ارزیابی سطح زیست پذیری در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعۀ موردی: محلۀ فلاحت، شهر ارومیه)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی شهری، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3 کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

4 دانشجوی کارشناسی‌ارشد جغرافیا و دفاع مقدس، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

10.22103/JUSG.2021.2053

چکیده

تبیین موضوع: سکونتگاه‌های غیررسمی به دلیل رشد دیمی با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند به‌طوری‌که از سرانه‌های پایین خدماتی رنج می‌برند و فضایی برای گذران اوقات فراغت ندارند. هدف اصلی این پژوهش ارزیابی ادراک ذهنی افراد از وضعیت تأمین نیازهای زیستی و به‌طورکلی سطوح زیست‌پذیری در محله فلاحت می‌باشد. این محله به دلیل کم‌برخوردار بودن، شرایط زندگی نابسامانی دارد.
روش: روش پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی-تحلیلی می‌باشد که به دو صورت اسنادی و برداشت میدانی به جمع‌آوری اطلاعات پرداخته‌شده است. مؤلفه‌های زیست‌پذیری در این پژوهش شامل مؤلفه‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی و زیست‌محیطی می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش اهالی محله فلاحت می‌باشد که طبق آمار پایگاه بهداشت در سال 1397، 15000 نفر جمعیت دارد. برای نمونه‌گیری از فرمول کوکران استفاده‌شده است که حجم نمونه 374 نفر به‌دست‌آمده‌ به‌صورت تصادفی در محدوده پخش گردیده است. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات به‌صورت کمی و از طریق روش‌های آماری (آزمون t تک نمونه‌ای و فریدمن) انجام‌گرفته است. روایی پرسشنامه توسط متخصصین و پایایی پرسشنامه از طریق آزمون آلفای کرونباخ با مقدار 0/732 تائید شده است.
یافته‎ ها: یافته‌های پژوهش نشانگر این است که در بعد اجتماعی سه شاخص ملاحظات و مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی، امنیت فردی و اجتماعی و مشارکت و همبستگی، در بعد اقتصادی شاخص کالاهای مصرفی و در بعد کالبدی و زیست‌محیطی نیز شاخص‌های امکانات و خدمات زیربنایی، آلودگی و بهداشت محیطی، چشم‌انداز، فضای سبز و بایر دارای سطح متوسطی هستند. همچنین ابعاد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی و زیست محیطی دارای رتبه‌بندی یکسانی می‌باشند.
نتایج: نتایج پژوهش نشانگر این است که وضعیت زیست‌پذیری محله فلاحت ارومیه طبق سه بعد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی و زیست‌محیطی در سطح متوسطی قرار دارد که این موضوع نیازمند اتخاذ راهکارهای توانمندسازی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


برزگر، صادق؛ حیدری، تقی؛ انبارلو، علیرضا (1398).  تحلیل سکونتگاه‌های غیررسمی با رویکرد زیست‌پذیری (مورد مطالعه: محلات غیررسمی شهر زنجان). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دورۀ 9، شمارۀ 33، صص 137-152.
بندرآباد، علیرضا (1399). تحلیل تطبیقی تأثیر شکل شهر بر مؤلفه‌های محیطی زیست­پذیری در مناطق منتخب شهر تهران. معماری و شهرسازی پایدار، دورۀ 6، شمارۀ 1، صص 151- 163.
بندرآبادی، علیرضا؛ شاهچراغی، آزاده (1390).  شهر زیست­پذیر از مبانی تا معانی. انتشارات آذرخش، چاپ اول.
پریزادی، طاهر؛ مرادی، مهدی؛ ساکی، معصومه (1398).  تحلیل زیست‌پذیری در محله‌های بخش مرکزی شهرها (مورد: بخش مرکزی شهر بروجرد). فصلنامه مطالعات شهری،  دورۀ 8، شمارۀ 31، صص 3-16.
پوراحمد، احمد؛ ابدالی، یعقوب؛ الله قلی پور، سارا (1399).  تحلیل فضایی آثار حکمروایی مطلوب بر زیست­پذیری شهری مطالعه موردی: کانون‌های جرم خیز مناطق 11 و 12 شهر تهران. فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی(جغرافیا)، دورۀ 10، شمارۀ 2، صص 83- 104.
