ارزیابی تأثیرپذیری الگوهای معماری مساکن جدید از اقلیم (مطالعه موردی: شهر آباده)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد آب و هواشناسی کاربردی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.22103/JUSG.2021.2044

چکیده

تبیین موضوع: توجه به اهداف عمدۀ طراحی اقلیمی در هر منطقۀ آب و هوایی و پیش ­بینی مواردی در جهت تحقق بخشیدن به این اهداف می­ﺗﻮاﻧﺪ راهگشای بسیاری از معضلات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﻲ و ﺳﺎﺧﺖ مساکن ﺟﺪﻳﺪ، بازسازی مساکن فرسوده، بهره ­برداری بیشتر از انرژی­ های تجدیدپذیر، انطباق بهتر با محیط ­زیست و در نهایت موجب هویت یافتن معماری در هر اقلیم و زمینه­ ساز آسایش افراد باشد.
روش: برای دست­یابی به هدف پژوهش حاضر که بررسی آسایش زیست ­اقلیمی مساکن جدید شهر آباده است، از داده ­های ماهانۀ دورۀ آماری (1363 تا 1392) ایستگاه سینوپتیک شهر آباده به روش تحلیلی – توصیفی بهره گرفته شد. سپس برای تعیین محدودۀ آسایش حرارتی مساکن جدید بر اساس روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺷﺎﺧﺺ بیوکلیماتیک ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ماهونی، تعداد 170 بنا با استفاده از روش کوکران به عنوان نمونه انتخاب گردید.
یافته ‎ها: نتایج حاصل از پژوهش نشان می ­دهد که به دلیل قرار گرفتن دمای ماه ­های مهر تا اردیبهشت در گروه شاخص خشکی (3A) و وجود شرایط اقلیمی سرد در محیط، بهتر است کشیدگی بنا در جهت جنوب شرقی – جنوب غربی باشد. هم­چنین با توجه به این­که در تمام ماه ­های سال نوسان بیش از 10 درجۀ سانتی ­گراد بین دمای روز و شب وجود دارد و رطوبت نسبی در گروه شاخص خشکی (1A) قرارمی­ گیرد، بهتر است بازشو­ها ابعادی در حدود 10 تا 20 درصد مساحت دیوار داشته باشند. در ماه تیر به دلیل داشتن روز­های گرم و شب ­های معتدل و نوسان بیش از 10 درجۀ سانتی ­گراد دمای هوا، بهتر است فضایی برای خوابیدن در فضای آزاد (خارج از بنا)، پیش بینی شود.
نتایج: دست­ یافته­ های حاصل از بررسی معماری مساکن جدید شهر آباده بیانگر جهت­ گیری غالب شمالی-جنوبی بنا، ضخامت کم دیوار­ها، عدم تناسب بین اندازۀ پنجره و مساحت دیوار و کم رنگ شدن حضور عناصر معماری (حیاط، ایوان، بالکن، حوض و باغچه) در این بنا­ها است که این امر زمینه ­ساز عدم تطابق معماری با اقلیم منطقه و در نهایت عدم آسایش اقلیمی ساکنین بنا در اغلب اوقات سال است.

