تحلیل فقر مسکن شهری از بُعد اجتماعی (مطالعۀ موردی: محلات منطقۀ 17 شهر تهران)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس تهران، تهران، ایران

2 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس تهران، تهران، ایران

چکیده

تبیین موضوع: فقر مسکن دارای ابعاد اقتصادی، کالبدی و اجتماعی است، که هر یک از این ابعاد دارای شاخص­های متفاوتی هستند، وضعیت این شاخص ­ها در مناطقی که گروه­های کم درآمد و اقشار آسیب پذیر ساکن هستند نسبت به مناطق مرفه نشین نامناسب است.
روش: هدف پژوهش تحلیل فقر مسکن از بعد اجتماعی است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی و روش آن توصیفی - تحلیلی است. گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی- پیمایشی صورت گرفته است، بدین صورت که  با استفاده از منابع اسنادی - کتابخانه ای و مرور پیشینه تحقیق، نسبت به تدوین مبانی نظری و جمع آوری شاخص­های پژوهش اقدام شد. برای تحلیل داده­ها از آزمون t ، روش آنتروپی شانون و مدل ویکور استفاده شد.
یافته‎ها: نتایج آزمون t نشان داد میانگین شاخص های اجتماعی مسکن در محلات منطقه17 از میانگین این شاخص ها در شهر تهران بالاتر است، لذا در این منطقه فقر اجتماعی مسکن وجود دارد. نتایج بدست آمده از آنتروپی شانون نشان داد، شاخص کمبود مسکن با  وزن (0.134)، نفر در اتاق با وزن (0.102)، خانوار در واحد مسکونی با وزن (0.095) به ترتیب در بین شاخص های اجتماعی مسکن بیشترین اهمیت و تاثیر را در فقر اجتماعی مسکن دارند. شاخص نسبت رشد خانوار به واحد مسکونی با وزن (0.058) و  شاخص خانوار در اتاق با وزن (0.076) به ترتیب کمترین اهمیت و تاثیر را در فقر اجتماعی مسکن دارند. نتایج  مدل ویکور نشان داد محلات زمزم ، زهتابی و ابوذر شرقی به ترتیب دارای بیشترین میزان فقر اجتماعی مسکن در بین محلات منطقه 17 هستند.
نتایج: لذا با توجه به یافته های تحقیق می توان استنباط کرد که شاخص­های کمبود مسکن، نفر دراتاق و خانوار در واحد مسکونی دارای بیشترین تاثیر در فقر اجتماعی و همچنین شاخص های نسبت رشد خانوار به واحد مسکونی، خانوار در اتاق دارای کم ترین تاثیر در فقر اجتماعی مسکن می باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اطهاری، کمال (1384). فقر مسکن در ایران (فقر سیاست های اجتماعی). فصلنامۀ علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، دورۀ 5، شمارۀ 18، صص 15-1.
بردی آنامرادنژاد، رحیم(1394). ارزیابی ویژگی­های کمّی و کیفی مسکن در ایران طی سال­های 1390-1345.مجلّۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، دورۀ 6 ، شمارۀ 20، صص50-35.
بردی­آنامرادنژاد، رحیم (1388). مدخلی بر فقر شهری با تأکید بر فقر مسکن در نقاط شهری استان­های کشور. فصلنامۀ جغرافیای انسانی، دورۀ 1، شمارۀ 3، صص 80-67.
بمانیان، محمدرضا؛ رضایی­راد، هادی؛ منصوررضایی، مجید(1390). ارزیابی خصیصه­های اقتصادی در شناسایی گستره های فقر شهری با استفاده از تکنیک های دلفی و AHP (مطالعه موردی: شهر کاشمر). فصلنامۀ مدیریت شهری، شمارۀ 28، صص 166- 153.
بنی­فاطمه، حسین؛ ایرانی، سعید (1389). بررسی تطبیقی میزان فقر در مناطق مختلف شهر تبریز. مطالعات جامعه شناسی، دورۀ 2، شمارۀ 7، صص 22- 7.
پالیزبان، سیاوش؛ جودکی، حمیدرضا؛ رضویان، محمّدتقی(1389). اسکان غیر رسمی و فقر مسکن (مطالعۀ موردی: شهر پاکدشت). فصلنامۀ جغرافیایی آمایش محیط، شمارۀ 11، صص 132- 115.
