تبیین نقش مکان سازی در احیا روابط اجتماعی محلات شهری معاصر(نمونه موردی: محلات منتخب شهر تبریز)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 گروه معماری و شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

2 استاد یار گروه معماری و شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز،تبریز، ایران

3 استادیار دانشکده معماری و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، تبریز، ایران.

4 استادیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

مقدمه: از آنجایی که ضعف روابط اجتماعی در محلات می­تواند سبب مشکلاتی از قبیل کم رنگ شده حس تعلق به مکان، روحیه جمعی و ...شود، به منظور بهبود این شرایط، ایجاد بستر و مکان مناسب برای رویارویی افراد محله و برقراری تعاملات اجتماعی و مشارکت آن­ها در برنامه­های مربوط به محله، امری ضروری می­ باشد. رویکرد مکان­سازی، در طی دهه های اخیر با هدف خلق و تبدیل فضا به مکان­های اجتماعی به وجود آمده است.
داده و روش: مقاله حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی می ­باشد. در این پژوهش سعی شده است جهت بررسی مفهوم مکان­سازی در احیا روابط اجتماعی محلات شهری، محلات عباسی، منصور، ماندانا، پرواز و فردوس به‌عنوان نمونه مورد مطالعه انتخاب شود. در این مقاله و در بخش تحلیل داده ­ها، محلات شهری منتخب براساس آزمون­ های آماری رگرسیون، اسپیرمن ، فریدمن و آنوا ارزیابی گردید.
یافته‌ها: یافته ­های پژوهش حاکی از این است که بر اساس نتایج بدست آمده از مطالعات آماری، ابعاد کالبدی، ابعاد اجتماعی، ابعاد مدیریتی- سیاست­گذاری، ابعاد ادراکی- معنایی و ابعاد اقتصادی دارای ارتباط معنادار با تبیین مفهوم مکان­ سازی در احیا روابط اجتماعی  از دیدگاه شهروندان هستند و بعد کالبدی و اجتماعی بیشترین میزان اثرگذاری را بر میزان تبیین مفهوم مکان سازی در احیا روابط اجتماعی در فضاهای شهری منتخب ایفا می­کند.
نتیجه‌گیری: مجموع نتایج حاصل از این پژوهش از یک‌سو چارچوب لازم جهت بررسی علمی و منطقی مفهوم مکان­ سازی در محلات شهری را فراهم آورده و از سوی دیگر زمینه اقدامات آینده در راستای احیا روابط اجتماعی در سطح محلات شهری را فراهم آورد. سنجش مدل پژوهش در محلات شهری بیشتر و دیگر شهرهای ایران می‌تواند درک عمیق‌تری از مکانیسم تبیین مفهوم مکان سازی در احیا روابط اجتماعی محلات شهری را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها


باومن، زیگمونت؛ تیم، می. (1390). جامعه­ شناسی کاربردی در زندگی روزمره. ترجمه راضیه خزاعی، تهران: لوح فکر.
تبریزی، امید؛ مختاباد امرئی، سید مصطفی؛ فیضی، محسن. (1393). اثرات طراحی فضاهای شهری و معماری جمعگرا بر تعاملات و ارتباطات جمعی. نشریه مدیریت شهری، 13 (37)، ، 272-257.
تقی پور، ملیحه؛ سلطان زاده، حسین. (1396). نقش سازمان­دهی محیط در تعامل اجتماعی ساکنان مجموعه ­های مسکونی شیراز (مجتمع های امیرکبیر، جنت، ابریشم، مطهری). نشریه برنامه­ریزی فضایی، 6 (1)، 101-79.
حبیب­زاده، سید جواد؛ عبدالله­زاده طرف، اکبر. (1395). طراحی شهری خیابان در جهت ارتقاء حس مکان: خیابان گلشن راز شبستر. نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 7 (25)، 124-105.
حسینی، سید فخرالدین؛ سلطانی، مهرداد. (1397 ). تحلیل تطبیقی مفهوم محله در نظام سنتی شهرهای ایران با الگوهای مشابه جایگزین دوره معاصر. ماهنامه باغ منظر، 15 (60)، ص15.
حیدری، علی اکبر؛ بهدادفر، نازگل. ( 1395).  بررسی وجوه مختلف معنای مکان از دید معماران و غیر معماران. نشریه باغ نظر، 13 (43)، 24-17.
دانشپور، سید عبدالهادی؛ چرخچیان، مریم. (1386). فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی. باغ نظر، 4 (7)، 28-19.
شارع پور، محمود. (1393).  شهر، فضا و زندگی روزمره. تهران: انتشارات تیسا.    
شجاعی، دلارام؛ پرتوی، پروین. (1394). عوامل مؤثر بر ایجاد و ارتقاء اجتماع ­پذیری در فضاهای عمومی با مقیاس های مختلف شهر تهران ( نمونه موردی : فضاهای عمومی دو محله و یک ناحیه در منطقه 7 تهران ). نشریه باغ نظر، 12 (34).
طبرسا، محمدعلی؛ حاجیها، هاله. (1395) . خلق فضاهای با کیفیت شهریِ پیاده­مدار با رویکرد مکان­سازی. فصلنامه پژوهش­های نوین علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی، 1 (2).
کارمونا، متییو؛ هیت، تیم؛ تیسدل، استیون. (1394). مکان­های عمومی فضاهای شهری؛ ابعاد گوناگون طراحی شهری. ترجمه : فریبا قرائی و همکاران. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
کلانتری، عبدالحسین؛ حسینی زاده­آرانی، سعید. (1396). روابط اجتماعی در جامعه شهری: بررسی عوامل اجتماعی و روانی موثر بر احساس. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 6 (2)، 283-257.
عبدالهی، مجید؛ توکلی نیا، جمیله؛ صرافی، مظفر. (1389). بررسی نظری مفهوم محله و بازتعریف آن با تأکید بر شرایط محله های شهری ایران. نشریه پژوهش­های جغرافیای انسانی، 42 (72).
قائم­پور، محمد علی؛ شهابی، محمود. (1399). وضعیت روابط اجتماعی در شهر تهران: بررسی میزان مرزبندی و ترددهای فرهنگی. مسائل اجتماعی ایران، 11 (1)، 324-299.
قدس، حسین؛ بمانیان، محمدرضا؛ مرادی نسب، حسین. (1399). واکاوی مؤلفه ­های ساختاری تعاملات اجتماعی در فضاهای اجتماع­پذیر (خیابان ستارخان؛ فلکه اول تا فلکه دوم صادقیه)، فصلنامه برنامه ­ریزی توسعه شهری و منطقه ای، 3 (5)، 80-55.
موسوی، محسن؛ امینی، سحر؛ لطفی پور، هانیه؛ رهنما، راضیه. (1400). احیا تعاملات اجتماعی در شرایط پاندمی در میدان های شهری، با نگاهی به میدان نقش جهان اصفهان. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه شهری و منطقه­ای، 5 (15)، 25-1.
نقدی، اسداله؛ وحدت، سلمان؛ سجاد زاده، حسن. (1395). نقش سرمایه­ های اجتماعی در دلبستگی به مکان در محلات سنتی (نمونه ی موردی: محلات شهر همدان). نشریه مطالعات جامعه ­شناختی شهری، 6 (18).
نقی­زاده، محمد؛ قلمبر دزفولی، مریم. (1393). طراحی فضای شهری به منظور ارتقاء تعاملات اجتماعی (مطالعه موردی» بلوار بین محله­ای)، نشریه هویت شهر، 8 (17)، 24-15.
هاشمی فشارکی، جواد. (1397). طراحی محله امن و پایدار. تهران: نشر 27 بعثت، چاپ اول.
Akbar, P. N., Edelenbos, J. (2021). Positioning place-making as a social process: A systematic literature review. Journal of Cognet Social Science, Vol 7, 1-29.
Arcodia, C., Whitford, M. (2007). Festival attendance and the development of social capital. In Journal of convention & event tourism, 8. 2, 1-18. Taylor & Francis Group.
Beza, B., Hernandez Garcia, J. (2018). From place-making to sustainability citizenship. Journal of Place Management and Development, Vol 11(14), 193-207.
Brough, M., Bond, C., Hunt, J., Jenkins, D., Shannon, C., Schubert, L. (2006). Social capital meets identity: Aboriginality in an urban setting. Journal of Sociology, 42(4), 396-411.