پوراحمد، احمد؛ دربان آستانه، علیرضا؛ زنگنه شهرکی، سعید؛ پورقربان، شیوا (1399).  ارزیابی و تحلیل عوامل مؤثر بر زیست­پذیری. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 8، شمارۀ 1، صص 1-22.
تولایی، روح الله؛ زمانی، بهادر؛ ایراندوست، کیومرث (۱۳۹۸). سنجش و ارزیابی سطح پایداری در سکونتگاه‌های غیررسمی با استفاده از مدل جای پای بوم‌شناختی (مورد شناسی: محله عباس‌آباد بالاشهر سنندج). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری - منطقه‌ای، دورۀ 9، شمارۀ 31، صص ۱-۱۴.
تیبالدز، فرانسیس، (1393).  شهرهای انسان‌محور: بهبود محیط عمومی در شهرهای بزرگ و کوچک. ترجمه دکتر حسن علی لقایی و مهندس فیروزه جدلی، انتشارات دانشگاه تهران.
جعفری اسدآبادی، حمزه (1392).  بررسی زیست­پذیری شهرها در راستای توسعه پایداری شهری: موردمطالعه کلان‌شهر تهران، دانشگاه خوارزمی، دانشکده جغرافیا، گروه برنامه‌ریزی شهری.
حاتمی‌نژاد، حسین؛ محمدی کاظم آبادی، لیلا (1396).  سنجش رضایتمندی از شاخص‌های کیفیت زندگی در شهرهای جدید مطالعه موردی: شهر جدید مهاجران. مجله آمایش جغرافیای فضا، دورۀ 7، شمارۀ 23، صص 53-68.
حبیبی، میترا؛ گرامی، نیلوفر (1397). چگونگی استفاده از فضاهای شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی مورد پژوهی: جداره‌ی شرقی بزرگراه چمران تهران (حدفاصل پل ملاصدرا و پل مدیریت). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 9، شمارۀ 32، صص 163-174.
حکمت نیا، حسن؛ ملکی، محمد؛ موسوی، میرنجف؛ افشانی، علیرضا (1396).  سنجش میزان تحقق‌پذیری حکمروایی خوب شهری در ایران (مطالعۀ موردی: شهر ایلام). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 49، شمارۀ 3 صص 607-619.
حیدری، محمدتقی؛ شماعی، علی؛ ساسان پور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ احدنژاد روشتی، محسن (1396). تحلیل عوامل مؤثر بر زیست­پذیری بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان). فصلنامه علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، دورۀ 17، شمارۀ 57، صص 1-25.
خراسانی، محمدامین؛ رضوانی، محمدرضا؛ مولایی قلیچی، محمد (1394). تحلیل تأثیر متغیرهای فردی بر ادراک از زیست­پذیری در روستاهای پیرامون شهر (مطالعه موردی: شهرستان ورامین). جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دورۀ 13، شمارۀ 2، صص 159-181.
خراسانی­زاده، فرنوش؛ صابری، حمید؛ مؤمنی، مهدی؛ موسوی، میر نجف (1399). تبیین ساختاری عوامل مؤثر بر سرزندگی در فضاهای عمومی شهری اصفهان از دیدگاه شهروندان و گردشگران. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، دورۀ 24، شمارۀ 72، صص 151-181.
رجائی، سید عباس؛ عباسی فلاح، وحید؛ نجفی، اسماعیل (1398). ارزیابی تطبیقی شاخص‌های عینی و ذهنی کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی شهر ورامین. آمایش محیط، دورۀ 12، شمارۀ 46، صص 149-176.
رشیدی ابراهیم حصاری، اصغر؛ موحد، علی؛ تولایی، سیمین؛ موسوی، میرنجف (1395).  تحلیل فضایی منطقه کلان‌شهری تبریز با رویکرد زیست‌پذیری. فضای جغرافیایی، دورۀ 16، شمارۀ 54، صص ۱۵۵-۱۷۶.
رضایی، میثم؛ بلاغی، رسول؛ شمس‌الدینی، علی؛ شاعر، فاطمه؛ ماندنی، سعید (1395).  ارزیابی و تحلیل ابعاد اجتماعی حاشیه‌نشینی درکلان شهرها (مطالعه موردی: محلات حاشیه‌نشین شهر شیراز). فصل‌نامه جغرافیایی سرزمین، دورۀ 13، شمارۀ 52، صص 57-75.