پلچی، نیکلاس؛ تلر، نورا؛ کیولگاز، دبورا (1396). تخصیص مسکن اجتماعی و بی مسکنی. ترجمۀ ابوالفضل مشکینی،  مسلم ضرغام فرد، انتشارات تخصصی معماری و شهرسازی، 146 ص.
پوراحمد، احمد؛ گروسی، علیرضا؛ نوری، ابوالفضل(1392). ارزیابی شاخص­های مسکن شهرستان نظرآباد با رویکرد شهر سالم. فصلنامۀ برنامه­ریزی کالبدی- فضایی، دورۀ 2، شمارۀ 4 ، صص33-21.
پورطاهری، مهدی (1394). کاربرد روش­های تصمیم­گیری چند شاخصه در جغرافیا. چاپ 5، تهران: انتشارات سمت، 223 ص.
حاتمی­نژاد، حسین؛ سیف­الدینی، فرانک؛ میره، محمّد (1385). بررسی شاخص­های مسکن غیررسمی در ایران (نمونۀ موردی: محلۀ شیخ آباد قم). مجلۀ پژوهش­های جغرافیایی، شمارۀ 58، صص146-129.
حاجی­نژاد، علی؛ فتاحی، احدالله؛ پایدار، ابوذر(1394). کاربرد مدل­ها و فنون تصمیم­گیری در جغرافیا با تأکید بر  برنامه­ریزی روستایی شهری و گردشگری. انتشارات جهاد دانشگاهی، 321 ص.
حبیب­پور گتابی، کرم؛ صفری­شالی، رضا (1395). راهنمای جامعه SPSS در تحقیقات پیمایشی (تحلیل داده­های کمّی).چاپ 7، تهران: انتشارات متفکران، 861 ص.
روستایی، شهریور؛ احدنژاد، محسن؛ زنگنه، علیرضا (1391). بررسی شاخص­های کالبدی-اجتماعی مسکن در تعیین بلوک های فقیر نشین با استفاده از مدل تحلیل عاملی (مطالعۀ موردی: شهر کرمانشاه). پژوهش­های جغرافیای انسانی، شمارۀ 81، صص156-141.
روستایی، شهریور؛ رحمتی، خسرو؛ شیخی، عبدالله (1395). توزیع فضایی و پهنه بندی فقر شهری بر پایه مولفه های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی (مطالعه موردی شهر میاندوآب). فصلنامۀ جغرافیا و برنامه­ریزی شهری چشم­انداز زاگرس، دورۀ 8، شمارۀ 30، صص 64- 43.
زیاری، کرامت­الله؛ پوراحمد، احمد؛ حاتمی­نژاد، حسین؛ محمدی، اکبر (1395). برنامه­ریزی مسکن گروه­های کم­درآمد شهری با تأکید بر توانمندی مالی و خط فقر مسکن (جمعیت شهری استان کردستان). پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورۀ 48، شمارۀ 2، صص 226- 212.
شکویی، حسین (1372). جغرافیای اجتماعی شهرها، اکولوژی اجتماعی شهر. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی تهران، 220ص.
ضرغام فرد، مسلم (1396). ارزیابیسیاست­هایمسکن (بعدازانقلاب) ازمنظرتأمیننیازگروه­هایهدف. پایان نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، رشتۀ جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، به راهنمایی دکتر کرامت­الله زیاری.
عزیزی، محمّدمهدی (1384). تحلیلی بر جایگاه و دگرگونی شاخص­های مسکن شهری در ایران. نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 22، صص 34-25.
کسروی، رضا(1396). از زیباشناسی تا زیباشناسی نمای ساختما­ن­های مسکونی منطقۀ 17 شهرداری تهران. نشریۀ هنر و معماری؛ هنر و تمدن شرق، شمارۀ 18، صص 14-7.
محمودی، مهتاب؛ فلاح خورسند، موسی(1396). مکان­یابی ایستگاه­های آتش­نشانی با استفاده از GIS (مطالعۀ موردی: منطقۀ 17 شهر تهران). نخبگان علوم و مهندسی، شمارۀ 2 ، صص 409-400.
مرکز آمار ایران (1390). سالنامۀ آماری.
مرکز آمار ایران (1375). سالنامۀ آماری نفوس و مسکن.
مرکز آمار ایران (1385). سالنامۀ آماری نفوس و مسکن.
مرکز آمار ایران (1395). سالنامۀ آماری نفوس و مسکن.
مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران (1392) عدالت در شهر (یک) وضعیت مسکن و سرپناه در مناطق تهران. گزارش شمارۀ 156.
