بررسی ارتباط سرمایه اجتماعی با سازگاری اجتماعی در شهر اخلاق مدار (نمونه موردی : شهر ارومیه)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری ، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

10.22103/jusg.2025.2144

چکیده

مقدمه: حضور و فعالیت سرزنده شهروندان در فضایی که برای آن برنامه ­ریزی صورت گرفته، نشانگر درست بودن عمل برنامه ­ریزی می ­باشد و موجب شکل ­گیری انسجام اجتماعی می­ گردد. این ارتباط و مشارکت در طول زمان موجب شکل ­گیری سرمایه اجتماعی در جوامع می­ گردد. بنابراین عمل برنامه ­ریزی از انحصار مباحث کمی سرانه و کاربری خارج شده و مفاهیم جدید مبتنی بر اخلاق و رفتار شهروندان و شهر اخلاق مدار مطرح می ­گردد. در این پژوهش، به بررسی ابعاد و مؤلفه ­های سرمایه اجتماعی در شهر ارومیه مطابق با اصول شهر اخلاق مدار و سازگاری اجتماعی می ­پردازیم.
داده و روش: پژوهش حاضر از نظر روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی بوده و از لحاظ هدف، کاربردی می ­باشد. نمونه آماری به ­صورت خوشه ­ای انتخاب شد که شامل دو محله از منطقه 4 به­ عنوان بافت سنتی و دو محله از منطقه 1 به­ عنوان بافت مدرن می­ باشد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 380 نفر است. جمع ­آوری داده ­ها در ارتباط با شاخص­ های پژوهش از طریق مدل چیدمان فضا (شناسایی نواحی حساس از نظر همپیوندی و یکپارچگی با توجه به موضوع تعاملات اجتماعی و امنیت و غیره) انجام شده است. برداشت ­های میدانی  نگارندگان از محدوده ­های مطالعاتی در بافت قدیم و جدید ( به­ صورت تأثیر نظر کارشناسی در امتیاز نهایی شاخص­ ها برای هر یک از بافت­ های شهری انتخاب شده) و پرسش­نامه برای اگاهی از وضعیت کیفیت ساکنین آن بافت­ های شهری (امتیاز­دهی با طیف لیکرت) انجام شده است.
یافته‌ها: شاخص‌های به کار گرفته شده در جمع ­آوری اطلاعات در ارتباط با آسایش و کیفیت زندگی اهالی محله‌ها نشان از این دارد که میزان ارتباط با مسئولان شهری و مشارکت در طرح‌های محلی بافت مدرن بسیار بیشتر از بافت سنتی شهر می‌باشد. در محدوده منطقه 1 قابلیت فهم دسترسی معابر R2=(0.38) و در منطقه 4 ، این مقدار برابر R2=(0.32) . لازمه این مشارکت و ارتباط وجود اعتماد نهادی در محل می‌باشد. اعتماد نهادی اولین پیش زمینه را برای به ­وجود آوردن انسجام اجتماعی مهیا می‌آورد و مربوط به ابتدایی‌ترین خدمات ارائه شدۀ مدیریت شهری نظیر دسترسی به خدمات اضطراری و محلی میزان روشنایی معابر تمیزی و نظافت معابر دسترسی به فضای تفریحی محله می‌باشد که هم مطابق برداشت‌های میدانی و هم نتایج پرسش­نامه حداقل این مقدار برای منطقه ۴ وجود دارد. میانگین یکپارچگی معابر در محدوده منطقه 4 (10/1) و در منطقه 1 (35/1) می­باشد.
نتیجه‌گیری: نتایج یافته ­ها نشان از اولویت داشتن مطالعات سرمایه اجتماعی مبتنی بر اخلاق و رفتار مردم، به برنامه‌ریزی‌هایی از بالا به پایین و بدون مطالعه دارد. با توجه به نقشه‌های وضع موجود ارائه شده از منطقه ۴ می‌توان گفت ناسازگاری اجتماعی با محیط زندگی موجب از هم­گسیختگی روزافزون انسجام اجتماعی در این محل می‌گردد و بناهای متروکه و مخروبه به­ صورت لکه‌های سیاه رنگ در نقشه نمایان می‌گردد که با گذر زمان این مقدار سیر صعودی نیز به خود می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
آهنگر، نرگس؛ رسولی، رضا؛ درویش، حسن؛ اسعدی، محمود. (1397). ضرورت اخلاقی تبیین مدل شهروند محوری مردم‌سالار در سازمان‌های دولتی ایران. اخلاق در علوم و فناوری، ۱۳ (۳)، 145-138.