 Côté, J. E. (2005). Identity capital, social capital and the wider benefits of learning: generating resources facilitative of social cohesion. London review of education, 3(3), 221-237.
Denov, M., Akesson, B. (2013). Neither here nor there? Place and placemaking in the lives of seprated children. Journal of Migration, Health and Social care, Vol 9(2), 56-70.
Evans, M., Syrett, S. (2007). Generating social capital? The social economy and local economic development. European Urban and Regional Studies, 14(1), 55-74.
Gardner, K. (2008). Keeping connected: security, place, and social capital in a ‘Londoni’village in Sylhet. Journal of the Royal Anthropological Institute, 14(3), 477-495.
Glaeser, E. L., Laibson, D., Sacerdote, B. (2002). An economic approach to social capital. The economic journal, 112(483), 437-458.
Kelkar, N. P., Spinelli, G. (2016). Building social capital through creative placemaking. Strategic Design Research Journal, 9(2), 54-66.
Koca, G., Kayilioglu, B. (2018). Spatial and Social Comparison of the Traditional Neighbourhood and the Modern Gated Community: Eskisehir Sample. IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering, p. 245.
Leyden, K. M. (2003). Social capital and the built environment: the importance of walkable neighborhoods. American journal of public health, 93(9), 1546-1551.
Manzo, L. C., Perkins, D. D. (2006). Finding common ground: The importance of place attachment to community participation and planning. Journal of planning literature, 20(4), 335-350.
Markusen, A., & Gadwa, A. (2010). Creative placemaking. Washington, DC: National Endowment for the Arts.
McKenzie, K., Whitley, R., Weich, S. (2002). Social capital and mental health. The British Journal of Psychiatry, 181(4), 280-283.
Mihaylov, N., Perkins, D. D. (2014). Community place attachment and its role in social capital development. Place attachment: Advances in theory, methods and applications, 61.‏
Pancholi, S., Yigitcanlar, T., Guaralda, M. (2018). Place making for innovation and knowledge-intensive activities: The Australian experience, Technological Forecasting and Social Change, 146, 616-625.
Pour Mousavi, S. M., Abbasi Kesbi, D., Vahedi, H. (2014). Analysis and Evaluation of the Components of Social Capital and its Impact on Social Security. Case Study: Tehran 12 District. Geographical Planning of Space, 3(10), 140-158.
PPS, (2017). What Is Placemaking? Project For Public Spaces.
Strydom, W., Puren, K. Drewes, E. (2018). Exploring theoretical trends in placemaking: towards new perspectives in spatial planning. Journal of Place Management and Development, 11(2).
Thomas, E., Pate, S. Rason, A. (2015). The crosstown initiative: Art, Community and Placemaking in Memphis. American Journal of Immunity Psychology,Vol 55, 74-88.
Tjahjono, H. K. (2011). The configuration among social capital, distributive and procedural justice and its consequences to individual satisfaction. International Journal of Information and Management Sciences, 87-103.
Todd, N. R. (2012). Religious networking organizations and social justice: An ethnographic case study. American journal of community psychology, 50(1), 229-245.
Toolis, E. (2017). Theorizing critical placemaking as a tool for reclaiming public space, American Journal of Community Psychology,59 ,184-199.
Webb, D. (2013). Placemaking AND Social Equity: Expanding the Framework OF Creative Placemaking, A Journal of Entrepreneurship in the Arts ,3(1), pp. 35-48.
Wilks, L., & Quinn, B. (2016). Linking social capital, cultural capital and heterotopia at the folk festival. Journal of Comparative Research in Anthropology and Sociology, 7(1), 23.
Ziersch, A. M., Baum, F. E., MacDougall, C., Putland, C. (2005). Neighborhood life and social capital: the implications for health. Social science & medicine, 60(1), 71-86.
Zuma, B. Rooijackers, M. (2020). Uncovering the potential of urban culture for creative placemaking. Journal of Tourism Futures, 6 (3).