکوه، محمدعلی (1377). روشی موقت برای ارزیابی و تهیه نقشه بیابان زایی (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد و برنامه زیست ملل متحد). ترجمه، تهران، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع. 114 ص.
Ayhan. A., Metin, T. (2010). Spatial and temporal analysis of forest cover changes in the Bartin region of northwestern Turkey. African Journal of Biotechnology, 9(35), 5676-5685.
Barrow, C.J. (1994). Land degradation: development and breakdown of terrestrial environments. The Quarterly Review of Biology, 67(3), 395-396.
Duanyang, X., Chunlei, L., Xiao, S., Hongyan, R. (2014). The dynamics of desertification in the farming-pastoral region of North China over the past 10 years and their relationship to climate change and human activity. Catena. 23, 11-22.
Haiying, Y., Joshi, P.K., Daas. K.K., Chaunial, D.D., Melick, R., Xuefei, Jianchu, X.U. (2007). Land use/cover change and environmental vulnerability analysis in Birahi Ganga sub-watershed of the Garhwal Himalaya, India. Association for Tropical Biology and Conservation annual meeting. Tropical Ecology, 48(2), 241-250.
Jabbar, M.R., Chen, X. (2006). Land degradation assessment with the aid of geo-information techniques. Earth Surface Processes and Landforms. 31(6), 777-784.
Kachhwaha, T.S. (1985). Temporal Monitoring of forest land for change detectives and forest cover mapping through satellite remote sensing techniques. Proceedings of the 6th Asian Conference on Remote Sensing. November 21-26, Hyderabad, India, pp: 276-281.
Munkhnasan, L., Jong-Yeol, L., Woo-Kyun, L., Eun-Jung, L., Moonil, K., Chul-Hee, L., Hyun-Ah, C., So-Ra, K. (2015). Assessment of land cover change and desertification using remote sensing technology in a local region of Mongolia. Advances in Space Research, 57, 64-77.
Mushtak, T., Jabbar, X.Z. (2011). Eco-environmental change detection by using remote sensing and GIS techniques: a case study Basrah province, south part of Iraq. Journal of Environmental Earth Sciences, 64, 1397-1407.
UNEP, (1992). World Atlas of Desertification. Edward Arnold, London.
Yuea, Y.M., Wanga, K.L., Zhang, B., Jiao, Q.J., Liu, B., Zhang, M.Y. (2012). Remote sensing of fractional cover of vegetation and exposed bedrock for karst rocky desertification assessment. Procedia Environmental Sciences, 13, 847-853.
Zhang, Q., Wang, J., Peng, X., Gong, P., Shi, P. (2002). Urban built-up land change detection with road density and spectral information from multi-temporal Landsat TM data. International Journal of Remote Sensing, 23(15), 3057-3078.