تبیین چارچوب طراحی فضای شهری دوستدار بانوی ایرانی (مطالعه موردی: خیابان‌های شهری کرمان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

2 استادیار، گروه شهرسازی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

3 استادیار، بخش مدیریت و برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، جهاد دانشگاهی، تهران، ایران.

10.22103/jusg.2025.2155

چکیده

مقدمه: زنان به­ عنوان نیمی ‌از بهره ­برداران فضاهای شهری، حق دارند همانند مردان از فضاهای ‌شهری استفاده کنند. اما از آنجایی که نوع نیازها، نحوه ادراک محیط و در نتیجه الگوهای رفتاری زنان و مردان در فضاهای شهری، تفاوت‌های معناداری دارند، لذا نادیده انگاشتن تفاوت‌ها ‌می‌تواند حضور زنان را در فضاهای عمو‌می‌ محدود نماید.
داده و روش: هدف این مقاله تبیین چارچوب طراحی فضاهای شهری دوستدار بانوان با تأکید بر خیابان‌های شهری در شهر کرمان است. بدین ­منظور، با روش توصیفی- تحلیلی و با مصاحبه میدانی و ابزار پرسش ­نامه در روش دلفی به ­دنبال بررسی موضوع پرداخته است. جامعه آماری تحقیق 16 نفر از اساتید دانشگاه، برنامه‌ریزان و مدیران شهرداری هستند که با روش هدفمند و گلوله برفی انتخاب شدند.
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که پیامدهای طراحی خیابان دوستدار بانوان بر اساس شرایط علی و تعاملی و همچنین تحولات مداخله‌گر و زمینه‌ای باعث گسترش حضور بانوان در خیابان و تعامل بیشتر آن ها در یک بستر اجتماعی با سایر شهروندان خواهد شد. این تعاملات به حس آرامش و احساس رضایت بانوان منجر ‌می‌شود.
نتیجه‌گیری: بر همین اساس، در طراحی شهری امنیت و ایمنی و حذف فضاهای بی­دفاع و مخروبه شهری از الزامات اصلی طراحی یک خیابان دوستدار بانوان محسوب ‌می‌شود که در اولویت اول چارچوب طراحی‌های شهری قرار می‌گیرد.بر همین اساس مؤلفه‌های طراحی شهر در سه بعد قانون ­گذاری، بعد ساختارسازی و بعد کارکردگرایی دسته‌بندی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


