تحلیل روند و نحوه توسعه فیزیکی- کالبدی شهر کرمان از پیدایش تاکنون

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

در این پژوهش به بررسی و نقد توسعه فیزیکی شهر کرمان در ادوار مختلف و  تحلیل روند جهات گسترش شهر کرمان می­باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات کتابخانه ­ای و پیمایش میدانی جمع­ آوری شده و با استفاده از نرم­افزار ArcGIS و تحلیل­های آمار فضایی و مدل آنتروپی­ شانون به تحلیل آنها پرداخته شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می­دهد که  مقدار آنتروپی محاسبه شده  برای مناطق شهر کرمان در سال 1385و 1390 به ترتیب 1/606 و 1/598 به ­دست آمده است که به مقدار ln(n) (1/609)  نزدیک است. بنابراین نشانگر رشد پراکنده شهرکرمان می‌باشد. شهر کرمان، ابتدا در طول راه­های ارتباطی، توسعه پیدا کرده است و در سال­های اخیر دارای رشد قطاعی بوده است. این توسعه بیشتر به سمت غرب و جنوب­غرب بوده است. در جریان این توسعه بعضی از روستاها به علّت نزدیکی زیاد به شهر عملاً جزو مناطق شهر کرمان به­ حساب آمده و در داخل محدوده قانونی شهر نیز قرار گرفته ­اند. این آبادی­ها هم از نظر شکل و ساختار فضایی و هم از نظر اشتغال ساکنین حالتی نیمه ­شهری - نیمه­ روستایی دارند. همچنین نتایج حاصل از مدل میانگین نزدیک‌ترین فاصله همسایگی(RN) نشان می­دهد که نظام منطقه ­بندی شهر کرمان از الگوی پراکنده پیروی می­کند. نتایج حاصل از تحلیل لکّه ­های داغ نیز نشان­دهنده یک لکّه سرد گسترده در شهرکرمان است که به شکل باریک­های از مرکز شهر شروع ‌شده و به سمت شرق و غرب شهر کرمان گسترده و پهن گردیده است. این الگو بیانگر استقرار محلّات دارای تمرکز پایین جمعیت در این محدوده می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


