تحلیلی بر بحران آب شرب و خانگی در شهر کرمان بر اساس مصارف شهروندان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

2 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

3 استادیار اقلیم‌شناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

10.22103/jusg.2024.2131

چکیده

مقدمه: یکی از ابزارهای اصلی رفاه و توسعه جوامع، استفاده بهینه از آب می ­باشد. در این میان، شهر کرمان با توجه به موقعیت کویری و خشک خود، استفاده بی­ رویه و غیر­علمی از آب به ­خصوص در بخش خانگی، با بحران و کمبود آب آشامیدنی مواجه است. در این راستا، پژوهش حاضر بحران آب خانگی و شرب در شهر کرمان را مورد تحلیل قرار می ­دهد.
داده و روش: تحقیق حاضر از نظر ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی و در زمره تحقبقات کاربردی می­ باشد. اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه­ ای و پیمایشی گردآوری شده است. جامعه آماری را خانوارهای شهر کرمان برابر با 192365 خانوار و متخصصین شامل می ­شود که از طریق نمونه­ گیری کوکران 384 خانوار و دلفی دو مرحله­ای (35 متخصص برای پرسش­نامه عوامل مؤثر بحران آب خانگی و شرب) به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. اطلاعات پژوهش با استفاده از آزمون تی تک ­نمونه ­ای، معادلات ساختاری و تکنیک ایشیکاوا تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها: نتایج آزمون تی تک ­نمونه ­­ای نشان می­دهد که بین میانگین 2/76  با حدمبنای متوسط (3) اختلاف معناداری (0/000) وجود دارد. بنابراین وضعیت مؤلفه­ های آب خانگی و شرب شهر کرمان در حالت مناسب و مطلوب نیست. نتایج تکنیک ایشیکاوا (استخوان ماهی) نشان می ­دهد که از اولویت بالا تا پایین، بعد اجتماعی و فرهنگی در سر ماهی و بعد مدیریتی در انتهای ماهی قرار گرفته است. نتابج آزمون معادلات ساختاری حاکی از آن است که مؤلفه اجتماعی و فرهنگی با ضریب مسیر 0/312 بیشترین تأثیر و مؤلفه کالبدی با مقدار 0/224 کمترین تأثیر را بر بحران آب خانگی و شرب شهر کرمان داشته است.
نتیجه‌گیری: به ­طور کلی می­توان نتیجه گرفت شهروندان با مصرف بی ­رویه از آب خانگی و مصرفی باعث بحران آب شرب شده ­اند. از طرفی دیگر مدیریت شهری باید به فعالیت خود در زمینه مدیریت صحیح و یکپارچه آب شرب از طریق نظارت، تبلیغ، اجرای برنامه ­های آینده ­نگر و غیره ادامه دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
اسدی، سیدعباس؛ زعیم­دار، مژگان، جوزی، سیدعلی. (1401). طراحی الگوی مدیریت یکپارچه پدافند غیرعامل محیطزیست تأمین آّب شرب کلان­شهر رشت. پژوهش و فناوری محیط­زیست، 7 (11)، 130-119.
اسماعیل­نژاد، مرتضی؛ طاوسی، تقی؛ اسکندری­ثانی، محمد. (1393). بحران آب و ضرورت تغییر الگوی کشت در مناطق خشک، مطالعه موردی: دشت جنوبی بردسکن. فصلنامه کاوش­های جغرافیایی مناطق بیابانی، 2 (3)، 62-41.
ایزدی، افسانه (1403). آسیب­شناسی و تحقق‌پذیری شهر حساس به آب با تأکید بر عوامل اقتصادی، مبتنی بر پویا­شناسی سیستم و متابولیسم شهری (مطالعه شهر اصفهان). پایان­نامه دکتری تخصصی، دانشگاه اصفهان. استاد راهنما: نعمت­الله اکبری، استادن مشاور: غلامحسین کیانی، بابک صفاری.
آستانه، مهسا؛ تقی­پور، فائزه؛ دوازده­امامی، حمید. (1397). تدوین الگو به منظور رعایت ظرفیت­سازی اجتماعی و جامعه­پذیری بحران آب. پژوهش­های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 8 (2)، 138-107.
باباجانی­محمدی، سعیده. (1401). تبیین عوامل مؤثر یر الگوی مصرف آب خانوارهای شهری. مجله مطالعات مدیریت توسعه سبز، 1 (1)، 80-63.
