مدلسازی معادلات ساختاری نقش مساجد در توسعه گردشگری مذهبی (مطالعه موردی: مسجد جامع عتیق شیراز)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه ارومیه

2 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد علوم تحقیقات تهران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان

چکیده

اماکن مذهبی چون مساجد، امامزاده ­ها، زیارتگاه­ها و ... همواره عناصر و مؤلفه ­های جذب گردشگران مذهبی داخلی و خارجی بوده است. مسجد جامع عتیق شیراز نمونه ­ای از این مکان های زیارتی و عبادتی است که از منظر مکان­ نگاری نقشی مرکزی و محوری در ساختار تاریخی- فرهنگی شهر شیراز دارد. این مسجد دارای آثار معماری تاریخی و مذهبی بی ­بدیلی است که در معرض آسیب­های طبیعی و انسانی قرار دارد. هدف از این پژوهش بررسی نقش مسجد جامع عتیق شیراز به لحاظ وضعیت معماری، کارکرد نیایشی و غیرنیایشی در توسعه گردشگری مذهبی است. با توجه به اهداف تحقیق و مؤلفه‌های مورد بررسی، نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه و مطالعه اسناد و مدارک است. حجم نمونه 145 گردشگر است که بر اساس نمونه ­گیری کوکران در سطح اطمینان 95 درصد محاسبه شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از تحلیل لیزرل (تحلیل مسیر) و همچنین مدل پرالونگ برای بررسی ارزش گردشگری مسجد استفاده شده است. مسأله اصلی در این پژوهش، بررسی عدم توجه و آگاهی از مؤلفه­ ها و کارکردهای معماری و نیایشی و غیرنیایشی مسجد جامع عتیق در رونق گردشگری مذهبی است. ارزش گردشگری مسجد جامع عتیق شیراز با استفاده از روش پرالونگ نشان می دهد که شاخص معماری مسجد جامع با ارزش 0/841 بیشترین نقش را در جذب گردشگران مذهبی داشته است. همچنین، مدل سازی معادلات ساختاری نیز نشان می دهد بین مؤلفه های معماری مسجد جامع عتیق شیراز و کارکردهای نیایشی و غیرنیایشی مسجد جامع رابطه متقابل و دوسویه برقرار است، اما وزن هر یک از مؤلفه ها متفاوت است. بر این اساس، برآورد ضرایب استاندارد شده مدل ساختاری تأثیرات مؤلفه های معماری مسجد جامع عتیق را بر روی توسعه گردشگری مذهبی در مسجد جامع عتیق شیراز با ضریب مستقیم و مثبت 0/93، کارکرد های نیایشی مسجد با ضریب مستقیم و مثبت 0/85 و همچنین کارکرد غیرنیایشی نیز با ضریب مستقیم و مثبت 0/64 تایید می کند.