پارسا معین، کورش؛ شمس مشهدی، تهمینه. (1397). نقش سرمایه اجتماعی در مدیریت توسعه پایدار شهر تهران (مورد مطالعه: منطقه ۸ شهر تهران). مطالعات علوم اجتماعی ایران، 15(1)، 160-150.
پوراحمد، احمد؛ بابایی، حمیدرضا؛ رفیع، ابوالفضل. (۱۳۹۷). تبیین نقش مدیریت محله ­ای بر پایداری اجتماعی شهر تهران از طریق سرمایه­ های اجتماعی ارتباط­ دهنده شهری. فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، ۸(۳۱)، ۸۱-۷۵.
پوربهی، طیبه؛ جعفری­نیا، غلامرضا؛ شمس الدین، علی. (1401). بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار شهری بوشهر. فصلنامه جغرافیا (برنامه ­ریزی منطقه­ای)، 12(3)، 217-200. https://doi.org/10.22034/jgeoq.2022.306209.3317 .
حجاریان، احمد. (1401). مسئولیت ­پذیری حکمروایی خوب بر پایداری اجتماعی خانوار­های روستایی مطالعه موردی : مناطق روستایی شهرستان کاشان. جغرافیا و پایداری محیط، 12(1)، 41-55.
حسینی، علی؛ یداله­نیا، هاجر؛ محمدی، منصوره؛ شکاری، سعید. (۱۳۹۹). تحلیل تاب­آوری اجتماعی بر اساس شاخص­ های سرمایه اجتماعی در شهر تهران. فصلنامه شهر پایدار، ۳(۱)، ۳۹-۱۹. https://doi.org/10.22034/jsc.2020.218514.1192 .
دارابی، مسعود. (1402). تبیین جامعه ­شناختی تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار شهری. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 15(58)، 96-67. https://doi.org/10.30495/jisds.2023.71782.11853 .
دویران، اسماعیل. (1403). اثرکارکردی مصرف فضاهای شهری بر سرمایه اجتماعی مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر زنجان. فضای شهری و حیات اجتماعی، 3(2) ، 62-79. https://dorl.net/dor/10.22034/jprd.2024.62569.1106 .
رحمتی، منصور؛ محمدی، چنور. (1403). تحلیل فضایی شاخص­ های سرمایه اجتماعی از دیدگاه شهروندان منطقه چهار شهر اردبیل. فصلنامه علمی پژوهش ­های بوم ­شناسی شهری، 15(2)، 122-103. https://doi.org/10.30473/grup.2023.61183.2662.
سلیمانی، حسین؛ خیبری، مهوش؛ غفاری، سید رامین. (۱۴۰۳)، تحلیل اثرات مؤلفه­ های سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار سکونتگاه ­های روستایی مورد مطالعه شهرستان (اردل). روستا و توسعه پایدار فضا، ۱۱(۵)، ۷۳-۴۹.
شوهانی، نادر؛ شوهانی، احمد. (1398). توسعه پایدار شهری بارویکرد نوین شهر اخلاق­مدار. اخلاق در علوم و فناوری، 14، ۹۳-۹۸. http://dorl.net/dor/20.1001.1.22517634.1398.14.5.14.1 .
صادقی، مهدی؛ رشیدزاده، رضا؛ غضنفری، حسن. (1403). تأثیر سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار شهری. دهمین همایش بین­المللی ایده ­های نوین در معماری، شهرسازی، جغرافیا و محیط­زیست پایدار، مشهد.
عباسی، رضوان؛ حقیقت نائینی، غلامرضا. (1402). شناسایی و تحلیل محورهای غالب در تحقیقات مرتبط با اخلاق در برنامه­ریزی شهری، مرور نظام­ مند پیشینه با روش تحلیل مضمون.7(2)، 111-141.
فرقانی، محمد­مهدی؛ قلیزاده، گللو شهریار. (۱۴۰۰). تأثیر میزان استفاده از شبکه ­های اجتماعی مجازی بر سرمایه اجتماعی دانشجویان (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی. مطالعات رسانه ­های نوین، ۲۷۳-۳۰۱ ،(۲۶)۷.
فلکی، ملیحه؛ بخشی، محمدرضا؛ شجاعت سوق، سارا. (۱۴۰۲). نقش سرمایه اجتماعی در کارکردهای تعاونی تولید روستایی نگین سبز شهرستان چرام. روستا و توسعه پایدار فضا، (۲۴)، ۱۳۰ - ۱۴۳.
