بررسی سناریوهای گسترش فیزیکی شهر یاسوج با تأکید بر فرآیندهای طبیعی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشکدة منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 دانشیار گروه مهندسی علوم بیابان، دانشکدة منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد بیابان زدایی، دانشکدة منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

4 استادیار گروه جغرافیا، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

استقرار یک سکونتگاه شهری، بیش از هر چیز تابع فرم و فرآیندهای طبیعی و عوامل محیطی است؛ زیرا فرآیندهای طبیعی در مکان­یابی، پراکندگی، توسعة فیزیکی و مورفولوژی شهر، اهمیت بسزایی داشته و گاهی به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به صورت یک عامل بازدارنده عمل می­کنند؛ لذا، در این پژوهش سعی شده است تا با بهره­ گیری از تلفیق فرایند تحلیل سلسله مراتبی و سامانه اطلاعات جغرافیایی، تأثیر فرآیندهای طبیعی در توسعة کالبدی شهر یاسوج بر اساس دیدگاه سیستمی و روش سناریوسازی تبیین گردد. نتایج نشان می­دهد که سناریوهای اول (ژئومورفولوژی) و سوم (لرزه­ خیزی)، بالاترین دقت را نشان داده و نقشة پهنه ­بندی حاصل از آنها، مناسب­ترین نتیجه برای گسترش فضایی شهر یاسوج است. در سناریوی ژئومورفولوژی، پهنة بسیار مناسب با مقدار شاخص ارزیابی دقت 60/8 درصد، 9/71 کیلومتر مربع از مساحت سکونتگاه­های فعلی را در برگرفته و می­تواند تا 38/67 کیلومتر مربع گسترش یابد. جهات گسترش بهینة شهر، عموماً به سمت غرب و جنوب غرب منطقه است. در سناریوی لرزه ­خیزی، پهنة بسیار مناسب با مقدار 61/39 درصد، بیشترین شاخص ارزیابی دقت را به خود اختصاص داده و 11/51 کیلومترمربع از مساحت سکونتگاه­های فعلی منطقه در این پهنه قرار گرفته که می­تواند تا 52 کیلومتر مربع گسترش یابد. سمت­گیری گسترش مطلوب آتی شهر در جهات شرق، مرکز و غرب منطقه مطالعاتی می­باشد؛ درنتیجه، عوامل اصلی کنترل کنندة توسعة کالبدی شهر یاسوج، فرآیندهای طبیعی؛ خصوصاً پارامترهای ژئومورفولوژی و تکتونیکی می­باشند.