بشیری، سعید؛ بیات، بهرام؛ جمشیدی، شروین؛ صالح­زاده، رضا. (1400). تبیین ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری در مدیریت بحران آب (مطالعه موردی: شهر تهران). فصلنامه علمی دانش راهبردی، 11 (44)، 96-61.
حسن­زاده، رضا؛ عباس­نژاد، احمد؛ حمزه، محمدعلی. (1389). ارزیابی آلودگی آب­های زیرزمینی محدوده شهر کرمان. محیط­شناسی، 36 (56)، 110101.
خطیری، خدیجه؛ غازی، ایران؛ حسنی، نعمت­الله. (1402). تبیین توسعه اجتماعی در مدیریت بحران آب شهری با استفاده از روش تحلیل عاملی(مطالعه موردی: شهر کرج). نشریه تحقیقات کاربردی  علوم جغرافیایی، 23 (71)، 355-341.
خلیفه، ناهید؛ فدایی قطبی، مریم؛ غضنفری مقدم، محمد صادق، غضنفرپور، حسین. (1399). بررسی عوامل کالبدی مؤثر بر مصرف آب به منظور جلوگیری از بحران آب شهری در مقیاس محله (مطالعه موردی محله الغدیر شهر کرمان). جغرافیای اجتماعی شهری، 7 (2)، 215-195.
زینتی­مقدم، محمد­مهدی؛ عسگری­مقدم، مصطفی. (1400). آینده­پژوهی پیامدهای امنیتی بحران منابع آبی در نواحی مرزی ایران. جغرافیا و روابط انسانی، 4 (3)، 17-1.
سازمان آب و هواشناسی کرمان. (1400).
شرکت آب و فاضلاب استان کرمان. (1398).
شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور. (1400).
شورای عالی استان کرمان. (1397).
صادقی، سید شمس­الدین. (1386). هیدروپولیتیک و بحران آب: چالش­های آینده در خاورمیانه و خلیج فارس. فصلنامۀ سیاسی-اقتصادی، شمارۀ 116-115، 207-200.
قنبری، فریبا. (1394). مدیریت یکپارچه آب شهری. آب و توسعه پایدار، 2 (1)، 106-107.
قندی، مهسا؛ روزبهانی، عباس. (1397). انتخاب سناریوهای مدیریت تأمین آب شرب شهر تهران در شرایط بحران با استفاده از روش تصمیم­گیری چند معیاره PROMETEHEE V. دومین کنگره علوم و مهدسی آب و فاضلاب ایران، اصفهان، انجمن آب و فاضلاب ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان.
کاوسی، اسماعیل؛ حیدری­روچی، مینو. (1391). بررسی نقش رسانه­های ملی در کنترل بحران آب تهران در سال 1380. مطالعات رسانه­ای، 7 (17)، 132-117.
کمالی­باغراهی، اسماعیل؛ سمندری، امید؛ صیدبیگی، صادق؛ سرحدی، مرتضی. (1401). آینده­پژوهی تعیین اراضی بالقوه جهت توسعه شهری و ارائه الگوی بهینه توسعه شهر کرمان. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22 (65)، 156-137.
لطفی، حیدر؛ نامی، محمدحسن؛ حسن­پور، جعفر؛ بحیریی، حمید. (1390). امنیت زیست­محیطی و سیاست­گذاری امنیت ملی. فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 3 (4)، 144-121.
محمدی­کنگرانی، حنانه؛ رفسنجانی­نژاد، سیما. (1394). بررسی ساختار قدرت در شبکه سیاست­گذاری و مدیریت آب در برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران. سیاست­گذاری عمومی، 1 (3)، 138-121.
محمدزاده، فاطمه؛ اختصاصی، محمدرضا؛ حسینی، سید زین­الدین؛ نگارش، عبدالرسول؛ علایی، محمد. (1402). تعیین میزان سرانه شرب در راستای جداسازی اجرای پروژه جداسازی آب شرب و بهداشتی (مطالعه موردی: حوزه شهری بجستان). نشریه علمی علوم و مهدسی آب و فاضلاب، 8 (1)، 49-59.
مختاری­هشی، حسین. (1392). هیدروپلیتیک ایران؛ جغرافیای بحران آب در افق سال 1404. فصلنامه ژئوپلیتیک، 9 (3)، 83-49.
مختاری­هشی، حسین. (1392). هیدروپلیتیک ایران؛ جغرافیای بحران آّب در افق سال 1404. فصلنامه بین­المللی ژئوپلیتیک، 9 (31)، 83-49.
مختاری­هشی، حسین. (1401). سیاست و فضا: تحلیل نظریس تأثیر نئولیبرالیسم بر بحران آب. فصلنامه برنامه­ریزی و آمایش فضا، 26 (1)، 1-29.
مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی. (1397). بررسی آخرین وضعیت آب شرب در کشور از جنبه­های محتلف، معاونت پژوهش­های زیربنایی و امور تولیدی دفتر: مطالعات زیربنایی، کدموضوعی، 250، شماره پیاپی، 16231.
مرکز زمین شناسی استان کرمان، 1390.
مسعودیان، سید ابوالفضل. (1390). آب و هوای ایران. مشهد: انتشارات شریعه توس.
ویسی، هادی. (1395). نیاز آبی و پیامدهای بحران آب در استان کرمان. جغرافیا (فصلنامه علمی پژوهشی و بین­المللی انجمن جغرافیای ایران)، 14 (50)، 307-283.
References
Cook, C., & Bakker, K. (2012). Water security: Debating an emerging paradigm. Global environmental change, 22(1), 94-102.‏ https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2011.10.011.
El Baroudi, H., Ouazzani, C., Moustaghfir, A., Er-Ramly, A., Essebbahi, I., El Baroudi, Y., ... & Balouch, L. (2024). Evaluation of drinking water quality and potential health risks on the population in Morocco. Desalination and Water Treatment, 320, 100715.‏
Friedman, M. B., Hughes, S., Kirchhoff, C. J., Rauh, E., McOmber, C., Manshardt, D. J., & Prout, J. M. (2024). Broadening resilience: An evaluation of policy and planning for drinking water resilience in 100 US cities. Global Environmental Change, 84, 102798.‏
Furlong, C., Dobbie, M., Morison, P., Dodson, J., & Pendergast, M. (2019). Infrastructure and Urban Planning Context for Achieving the Visions of Integrated Urban Water Management and Water Sensitive Urban Design: The Case of Melbourne. Approaches to Water Sensitive Urban Design, doi.org/10.1016/B978-0-12-812843-5.00016-2.
Gwp Toolbox. (2008). available in http://www.gwp.org/en/ToolBox/TOOLS/
Leveque, B., Burnet, J. B., Dorner, S., & Bichai, F. (2020). Impact of climate change on the vulnerability of drinking water intakes in a northern region. Sustainable Cities and Society, doi.org/10.1016/j.scs.2020.102656
Leveque, B., Shyaka, A. I., Ndong, M., Jalbert, J., Burnet, J. B., Kammoun, R., & Bichai, F. (2024). Assessing the vulnerability of urban drinking water intakes to water scarcity under global change: A bottom-up approach. Environmental Challenges, 100885.‏
Madani, K., AghaKouchak, A., & Mirchi, A. (2016). Iran’s socio-economic drought: challenges of a water-bankrupt nation. Iranian studies, 49(6), 997-1016.
Ogisma, L., O’Donnell, F. C., Sawadgo, W., Molnar, J. J., Huluka, G., & Laguerre, E. (2024). Pricing drinking water testing in northern Haiti: Financial sensitivity to operating costs, user demand, and economic conditions. Heliyon, 10(18).‏
Rasoulkhani, K., Mostafavi, A., Cole, J., and Sharvelle, S. (2019). Resilience-based infrastructure planning and asset management: Study of dual and singular water distribution infrastructure performance using a simulation approach. Sustainable Cities and Society, 48(4), 101577, https://doi.org/10.1016/j.scs.2019.101577.
Strategic Foresight Group. (2014). Water and violence Crisis of Survival in the Middle East ،Mumbai: Strategic Foresting Group.
Wyatt, A. (2011). Water sensitive urban design – Proceeding of the twenty-first Tennessee water resources symposium. 17th Convention of the Australian Water and Wastewater Association, Melbourne, March. 25-30.