تحلیل فضایی شاخص های اجتماعی تاب آوری شهری در مناطق چهارگانۀ شهر کرمان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

تبیین موضوع: «الگوی شهر تاب­ آور» به عنوان راهکاری جدید به منظور کاهش هرچه بیشتر آسیب­ پذیری شهری در محافل علمی مطرح شده است. از این رو هدف پژوهش حاضر ارزیابی شاخص ­های تاب­ آوری اجتماعی در مناطق چهارگانۀ شهر کرمان است.
روش: روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی و از نوع هدف در زمره تحقیقات کاربردی جای می­گیرد. با توجه به موضوع تحقیق و منطقه مورد مطالعه روش گردآوری داده ­ها زمینه ­یابی (تحقیق پیمایشی) انتخاب شده، روش نمونه­ گیری تصادفی منظم و جمع­آوری داده­ها با استفاده از پرسشنامه انجام گرفته است. جامعۀ آماری شامل شهروندان شهر کرمان و حجم نمونه اقتباس شده از فرمول کوکران 428 است. تجزیه تحلیل داده­ ها با استفاده از تکنیک ویکور و به کمک نرم افزار SPSS انجام شد.
یافته‎ها: مناطق چهارگانۀ شهر کرمان از نظر شاخص­ های اجتماعی تاب ­آوری شهری در وضعیت متفاوتی قرار دارند به­ طوری که منطقۀ دو شهر با مقدار Q برابر با صفر در مجموع شاخص ­های مورد ارزیابی از وضعیت مطلوب تری نسبت به سایر مناطق قراردارد. سپس منطقۀ سه شهر با مقدار Q برابر با 0.370 در رتبۀ دوم و بعد از آن منطقۀ یک شهر با مقدار Q برابر با 0.852 در رتبۀ سوم قرار گرفته است. در آخر منطقۀ چهار شهر با توجه به شاخص ­های تاب­آوری اجتماعی با مقدار Q برابر با 1 در رتبۀ چهارم و در وضعیت نامطلوبی نسبت به سایر مناطق شهر قرار دارد. یافته­ های حاصل از میانگین بیانگر این مهم است که در مجموع در شهر کرمان، شاخص آگاهی با میانگین 2.6 از وضعیت بهتری نسبت به سایر شاخص ­ها برخوردار است؛ سپس شاخص دانش، مهارت و سرمایۀ اجتماعی با مجموع میانگین (2.4)، (2.3)، (2.1) در رتبه ­های بعدی و در آخر شاخص نگرش با مجموع میانگین 1.8 در رتبۀ پنجم نسبت سایر شاخص ­ها قرار گرفته است.
نتایج: شاخص ­های تاب آوری اجتماعی در مناطق شهر کرمان در حد مناسبی  نبوده و بیش از نیمی از مناطق شهر کرمان در برابر حوادث طبیعی مانند زلزله با توجه به شاخص ­های تاب آوری اجتماعی از تاب آوری لازم برخوردار نسیتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


جلالی، تارا (1391). بازسازی تاب­ آور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزلۀ 1382 شهر بم. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
رضایی، محمّدرضا (1390). تبیین تاب­ آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (مطالعۀ موردی: کلانشهر تهران). رسالۀ دکتری رشتۀ جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
صالحی، اسماعیل؛ آقابابایی، محمدتقی؛ سرمدی، هاجر؛ بهتاش، محمّدرضا (1390). بررسی میزان تاب­آوری محیطی با استفاده از مدل شبکۀ علیّت. مجلّۀ محیط­شناسی. سال 37. شماره 59، صفحه99-112.
عینالی، جمشید؛ فراهانی، حسین؛ جعفری، نسرین (1393). ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در کاهش اثرات سانحۀ زلزله در دهستان سجاسرود- شهرستان خدابنده. نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دورۀ 14 شمارۀ 32، صص 115-93.
قدیری، محمود (1387). رابطۀ ساخت اجتماعی شهر و میزان آسیب ­پذیری در برابر زلزله (مطالعۀ موردی: محلات کلانشهر تهران). رسالۀ دکتری رشتۀ جغرافیا و برنامه­ ریزی شهری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
Abid, Mehmood (2016). Of resilient places: planning for urban resilience. European Planning Studies, 24(2): 407–419.
Berkes, F (2007). Understanding uncertainty and reducing vulnerability: lessons from esilience thinking. Natural Hazards, 41: 283-295.
Buckle, P., Graham, M.Syd, S (2000). New approaches to assessing vulnerability and resilience. Australian Journal of Emergency Management, pp.8–14.
Chen, L.Y, Wang, T.C (2009). Optimizing partner’s choice in is/it outsourcing projects: th strategic decision of fazzy VIKOR. International Journal of Production Economics. 120(1).
Cutter, S.L (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environmental Change, pp.1-9. doi:10.1016/j. gloenvcha. 2008.07.013.
Cutter, Susan Christopher., Burton, G., Christopher.T, Emrich (2011). Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7(1): 235–239
Davis, I (2004). The application of performance targets to promote effective earthquake risk reduction strategies. EngineeringPaper No.2726 presented at the Thirteenth World Conference on Earthquakes, Vancouver, Canada, 1–6 August.
Davis, I., Izadkhah, Y (2006). Building resilient urban communities. Article from OHI. 31(1), 11-21.
Folke, C (2002). Resilience and sustainable development: building adaptive capacity in a world oftransformations. Ambio, 31(5): 437–440. http:// www.sou.gov.se/mvb/pdf/resiliens
Godschalk, D.R (1999). Natural Hazard Mitigation: Recasting Disaster Policy and Planning. Island Press, Washington, DC.
Kärrholm‚ M.‚ Nylund‚ K.‚ Fuente‚ P. (2014). Spatial resilience and urban planning: Addressing the interdependence of urban retail areas. Cities‚ 36(24): 121–130.
Kevin C, Desouza., Trevor H, Flanery (2013).Designing, planning, and managing resilient cities: A conceptual framework. Cities, 35: 89–99.
León‚ J., March‚ A (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile. Habitat International‚ 43(25): 250–262.
Maguire, B. Hagen, P.C (2007(. Disasters and communities: understandin social resilienc. The Australian Journal of Emergency Management, 22: 16-20.
Marom, W.A (2014). Mapping and Measuring Social Vulnerabilities of Coastal areas of Bangkok and Periphery. Proceedings of the Resilient Cities 2014 congress. Bonn. Germany. pp.29-31.
Masten, A.S (1999). Resilience Comes of Age. In M.D. Glantz and J.L. Johnson (eds.) Resilience and Development. Kluwer Academic, New York, pp.281–296.
Mayunga, J.S (2007). Understanding and Applying the Concept of Community Disaster Resilience: A capital-based approach. A draft working paper prepared for the summer academy for social vulnerability and resilience building, pp.22-28.
Mileti, D.S (1999). Disasters by design: a reassessment of natural hazards in the United States, Natural hazards and disasters. Joseph Henry Press, Washington, DC.
Opricovic, S., Tzeng, G.H (2004). Compromise solution by mcdm methods: A comparative analysist of vikor and topsis. European journal of operational research, 156: 455-455.
Sara.Meerow, Joshua.P., Newell, Melissa.Stults (2016). Defining urban resilience: A review. Landscape and Urban Planning, p.38–49.
Zhou, H (2009). Resilience to natural hazards: a geographic perspective. Natural Hazards. DOI 10.1007/s11069-009-9407-y.