کلیدواژه‌ها


آروین، عباسعلی ( 1393).  اقلیم و معماری و کاربرد انرژی در ساختمان و مسکن. اصفهان، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان،  215 ص.
امیدوار، کمال؛ گورانی، ابراهیم؛ بیرانوندزاده، مریم؛ ابراهیمی، سمیه (1389). بررسی تأثیرات اقلیمی بر معماری بومی سواحل جنوبی: بندرعباس. چهارمین کنگرۀ بین­ المللی جغرافیدانان جهان اسلام، ایران، زاهدان،  18- 1.
بشیری، اکرم؛ قدرتی، فرشته؛ حیدری، احمد؛ رضویان، سید محمد­صادق (1388).  الگوی مسکن ­های روستایی در سیستان و بلوچستان. اولین کنفرانس ملی روستا و توسعۀ کالبدی، ایران، زاهدان،  5-1.
چمنی، ملیحه (1386). سازه ­های بومی در معماری پایدار. اولین کنفرانس سازه و معماری، ایران، تهران، 11-1.
حیدری­نژاد، قاسم؛ زنگنه، محمدامین؛ دلفانی، شهرام؛ حیدری­نژاد، محمد (1388).  آسایش حرارتی. انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 160 ص.
داوودپور، زهره (1382). تعاریف مسکن و نقش آن در شکل ­گیری محیط­ های مسکونی. انبوه­سازان مسکن، دورۀ 1، شمارۀ 10 و 9، صص 18-22.
دربارن، علی؛ سادات ­صالحی، صدیقه (1399). بررسی معماری همساز با اقلیم در منازل مسکونی کاشان. مجلۀ معماری شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 14، صص 13-7.
رازجویان، محمود (1379).  آسایش در پناه باد. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 258ص.
رضایی، فاطمه؛ تقدیری، علیرضا؛ خواجه، اسماعیل (1399).  ارزیابی شاخص ­های معماری همساز با اقلیم در خانه ­های بومی شهر گرگان در راستای نیل به آسایش حرارتی (مطالعه موردی خانۀ باقری ها و خانۀ فاطمی). مجلۀ معماری شناسی، دورۀ 1، شمارۀ 6، صص 17-10.
رهنمایی، محمدتقی (1387). مجموعه مباحث و روش­ های شهرسازی. تهران: انتشارات شهیدی،  188 ص.
سلیقه، محمد (1383). مدل ­سازی مسکن همساز با اقلیم برای شهر چابهار. مجلۀ جغرافیا و توسعه، دورۀ 2، شماره 4، صص170- 147.
شعاعی، حمیدرضا؛ عرب­ اسماعیلی، نسترن (1392). همگونی ساختمان با عوامل اقلیمی در رسیدن به طراحی پایدار. سمپزیوم معماری و شهرسازی و توسعۀ پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار، ایران، مشهد،  9-2.
شقاقی، شهریار؛ مفیدی، مجید (1387). رابطۀ توسعۀ پایدار و طراحی اقلیمی بناهای منطقۀ سرد و خشک (مورد مطالعاتی تبریز). مجلۀ علوم و تکنولوژی محیط­زیست، دورۀ 10، شمارۀ 3، صص 120-105.
شمس، مجید؛ خداکرمی، مهناز (1389). بررسی معماری سنتی همساز بااقلیم سرد (مطالعۀ موردی شهر سنندج). فصلنامۀ آمایش جغرافیایی محیط، دورۀ 3، شمارۀ 10، صص 114-91.
صبوری نوجه ­دهی، رضا؛ شکوهی ­تبریزی، سپیده (1392). بررسی تحلیلی معماری اقلیمی خانه ­های تاریخی تبریز(مطالعۀ موردی: خانۀ کمپانی و خانۀ علوی ). سمپزیوم معماری و شهرسازی و توسعۀ پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار، ایران، مشهد .9-1.
صداقت ­زادگان، محبوبه؛ هاشمی ­نسب، سادات؛ عطایی، هوشمند (1393). ارزیابی تطابق اقلیم و معماری بازارهای قدیم و جدید بافت تاریخی شهر اصفهان با استفاده از مدل ماهانی. مطالعات و پژوهش ­های شهری و منطقه ­ای، دورۀ 6، شمارۀ 23، صص 74 -59.
طاوسی، تقی؛ عبدالهی، آرام (1389).  ارزیابی شاخص ­های دمایی و معماری همساز با اقلیم روانسر. نشریۀ جغرافیا و برنامه ­ریزی دانشگاه تبریز، دورۀ 15، شمارۀ 32، صص 150-125.
طاهباز، منصوره؛ جلیلیان، شهربانو (1390).  نقش طراحی معماری در کاهش مصرف انرژی در ساختمان. نشریۀ ره ­شهر، شمارۀ 123، صص 26-4.
طاهباز، منصوره؛ جلیلیان، شهربانو (1395). صرفه ­جویی انرژی در مسکن بوم آورد روستاهای استان سمنان. مجلۀ مسکن و محیط روستا، دورۀ 35، شمارۀ 153، صص 22- 3 .
علیزاده، امین (1394).  اصول هیدرولوژی کاربردی، دانشگاه امام رضا(ع)، مشهد، 942 ص.
فرج­ زادۀ­اصل، منوچهر؛ قربانی، احمد؛ ­لشکری، حسن (1387). بررسی انطباق معماری ساختمان­های شهر سنندج با شرایط زیست اقلیمی آن به روش ماهانی. فصلنامۀ مدرس علوم انسانی، دورۀ 12، شمارۀ دوم، صص 180-161.
فغانی ­نیا، علیرضا؛ قنبریان، بهناز؛ چوبدار، نرگس (1388). انرژی ­های نو- انرژی­ های خورشیدی. نشریۀ نامۀ مکانیک شریف، دورۀ 13، شمارۀ 36، صص 14-19.
قاسم ­زاده، مسعود؛ کاری، بهروز؛ طهماسبی، فرهنگ (1389). مسکن روستایی و ضوابط صرفه­ جویی در مصرف انرژی. مسکن و محیط روستا، دورۀ 29، شمارۀ 60، صص 131-51 .
قبادیان، وحید (1379). بررسی اقلیمی ابنیۀ سنتی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 264 ص.
کاویانی، محمدرضا؛ علیجانی، بهلول (1380). مبانی آب و هوا شناسی. تهران: انتشارات سمت، 582 ص