منابع
استراس، آنسلم؛ کوربین، جولیت. (1387). اصول روش تحقیق کیفی نظریه مبنایی رویه ­ها و روش ­ها. ترجمه بیوک محمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پرتویی، پ. (1391). کارگروه زنان و فضاهای عمومی شهری. مقاله­ های  اولین همایش علمی و پژوهشی زنان و زندگی شهری، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، آبان و آذر.
پورمحمــدی م ر. نورانــی س. نورانــی ف. (1391). شــهر دوســتدار زنان مطالعه موردی: مرکز شــهر اردبیل. فصلنامه آمایش محیط، 19: 165-181.
پورموسوی ر. (1389). اولویت­سنجی نیازهای زنان در تخصیص فضاهای شهری. پایان­ نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، گروه جغرافیا دانشگاه پیام نور واحد رضوان­شهر.
حق­ پرست ب. شمشاد م. (1393). بررسی معیارها واصول طراحی شهر با رویکرد استفاده زنان از خدمات شهری مطالعه موردی شهر جدید اندیشه. اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران، 21 اسفند.
خلیلی، محسن. (1386). آسیب­شناسی مشارکت زنان در جامعه معاصر ایران. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، 18: 165-186.
زنگی­آبادی ع., نسترن م. کمالی  باغراهی ا. (1394). تحلیل روند و نحوه توسعه فیزیکی- کالبدی شهر کرمان از پیدایش تاکنون. مجله جغرافیای اجتماعی شهری، شماره 5، 23-42.
سیفایی م. ( 1384). مطلوبیت ­سنجی فضاهای عمو‌می‌شهری جهت اســتفاده گروه­ های خاص اجتماعــی (زنان)، در الگوی برنامه ریزی مشــارکتی، مورد مطالعه: میدان نبوت (هفت حوض). پایان ­نامه کارشناسی ­ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر.
صنعت­خواه. (1397). بررسی عوامل اجتماعیفرهنگی مؤثر بر احساس امنیت زنان در شهر کرمان. مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان16(3)، 37-64.
فاضلی ن. ضیاچی م. ( 1393). شهر دوستدار زن شناسایی معیارهای شهر دوستدار زن از نظر زنان متعلق به پایگاه‌ها و تیپ‌های مختلف اجتماعی تهران. مجله جامعه ­پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 3: 59-93.
فرهمندیان ح. ( 1390). منشور اروپایی زنان در شهر. جستارهای شهرسازی. شماره 24 و 25، 106-114.
کولیوند، شکیبا؛ رحیقی­یزدی، محمد،. (1393). نقش زنان در طراحی فضاهای شهری. کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، مشهد.
گلکار, کورش. (1382). از تولد تا بلوغ طراحی شهری. صفه، 13(1) : 8-23.
علی­رضا­نژاد، س؛ سرایی ح. (1386). زن در عرصه عمومی: مطالعه ­ای در مورد فضاهای عمو‌می‌در دسترس زنان شهری و تغییرات آن. فصلنامه علوم اجتماعی،30، 123-149.
علی کائیس. امین­زاده گهرریزی، ب. (1397). تحلیلی بر تحولات محتوایی و رویه‌ای فرآیند طراحی شهری و کاربست آن در پروژه­های طراحی شهری ایران. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی،23(4)، 67-80.
مشایخی م؛  قد‌می، ‌م؛  مهدوی‌نژاد، م. ج؛  بمانیان م.ر. ( 1389). طراحی محیط‌های معماری دوست‌دار خانواده. فصلنامه خانواده و پژوهش، 11، 103-124.
محمدی م. ( 1387). عدالت جنسی در طراحی فضاهای باز شهری با تأکید بر حضور زنان نمونه­ موردی: فضاهای محله­ ای چیذر. پایان ­نامه کارشناسی ­ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
مهدی­زاده ج. ( 1387). در جستجوی شهرهای انسانی­تر. جستارهای شهرسازی، شماره 24 و 25، 6-19.
نکویی، س؛ صابری، ح. (1400). تبیین برنامه ­ریزی فضاهای شهری دوستدار سالمند، نمونه موردی: محله هزار جریب. فصلنامه مهندسی و مدیریت ساخت، 6 (2)، ،22-39.
هاشمیان­فر، سیدعلی؛ حسین­آبادی، مهدی؛ شهبا، محمدجواد. (1392). اثرات و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی فضاهای شهری بر زنان (مورد مطالعه: مجموعه شهربانو در منطقه 11 تهران). مطالعات جامعه­ شناختی شهری (مطالعات شهری)، 3(6)، 151-179.
 
References
Beeler J.N. (2011). Security planning for public spaces: testing a proposed CPTED rating instrument in Berlin, Germany. A thesis presented to the graduate school of the university of Florida in partial fulfillment of the requirements for the degree of master of arts in urban and regional planning
Garcia-Ramon, M., Dolors, O., & Anna. P, M. (2004). Urban planning, gender and the use of public space in a peripheral neighborhood of Barcelona. Cities, 121 (3), 215-223.
Henley, N.M. (1989). Body Politics: Power, Sex and Nonverbal Communication. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Inam, A. (2002). Meaningful Urban Design: Teleological/Catalytic/Relevant. Journal of Urban Design, 7 (1), 35–58.
Jacobs, J. (1994). The Death and Life of Great American Cities. Penguin, London.
Kern, L., & Gerda, R. W. (2008). Gendered space of redevelopment:gendered politics of city building. Gender in an Urban World Research in Urban  Sociology, Volume 9, 233–262, in: gender in an Urban World; Edited by: Judith
Lang, J. (1987). Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design. Van Nostrand Reinhold,New York.
Nager, A. R., & Nelson-Shulman, Y. (1979). Women in public places. Unpublished manuscript, City University of New York. Environmental Psychology Program, New York.West-Pavlov, R. 2013. Contextures: inscriptions of urban space in inner-city Berlin. Space and Culture, 16(3), 323-344.
Peake, L. (2009). Gender in the City. In Rob Kitchin and Nigel Thrift (eds) The
International Encyclopedia of Human Geography, Amterdam: Elsevier
Steinø, N. (2003). Vision, Plan and Reality. Urban Design between Conceptualization and Realization.‏
Stromquist, N. P. (2006). Feminist organizations and social transformation in Latin America (Boulder, Paradigm Publishers).
Woodsworth, E. ( 2005). Making Space for Women in Cities. Spar-rc BC, No 52, pp10-13.