ساسان پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین؛ جعفری اسدآبادی، حمزه (1393).  قابلیت زیست­پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری (موردمطالعه: کلان‌شهر تهران). نشریه جغرافیا، دورۀ 12، شمارۀ 42، صص 129-157.
شیبانی مقدم، فرشته؛ سرور، رحیم؛ اسدیان، فریده (1398). ارزیابی میزان موفقیت طرح‌های ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی زاهدان. فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دورۀ 11، شمارۀ 2، صص 203-216.
علی اکبری، اسماعیل؛ مرصوصی، نفیسه؛ اکبری، مجید (1399).  آسیب‌شناسی فرا روش پژوهش‌های زیست­پذیری در مقیاس کلان‌شهرهای ایران. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، دورۀ 10، شمارۀ 35، صص 85- 106.
ماجدی، حمید؛ بندرآبادی، علیرضا (1393).  بررسی معیارهای جهانی و بومی شهر زیست­پذیر، مجله هویت شهر، دورۀ 8، شمارۀ 17، صص 65-76.
محمدی استادکلایه، امین؛ خراسانی، محمد امین؛ پهلوان­زاده، حمیده (۱۳۹۶).  تحلیل و سنجش آثار اسکان مجدد بر زیست‌پذیری جوامع روستایی (مطالعه موردی روستاهای سیل زده شرق استان گلستان). فصلنامه مسکن و محیط روستا، دورۀ 36، شمارۀ 160، صص ۵۹-۷۰.
محمدی ده­چشمه، پژمان (1399).  بررسی وضعیت شاخص‌های زیست­پذیری شهری در شهرکرد بر مبنای جایگاه مدیریت شهری. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دورۀ 20، شمارۀ 57، صص 205- 222.
محمدی ده چشمه، پژمان (1398).  تدوین استراتژی‌های راهبردی برای زیست­پذیری شهرکرد بر مبنای نقش مدیریت شهری، توسعه پایدار محیط جغرافیایی، دورۀ 1، شمارۀ 4، صص 81-96.
مختاری، مریم؛ وحیدزاده، علیرضا؛ مردای، رامین (1397). موانع توسعۀ  اقتصادی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر کرمان با استفاده از نظریه‌ی زمینه‌ای. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، دورۀ 8، شمارۀ 28، صص 33-64.
مومن پورعلی‌آباد، احد؛ ذاکرحقیقی، کیانوش (1397).  ارزیابی پایداری ‌اجتماعی ذهنی در میان شهروندان سکونتگاه غیررسمی حصار امام شهر همدان. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دورۀ 13، شمارۀ 3، صص 679-696.
مومنی، احمد؛ جهانشیری، ماندانا؛ عزمی، آئیژ (1399)  اثرات حکمروایی خوب بر زیست­پذیری سکونتگاه‌های پیراشهری در دهستان آدران. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، دورۀ 2، شمارۀ 1، صص 193- 205.
مهره‌کش، ریحانه؛ صابری، حمید؛ مومنی، مهدی؛ اذانی، مهری (1398). تبیین عوامل مؤثر کالبدی بر میزان زیست‌پذیری مناطق شهری (مطالعۀ موردی: مناطق شهر اصفهان). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 7، شمارۀ 2، صص 411-429.
ویسی‌‌ناب، برهان؛ بابایی اقدم، فریدون؛ قربانی، رسول (1398).  شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مرتبط با بعد اقتصادی زیست‌پذیری شهری (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر تبریز). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 7، شمارۀ 1، صص 127-149.
Badland, H., Pearce, J (2019). Liveable for whom? Prospects of urban liveability to address health inequities. Social Science & Medicine, Volume 232, pp. 94-105.
Blassingame, L (1998). Sustainable cities: oxymoron, utopia, or inevitability? Social Science Journal Vol 35, pp. 1-13.
Clark, D (2009). Urban world, world city. (Mehdi Gharkhlou & Forough Khazainejad, translators). Tehran: Selection Publishing.