کلیدواژه‌ها


بدری، سید علی. طیبی، صدرالله. (1391).  بررسی عوامل مؤثر بر هزینه­ های گردشگری مذهبی (مطالعه موردی: شهر مشهد مقدس). مجله برنامه ­ریزی و توسعه گردشگری، سال1، شمارۀ 1.
تقوایی، مسعود. موسوی، سیدعلی. غلامی بیمرغ، یونس (1389). تحلیلی بر توسعه گردشگری مذهبی (مطالعه موردی: شهرستان نورآباد ممسنی. فصلنامه فضای جغرافیایی، سال 10، شمارۀ 31.
رضوانی، علی اصغر. (1390). جغرافیا و صنعت گردشگری. چاپ دهم، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
زنگی­ آبادی، علی. باقری کشکولی، علی. (1392). تحلیلی بر نقش بقاع متبرکه در توسعه گردشگری مذهبی با تأکید بر نقش امامزاده ­ها بر عملکرد شاخص­های توسعه (مطالعه موردی: امامزاده شهید فراشبند). اولین کنگرۀ بین­ المللی امامزادگان، سازمان اوقاف و امور خیریه اصفهان.
سازمان جهانی گردشگری. (1381). برنامه­ ریزی ملی و منطقه ­ای گردشگری. ترجمة محمود عبدالله ­زاده، انتشارات دفتر پژوهش­های فرهنگی، تهران.
شایسته فر، مهناز. (1389). جاذبه ­های گردشگری، بناهای مذهبی بنادر و جزایر خلیج فارس. کتاب ماه هنر، دورة 7. شمارة 149.
شکویی، حسین. (1383). اندیشه ­های نو در فلسفة جغرافیا. چاپ هفتم، انتشارات گیتاشناسی، تهران.
ضرغام، حمید. توحیدلو، معصومه. (1390). الگوی مدیریت اثربخش گردشگری. (مطالعه موردی: مقصد مذهبی مشهد). فصلنامه مطالعات جهانگردی، سال 7، شمارة 16.
موسوی، میرنجف. کبیری، افشار. (1392). بررسی نقش امامزادگان در توسعه گردشگری زیارتی. اولین کنگرۀ بین ­المللی امامزادگان، سازمان اوقاف و امور خیریه اصفهان.
ناصح ستوده، منیره. (1393). فلسفه زیارت امامزادگان و نقش آن در جامعه مدنی. اوّلین کنگرۀ بین ­المللی امامزادگان، سازمان اوقاف و امور خیریه اصفهان.
Ambrosio, V., (2007). Sacred Pilgrimage and Tourism as Secular Pilgrimage. in R. Raj and N. Morpeth, Religious Tourism and Pilgrimage Festivals Management: An International Perspective. Wallingford, UK: CABI Publishing, pp: 78-88.
Blackwell, R., (2007). Motivations for Religious Tourism, Pilgrimage, Festivals and Events. In R. Raj and N. Morpeth, Religious Tourism and Pilgrimage Festivals Management: An International Perspective CABI Publishing, Wallingford, UK, pp: 35-47.
Chris, C.P., (1994). Sacred Worlds-An Introduction to Geography and Religion, London: Routledge.
Griffin, K. A., (2007). the Globalization of Pilgrimage Tourism? Some Thoughts from Ireland. in R. Raj and N. Morpeth, Religious Tourism and Pilgrimage Festivals Management: An International Perspective, CABI Publishing, Wallingford, UK pp: 15-34.
Kreiner, C.N. (2010). Current Jewish pilgrimage tourism: Modes and models of development. Preliminary Communication, Vol.58,  No.3.
Mattila, A.S., Apostolopoulos, Y., Sonmez, S., Yu. L. & Sasidharan, V., (2001). The Impact of Gender and Religion on College Students’ Spring Break Behavior. Journal of Travel Research, Vol.40
Mueller, P.S., Plevak, D.J., Rumans, T.A., (2001). Religious involvement, Spirituality & Medician: Implications for clinical practice. Mayo Clinic Proceedings, No.76.
Murray, M., Graham, B., (1997). Exploring the Dialectics of Route-based Tourism: the Camino dc Santiago. Tourism Management, No.18(8).
Petrillo, C.S., (2003). Management of Churches and Religious Sites: Some case Studies from Italy. In fernandes, C., McGeltigan, F., Edwards, J., (eds.) Religious Tourism and Pilgrimage, Arnhem: ATLAS.
Preston, J.J., (1992). Spiritual magnetism: an organizing principle for the study of pilgrimage. in A. Morinis (ed.) Sacred Journeys: The Anthropology of Pilgrimage, Westport, CT: Greenwood.
RajRazaq, Nigel., Morpeth, D., (2007). Religious Tourism and Pilgrimage Festivals management An International Perspective. Oxfordshire OX10 8DE, Printed and bound in the UK by Biddles Ltd, King’s Lynn.
Sallnow, M.J., (1987). Pilgrims of the Andes: Regional Cults in Cusco. Leiden: Koninklijke Brill.
Shackley, M., (2001). Sacred World Heritage Sites: balancing meaning with management. Tourism Recreation Research, No. 26 (1).
Vukonic, Boris., (1996). Tourism and Religion. Great Britain: Pergamon.
Wall, P., Mathieson, G., (2006). Tourism: Change, Impacts and Opportunities. Pearson Education Ltd, Harlow, UK.