کسمایی، مرتضی (1392).  اقلیم و معماری. اصفهان: انتشارات خاک، 301 ص.
کونیگزبرگر، اتو (1368). راهنمای طراحی اقلیمی. ترجمۀ مرتضی کسمایی، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان، 508 ص.
لشکری، حسن؛ موزمی، سارا؛ لطفی، کوروش (1390). آﺳﺎﻳﺶ در ﺧﺎرج و داﺧﻞ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﭘﻦ واردن و ﻣﺎﻫﺎﻧﻲ، ﻧﻤﻮنۀ ﻣﻮردی شهر اﻫﻮاز. فصلنامۀ جغرافیای انسانی، دورۀ 3، شمارۀ 2، صص 220-207.
مدیری، مهدی؛ ذهاب­ ناظوری، سمیه؛ علی­ بخشی، زهرا؛ افشار­منش، حمیده؛ عباسی، محمد (1391). بررسی جهت مناسب استقرار ساختمان بر اساس تابش آفتاب و جهت باد (مطالعۀ موردی: شهر گرگان). نشریۀ جغرافیا (برنامه ­ریزی منطقه ­ای)، دورۀ 2، شمارۀ 2، صص 156-141.
مرادی، ساسان ( 1386). تنظیم شرایط محیطی. تهران: انتشارات شهیدی، 268 ص.
مهدیزاده، بهاره؛ دادرس، حسن؛ سعیدی، سیدمهدی؛ ظفری، فاطمه؛ گودرزی­پور، محدثه (1394). انرژی ­های نو در معماری، همایش ملی عمران و معماری با رویکرد بر توسعۀ پایدار، ایران، فومن، 13-1.
مهرداد، جواد (1399). نقش اقلیم، فرهنگ و طبیعت در معماری خانه های سنتی استان گیلان. مجلۀ معماری­شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 15، صص90-97.
ﻧﮕﻬﺒﺎن، سعید؛ ﻳﻤﺎﻧﻲ، مجتبی؛ ﻣﻘﺼﻮدی، مهران؛ ﻋﺰﻳﺰی، قاسم (1392). ﺑﺮرﺳﻲﺟﺎذﺑﻪ­ﻫﺎی ﻣﻮرﻓﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و وﻳﮋﮔﻲ­ﻫﺎی آﺳﺎﻳﺶ اﻗﻠﻴﻤﻲ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘم­ﻫﺎی ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺟﻬﺖ توسعۀ اﻛﻮﺗﻮرﻳﺴﻢ مطالعۀ ﻣﻮردی: ﺣﺎﺷیۀ ﻏﺮﺑﻲ دﺷﺖ لوت. ﻣﺠلۀ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ­رﻳﺰی و ﺗﻮسعۀ گردشگری، دورۀ 2، شمارۀ 6، صص 225-203.
نیکقدم، نیلوفر (1394).  استخراج الگوهای اقلیمی فضاهای عملکردی در خانه­های بومی بندر بوشهر با به کارگیری نظریۀ داده بنیاد. فصلنامۀ باغ نظر، دورۀ 12، شمارۀ 32، صص 90-77.
واتسون، دانلد، کنت لبز (1384). طراحی اقلیمی، اصول نظری و اجرایی کاربرد انرژی در ساختمان. ترجمۀ وحید قبادیان و محمد فیض­مهدوی، تهران:  انتشارات دانشگاه تهران. 266 ص.
Hui, S.C.M., Chung, K.P (1997). Climatic data for building energy design in Hong Kong and mainland China. In proc; of the CIBSE National Conference 1997, London.
Kefa, R (2004). Development of energy – efficient passive solar building design in Nicosia Cyprus. Renewable Energy, 30(6), pp.937-956.
Knapp, E (1982). Housiny Problems in Third World. University of Stutgrt. Oikonomou, A., Bougiatioti, F (2011). Architectural structure and environmental performance of the traditional buildings in Florina. NW Greece. Building and Environment, 46(3), pp.669–689.
Oral, G.K., Yilmaz, Z (2003). Building form cold climatic zons related to building envelop form building energy conservation point. Energy and building, 35(4), pp. 383-388.
Perez, Y.V., Capeluto, I.G (2009). climatic considerations in school building design in the hot –humid climatic forreducing energy. Applied energy, 86(3), pp.340-348.
Premrove, M., Zigart, M., Leskovar, V.Z (2018). Influence of the building shape on the energy performance of timberglass bulidings located in warm climatic region. Energy, 149(15), pp.496-504.
priya, R.S., Sundarraja, M.C., Radhakrishnan, S., Vijayalakshmi, L (2012). Solar passive techniques in the vernacular buildings of coastal regions in Nagapattinam, TamilNadu-India– a qualitative and quantitative analysis. Energy and Buildings, 49, pp. 50–61.
Steiner, F.R., Bulter, K (2006). Planning and Urban design standard. John Wiley & Sons, New Jersy, 450 p.
 
Tao, L.w (2015). Compare the difference of architecture design in Hong Kong and Penang – Exterior wall. HBRC Journal, 11(3), pp. 363–367.
Zain-Ahmed, A., Sayigh, A., Surendran, P.N., Othman M.Y (1998). The bioclimatic design approach to low-energy buildings in the Kelang valley, Malaysia. Solar Energy, 15(1), pp. 437-440.
Zhou, X., Yan, D., An, J., Hong, T., Shi, X., Jin, X (2018). Comparative study of air– conditioning energy use of four office buildings in China and USA. Energy & Buildings, 169, pp.344-352.