انصاری لاری، احمد. نجفی، اسماعیل. نوربخش، سیّده فاطمه. (۱۳۸۹). قابلیت ها و محدودیت های ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر ایلام.فصلنامه آمایش محیط، شمارۀ ۱۵.
ثروتی، محمّدرضا. خضر، سعید. (۱۳۸۸)، بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهر سنندج. مجله پژوهش های جغرافیای طبیعی، شمارۀ ۶۷.
 جباری، ندا. ثروتی، محمّدرضا. حسین زاده، محمّدمهدی. توکّلی نیا، جمیله. (۱۳۸۹). بررسی روند توسعه فیزیکی بخش شمال غرب شهر تهران- مطالعه موردی: حصارک. فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال سوّم، شمارۀ ۱۰، صص ۵۲-۳۳.
 حاج ملک، سارا. حافظی مقدس، ناصر. (۱۳۸۶). اثرات توسعه شهری بر منابع آب شهر کرمان. پنجمین کنفرانس زمین شناسی مهندسی و آلاینده های محیط زیست.
 حسن زاده، رضا. عباس نژاد، احمد. حمزه، محمدعلی. (۱۳۸۹). ارزیابی آلودگی آب های زیرزمینی محدودۀ شهر کرمان. مجلّه محیط شناسی، سال۳۶، شمارۀ۵۶، صص ۱۱۰-۱۰۱.
حسن زاده، رضا. عباس نژاد، احمد. علوی، اکبر. شریفی تشنیزی، ابراهیم. (۱۳۸۹). تحلیل خطر لرزه ای کرمان با تاکید بر کاربرد GIS در پهنه بندی مقدماتی درجه ۲. مجلّه علوم زمین، سال ۲۱، شمارۀ ۸۱، صص ۳۰-۲۳.
 حسین زاده دلیر، کریم. هوشیار، حسین. (۱۳۸۵). دیدگاهها، عوامل و عناصر موثر در توسعه فیزیکی شهرهای ایران. مجلّه جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شمارۀ ۶.
 خسروی، مریم. (۱۳۸۳). تعیین جهت توسعه شهر اندیمشک با استفاده از داده های ماهواره ای (RS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم، دانشکدۀ علوم انسانی.
 رفیعیان، مجتبی. شاهین راد، مهنوش. (۱۳۸۷). راهبرد توسعه شهر در جهت تحقّق برنامه ریزی توسعه شهری با تاکید بر برنامه راهبردی شهر کرمان. مجلّه مطالعات اجتماعی ایران، دورۀ دوم، شمارۀ ۲.
 رهنما، محمّدرحیم. عباس زاده، غلامرضا. (۱۳۸۷). اصول، مبانی و مدل های سنجش فرم کالبدی شهر. چاپ اول، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
زنگی آبادی، علی. (۱۳۷۰). جغرافیا و برنامه ریزی شهری کرمان. کرمان: انتشارات کرمان شناسی.
 زیاری، کرامت الله. مهدنژاد، حافظ. پرهیز، فریاد. (۱۳۸۸). مبانی و تکنیک های برنامه-ریزی شهری، چاپ اول، چابهار: انتشارات بین المللی چابهار.
 شکوئی، حسین. (۱۳۸۵). دیدگاه های نو در جغرافیای شهری. جلد اول، چاپ نهم، تهران: انتشارات سمت.
 شیعه، اسماعیل. (۱۳۸۹). مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری. چاپ ۲۸، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
 طرح جامع شهر کرمان (۱۳۷۹)، مهندسین مشاور شارستان.
 طرح جامع شهر کرمان. (۱۳۵۳). مهندسین مشاور داض.
طرح جامع شهر کرمان. (۱۳۶۴). مهندسین مشاور شارستان.
 علمی زاده، هیوا. (۱۳۸۸). کاربرد ژئومورفولوژی در توسعه و محدودیت شهر کرج. فصلنامه سپهر، سال ۱۸، شمارۀ ۷۱، صص ۶۷-۶۳.
علی نژاد طیبی، کاووس. (۱۳۸۹). تحلیلی بر روند توسعۀ کالبدی- فیزیکی شهر فیروزآباد. پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه ریزی دانشگاه اصفهان.
 غضنفرپور، حسین. کمانداری، محسن. علیمردی، معصومه. (۱۳۹۱). اسکان غیررسمی چالش فراروی شهرها (مطالعه موردی: محلّه شهرک صنعتی کرمان). فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای) سال دوم، شمارۀ ۲.
 قربی، میترا. (۱۳۸۷). بهسازی شهری در تقابل یا تعامل بافت قدیم و جدید شهرهای امروز (شهر کرمان). اوّلین همایش بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری، مشهد.
 قرخلو، مهدی. حسام، مهدی. عبدالمجید، قرنجیک. (۱۳۸۹). تعیین جهات توسعه فیزیکی شهر گرگان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه نماد گلستان.
 کوچکی، غلام. (۱۳۸۶). تحلیل ساختار کالبدی- فیزیکی بافت قدیم شهر خرم آباد (با تاکید بر محلّه زید بن علی). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان.
 مرکز آمار ایران (۱۳۹۳). سرشماری های نفوس و مسکن.
 موسی کاظمی، سید مهدی. شکویی، حسین. (۱۳۸۹). مبانی جغرافیای شهری. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
نظری علم آبادی، محمّد. (۱۳۷۸). آمایش قسمتی از شهر کرمان (طرّاحی محلّه مسکونی). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان.
 واحدیان بیکی، لیلا. پوراحمد، احمد. سیف الدّینی، فرانک. (۱۳۹۰). اثر توسعه فیزیکی شهر تهران بر تغییر کاربری اراضی منطقه ۵. فصلنامۀ نگرش های نو در جغرافیای انسانی، سال چهارم، شمارۀ ۱، صص ۴۶-۳۰.
 ولی خانی، نیلوفر. چرخابی، امیرحسین. خیرخواه زرکش، مسعود. سلطانی، محمدجعفر. (۱۳۹۲). کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM) در پهنه بندی درجه تناسب توسعۀ فیزیکی اراضی شهری (مطالعه موردی: شمال شهر کرج). مجلّۀ کاربرد سنجش از دور و GIS در علوم منابع طبیعی، سال دوم، شمارۀ ۲.
 J.A.G. Jaeger et al., (2010). Suitability criteria for measures of urban sprawl. Ecological Indicators, No,10, pp:397–406.
 Hess, G.R., (2001). Justwhat is Sprawl Anyway? www,۴.ncsuedu/grhess.
 Zhang, T., (2000). Land Market Forces and Government’s Role in Sprawl. Cities, Vol,17, No.2.
 Hadly, C.C., (2000). Urban Sprawl: Indicators, Causes, and Solutions. Prepared for the Bloomington Environmental Commission.
Hiraskar. G.K., (1989). Fundamental of Town Plannings, Published by O.P.Kapur for Danpat Rai & Sons, Delhi.
 Mundia, C.N., Aniya, M., (2005). Analysis of land use/cover changes and urban expansion of Nairobi city using remote sensing and GIS. International Journal of Remote Sensing, No,26(13), pp:2831-2849.
Han, J., Hayashi, Y., Cao, X., Imura, H., (2009). Application of an integrated system dynamics and cellular automata model for urban growth assessment: A case study of Shanghai, China. Journal of Landscape and Urban Planning, No,91(3), pp:133-141