کلیدواژه‌ها


آریو، کوک. جی.سی، دورکمپ. (1377). ترجمة شاپور گودرزی ­نژاد. ژئومورفولوژی و مدیریت محیط. تهران: انتشارات سمت.
اصغری­ زمانی، اکبر. (1390). رویکردی بر تأثیر‌ها شاخص‌های توسعة پایدار شهری در مکان‌یابی توسعة بهینة مناطق شهری (نمونة موردی: بخش مرکزی شهرستان تبریز). فصلنامة کاربرد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه­ ریزی، سال دوم، شمارة 3، صفحات 33-21.
اعتماد، گیتی. (1379). توسعة شهری و کاربری بهینه. مجموعة مقالات همایش زمین و توسعة شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران.
حبیبی کلیک، کیومرث. (۱۳۸۰). بررسی الگوی توسعة شهری سنندج با GIS و RS. پایان ­نامة کارشناسی ارشد جغرافیای انسانی، دانشکدة جغرافیای دانشگاه تهران.
روستائی، مجتبی. (1385). ارزیابی نظام توسعه کالبدی شهر آمل با استفاده از GIS. پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیای انسانی، دانشکدة جغرافیای دانشگاه تهران.
عزیزپور، ملکه. (1375). توان­سنجی محیط طبیعی و توسعة فیزیکی شهر (مطالعة موردی: الگوی مناسب توسعة فیزیکی شهر تبریز). رسالة دکتری، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
قضائی، پرویز. ملکرودی، پروانه. (1389). محدودیت­های ژئومورفولوژیکی توسعة فیزیکی شهر رودبار. فصلنامة پژوهش­های جغرافیای طبیعی، سال سوم، شمارة 7، صفحات 52-41.
کرم، امیر. محمدی، اعظم. (1388). ارزیابی و پهنه ­بندی تناسب زمین برای توسعة فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی بر پایة فاکتورهای طبیعی و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP). فصلنامة پژوهش­های جغرافیای طبیعی، سال اوّل، شمارة 4، صفحات 74-59.
معتدل­رو، یلدا. (1382). ارزیابی توان اکولوژیکی حاشیة 10 کیلومتری شهر رشت جهت توسعة شهری با استفاده از سامانة اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور. پایان­ نامة کارشناسی ارشد برنامه­ریزی و مدیریت محیط زیست، دانشکدة محیط زیست دانشگاه تهران.
Amoateng, P., Cobbinah, P.B., Adade, K.O., (2013). Managing physical development in peri-urban areas of Kumasi, Ghana: A case of Abuakwa. Journal of Urban and Environmental Engineering. Vol. 7, No. 1, pp: 96-109.
Avijit, G., Rafi A., (2004(. Geomorphology and the urban tropics: building an interface between research and usage. University of Leeds, School of Geography.
Bagan, H., Yamagata, Y., (2012). Landsat analysis of urban growth: How Tokyo became the world's largest megacity during the last 40 years. Journal of Remote Sensing of Environment. No. 127, pp: 210–222.
Banai, R., (2005). Land resource sustainability for urban developments: spatial support system prototype. Journal of environmental management's. No. 6, pp:282-296.
Batisani, N., Yarnal, B., (2009). Uncertainty awareness in urban sprawl simulations: Lessons from a small US metropolitan region. Land Use Policy. Vol. 26, No. 2, pp: 178-185.
Baz, I., Geymen, A., Nogay, S., (2008). Development and application of GIS-based  nalysis/synthesis modeling techniques for urban planning of Istanbul Metropolitan Area. Advances in Engineering Software. No.40,  pp:128–140.
Dai, F., Lee, C.F., Zhang, X.H., (2001). GIS-based geo-environmental evaluation for urban land-use planning: a case study. Journal of Engineering Geology. No. 61, pp:257-271.
Dong, J., Zhuang, D., Xu, X., Ying, L., (2008). Integrated Evaluation of Urban Development Suitability Based on Remote Sensing and GIS Techniques – A Case Study in Jingjinji Area, China. Sensors. No. 8, pp:5975-5986.
Doygun, H., Alphan, H., Kusat Gurun, D., (2008). Analysis urban expansion and land use suitability for the city of Kaharamanmaras, Turkey, and its surrounding region. Environmental monitoring and assessment. No. 45, pp:387-395.
Jiang, L., Deng, X., Seto, K.C., (2013). The impact of urban expansion on agricultural landuse intensity in China. Journal of Land Use Policy. No. 35, pp:33–39.
Lotfi, S., Habibi, K., Koohsari, M.J., (2009). An Analysis of Urban Land Development Using Multi-Criteria Decision Model and Geographical Information System (A Case Study of Babolsar City). American Journal of Environmental Sciences. No. 5 (1), pp:87-93.
Lwasa, S., (2005). A Geo-Information Approach for Urban Land Use Planning in Kampala. Spatial Development Infrastructure Linkages with Urban Planning and Infrastructure Management. No. 37, pp:1-15.
Tal, S., Pua, B., Tsafra, B., (2005). Urban land-use allocation in a Mediterranean ecoton: Habitat heterogeneity model incorporated in a GIS using a multicriteria mechanism. Journal of Landscape and Urban Planning. No. 72, pp:337-351.
Tayyebi, A., Pijanowski, B.C., Tayyebi, A.H., (2011). An urban growth boundary model using neural networks, GIS and radial parameterization: An application to Tehran, Iran. Journal of Landscape and Urban Planning. No. 100, pp:35–44.
Timmermans, H., (2005). Decision Support Systems in Urban Planning. Taylor & Francis. 252 p.
Van Westen, C.J, Rengers, N., Terline, M.T.J., Soeters, R., (1997). Predication of the Occurrence of slope Instability Phenomena through GIS-Based Zonation. Journal of Geologisches Rundschau. No. 86, pp:404-414.
Vander, M., Johannes, H., (1997). GIS-aided land evaluation and decisionmaking for regulating urban expansion: A South African case study. Geo. Journal. Vol.43, No. 2, pp:135-151.
Yang, F., Zeng, G., Du, C., Tang, L., Zhou. J., Li, Z., (2008). Spatial analyzing system for urban land-use management based on GIS and multi-criteria assessment modeling. J.L.U.P. No. 18 (10), pp:1279-1284.