Douglass, M et al (2006). The livability of mega-urban regions in Southeast Asia- Bangkok, Ho Chi Minh City, Jakarta and Manila compared. International Conference on The Growth Dynamics of Mega-Urban Regions in East and Southeast Asia, pp. 24 – 47.
Economist (2005). The Economist Intelligence Unit’s quality-of-life index.
Elliott, D (2008). A Better Way to Zone: Ten Principles to Create More Livable Cities. Bibliovault OAI Repository, the University of Chicago Press.
Ghazi, N. M., Zaynab Radi, A (2019). Toward liveable commercial streets: A case study of Al-Karada inner street in Baghdad. Heliyon, Volume 5, Issue 5, pp. 1-11.
Hooper, P., Foster, S., Bull, F., Knuiman, M., Christian, H., Timperio, A., Wood, L., Trapp, G., Boruff, B., Francis, J., Strange, C., Badland, H., Gunn, L., Falconer, R., Learnihan, V., McCormack, G., Sugiyama, T., Giles-Corti, B (2020). Living liveable? RESIDE's evaluation of the “Liveable Neighborhoods” planning policy on the health supportive behaviors and wellbeing of residents in Perth, Western Australia. SSM - Population Health, Volume 10, pp. 1-19.
Istrate, A. L., Chen, F (2021). Liveable streets in Shanghai: Definition, characteristics and design. Progress in Planning.
Jalaladdini, S., Oktay, D (2012). Urban Public Spaces and Vitality: A Socio-Spatial Analysis in the Streets of Cypriot Towns. Procedia - Social and Behavioral Sciences, Volume 35, pp. 664-674.
Kennedy, RJ., Buys, L (2010). Dimension of livability: A Tool for Sustainable Cities. In proceedings of SB10mad Sustainable Building conference.
Khomenko, S., Nieuwenhuijsen, M., Ambròs, A., Wegener, S., Mueller, N (2020). Is a liveable city a healthy city? Health impacts of urban and transport planning in Vienna, Austria. Environmental Research, Volume 183.
Landry, Charles, (2000), Urban Vitality: A New Source of Urban Competitiveness, Prince Claus Fund Journal, Arches Issue Urban Vitality/ Urban Heroes.
Larice, M, Z, (2005), “great neighborhoods: the livability and morphology high density neighborhoods in urban north America”, PHD.
Leach, J. M. et al (2017). Improving City-Scale Measures of Livable Sustainability: A Study of Urban Measurement and Assessment Through APPlication to the City of Birmingham. UK, Cities 71, pp. 80-87.
Mercer, (2019). VIENNA TOPS MERCER’S 21ST QUALITY OF LIVING RANKING.
Norouzian-Maleki, S., Bell, S., Hosseini, S. B, Faizi, M., Saleh-Sedghpour, B (2018). A comparison of neighbourhood liveability as perceived by two groups of residents: Tehran, Iran and Tartu, Estonia. Urban Forestry & Urban Greening, Volume 35, pp. 8-20.
Norris, T., Mary, P (2000). The health community’s movement and the coalition for healthier cities and communities. Public Health Reports, pp. 115:118-124.
Oberlink, M. R (2008). Opportunities for creating livable communities. AARP, Public Policy Institute.
Okulicz, A (2012). City Life: Rankings (Livability) vs Perceptions (Satisfaction). This Version: Saturday 17th Marc.
Paul, A., Sen, J (2020). A critical review of liveability approaches and their dimensions. Geoforum, Volume 117, pp. 90-92.
Perogordo Madrid, D (2007). The Silesia MegaPolis. European Spatial Planning.
Shamsuddin, S., Abu Hassanb, N., Bilyamin, S (2012). Walkable Environment in Increasing the Liveability of a City. ASEAN Conference on Environment-Behaviour Studies. Bangkok, Thailand, 16-18 July 2012, Procedia - Social and Behavioral Sciences 50 (2012), pp. 167 –178.
Skalicky, V., Čerpes, I (2019). Comprehensive assessment methodology for liveable residential environment, Cities, Volume 94, pp. 44-54.
Song, y (2011). A livable city study in china: using structural Equation models. Ph.D, thesis submitted in statistics, department of statistics Uppsala university.
Timmer, V., Seymoar, N.k (2005). The Livable City. Proceedings of The World Urban Forum 2006, (pp.45-65). Vancouver, Canada: International Centre for Sustainable cities.