قیصری، نوراله. (۱۳۹۸). مشارکت اجتماعی معناکاوی یک مفهوم راهبردی. مطالعات راهبردی ناجا، ۴(۱۱)، ۳۱-۵۹.
کامل نیا، رویا؛ حیدری، حسن؛ موسوی، میرنجف. (1402). بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار محله­های شهری با تأکید بر امنیت پایدار نمونه موردی شهر ارومیه، 12(47) ، 114-129.
موسوی، میرنجف؛ بایرام­زاده، نیما؛ امیدوارفر، سجاد؛ کامل­نیا، رویا. (1400)، ارزیابی سطح زیست ­پذیری در سکونتگاه­ های غیر­رسمی مطالعه موردی: محله فلاحت، شهر ارومیه. جغرافیای اجتماعی شهری، (2): 8 – 222-203.
نظارتی زاده، محمدرضا؛ اسماعیلی، رضا؛ محمدی، اصغر. (1401). تبیین سرمایه اجتماعی بر سازگاری اجتماعی نمونه: ساکنان مجتمع ­های مسکونی شهر اصفهان. نشریه جامعه­شناسی کاربردی، 33(1): 159-188.
نظرزاده، مسعود؛ نکوئیان، طاهره؛ مکائیلی، ام­ابیها. (1402). بررسی نقش میانجیگر مهارت­ های ارتباطی در رابطه بین هویت اجتماعی و سازگاری اجتماعی در بین دانش ­آموزان دبیرستانی. پژوهش­ های آموزش و یادگیری. 20(2)، 30-18.
هزارجریبی، جعفر؛ درویشی زهرا. (1403). سرمایه اجتماعی و رفاه اجتماعی (فراترکیب مطالعات حوزۀ سرمایۀ اجتماعی و رفاه اجتماعی بازۀ زمانی 1390-1401). توسعه محلی (روستائی-شهری)، 16(1)، 89-106.
References
Adedeji, A., Silva, N., & Bullinger, M. (2021). Cognitive and structural social cap- ital as predictors of quality of life for Sub-Saharan African Migrants in Germany. Applied Research in Quality of Life. 16(1).1003-1017. https://doi.org/10.1007/s11482-019-09784-3
Bechtoldt, M. N., Go tmann, A., Moslener, U., & Pauw, W. P. (2021). Addressing the climate change adaptation puzzle: a psychological science perspective. Climate Policy, 21(2), 186-202. https://doi.org/10.1080/14693062.2020.1807897 .
Dong, NT., Ferreira, JJ., & Behl, A. (2022). Sustainable agribusiness entrepreneurship during the Covid-19 crisis: the role of social capital. Management Decision, (ahead-of-print). https://doi.org/10.1108/MD-09-2021-1259 .
Garcia, J. A., & Sanchez, G. R. (2021) Latino politics in America: Community, culture, and interests.
Gelderblom, D. (2018). The limits to Bridging Social Capital: Power, Social Context and the Theory of Robert Putnam. Sages Journal.66 (6).1309-1324. https://doi.org/10.1177/0038026118765360 .
Jha, J., & Kelley, E. J. (2023). Returns to relationships: social capital and household welfare in India. Social Sciences, 12(3), 184. http://dx.doi.org/10.3390/socsci12030184  .
Masoon & Fritsche, I. (2021). We need climate change mitigation and climate change mitigation needs the 'We': a state-of-the-art review of social identity effects motivating climate change action. Current Opinion in Behavioral Sciences, 42, 89- 96.
Nugraha, A. T., Prayitno, G., Azizi, F.A., Sari, N., Hidayana, I.I., Auliah, A., & Siank- wilimba, E. (2023). Structral equa- tion model (SEM) of social capital with landowner intention. Econo- mies.11(4), 127. https://doi.org/10.3390/economies11040127 .
Nugraha, A. T., Prayitno, G., Azizi, F.A., Sari, N., Hidayana, I.I., Auliah, A., Siank- wilimba, E. (2023). Structral equa- tion model (SEM) of social capital with landowner intention. Econo- mies.11(4), 127. https://doi.org/10.3390/economies11040127 .
Rahayu, M. J., Mukaromah, H., & Mulyanto, M. (2024). Social capital-based strategy of sustainable village- owned enterprises (BUMDes) de- velopment. International Journal of Social Economics, 51(3), 297-312. https://doi.org/10.1108/IJSE-10-2022-0700.