ملکی، سعید(1390). بررسی تأثیر جمعیت بر تغییرات اجتماعی مسکن اهواز. فصلنامۀ جمعیت، شماره 76-75 ، صص 112-85 .
موحّد، علی؛ ولی­نوری، سامان؛ حاتمی­نژاد، حسین؛ زنگانه، احمد؛ کمانرودی­کجوری، موسی (1395). تحلیل فضایی فقر شهری در کلانشهر تهران. فصلنامۀ علمی- پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، سال 4، شمارۀ 3، صص 37-19.
مهدیان­پور، جواد؛ صارمی، حمیدرضا(1396). بررسی شاخص­های کمی، اقتصادی و پیش­بینی ساختار جمعیت، قیمت مسکن و مسکن مورد نیاز تا افق 1400 برای شهر تهران. فصلنامۀ مطالعات مدیریت شهری، دورۀ 9، شمارۀ 31، صص57-37.
نصیری، اسماعیل؛ سالاری­نیا، مرضیه (1396). تحلیل بازآفرینی بافت­های فرسودۀ شهری (مطالعۀ موردی: محلّۀ 20 منطقۀ 17 شهر تهران. مجلّۀجغرافیای سرزمین، شمارۀ 55، صص 148-135.
نصیری، معصومه(1386). توزیع جغرافیایی فقر مسکن و پراکندگی زنان مطلقۀ خانه­دار در مناطق 22گانۀ تهران. فصلنامۀ رفاه اجتماعی، دورۀ 6، شمارۀ 24، صص 240-223.
نوحانی، ابراهیم؛ دارابی، فریبا؛ معروفی­نیا، ادریس؛ خسروی، خه­بات (1395). ارزیابی مدل آنتروپی شانون در تهیۀ نقشه حساسیت و احتمال به وقوع پیوستن سیل در حوزۀ آبخیز هراز. مجلۀ مخاطرات محیط طبیعی، دورۀ 5، شمارۀ 10، صص 116-99.
وارثی، حمیدرضا؛ کمال باغراهی، اسماعیل(1394). تحلیل شاخص ­های کمّی و کیفی مسکن در شهر جیرفت و پیش­بینی مسکن مورد نیاز تا سال 1400. نشریۀ جغرافیای اجتماعی شهری (مطالعات نواحی شهری سابق)، دورۀ 2، شمارۀ 4 ، صص 150-125.
Abunyewaha, Matthew., Gajendrana, Thayaparan., Maunda, Kim (2018). Profiling Informal Settlements for Disaster Risks. Procedia Engineering, 212, 238–245.
Bogdon, Amy.S., Can, Ays (1997). Indicator of Housing Affordability Comparative and Spatial Approaches. Real Estate Economics. 25 (1), 43-80.
De la Espriella, Carlos (2009). A Technique for Small-area Poverty nalyses. Urban Studies. 46(11), 2399–2421.
Duque, J.C., Patino, J.E., Ruiz, L.A., Pardo-Pascual, J.E (2015). Measuring intra-urban poverty using land cover and texture metrics derived from remote sensing data. Landscape and Urban Planning, 135, 11-21.
Elhadary, YAE., Samat, N (2012). Political economy and urban poverty in the developing countries: Lessons learned from Sudan and Malaysia. Journal of geography and Geology. 4(1), 212.
Glaeser, E., Gyourko, J (2005). Urban decline and durable housing. Journal of Political Economy. 113(2), 345-375.
Ha, S.K. (2004). Housing poverty and the role of urban governance in Korea. Environment and Urbanization, 16(1), 139-154.
Mimura, Yoko (2008). Housing cost burden, poverty status, and economic hardship among low-income families. Journal of Family and Economic Issues, 29(1), 152-165.
Sato, Hiroshi (2006). Housing inequality and housing poverty in urban China in the late 1990s. China Economic Review, 17(1), 37-50.
Stephens, Mark., Van Steen, Guido (2011). Housing Poverty’ and Income Poverty in England and The Netherlands. Housing Studies, 26(7), 1035–1057.
Stone, Michael. E (1994). Comment on Kathryn P, Nelson's Whose shortage of affordable housing? Housing Policy Debate. 5(4), 443-458.
Van Dam, Rudi., Geurts, Veerle., Pannecoucke, Isabelle (2003). Housing tenure, housing costs and poverty in Flanders (Belgium). Journal of Housing and the Built Environment 18(1), 1-23.