بررسی وضعیت توزیع فضایی کاربری اراضی شهری سمنان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

هر شهر از مجموع کاربری­هایش ساخته شده است و یکی از هدف­های مهم برنامه­ریزی شهری، ارتقاء و ساماندهی الگوی توزیع کاربری­هاست. این مقاله نیز با آگاهی از توسعۀ نامنظم کاربری­ها در شهر سمنان، با هدف بررسی الگوی توزیع فضایی کاربری­ها این شهر انجام شده است. با توجه به این هدف، بر رویکردی کاربردی و ماهیتی توصیفی- تحلیلی مبتنی است. داده­ها و اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه­ای فراهم شده است. برای بررسی و تحلیل داده­ها از روش کمّی (سرانه) و تحلیل­های فضایی- مکانی، از جمله مدل­های هیرشمن- هرفیندال، شاخص فشردگی، تابع Ripley's K، شاخص تنوع سیمپسون، شاخص تکه­تکه شدگی، مدل کاربری ترکیبی Cervero و Duncan و نرم­افراز Arc GIS استفاده است. نتایج روش­های پیش­گفته نمایانگر فاصلۀ سرانۀ موجود کاربری­های شهر سمنان از سرانۀ استاندارد طرح جامع است. بیش از یک چهارم کاربری­ها در ناحیۀ 3 منطقۀ 1 تمرکز یافته­اند. ناحیۀ 1 منطقۀ 2 دارای بیشترین فشردگی و کم­ترین سهم از زمین بایر و ناحیۀ 2 منطقۀ 2 دارای بیشترین سهم از زمین بایر و قابلیت توسعه در سال­های آتی است. تابع K نشان داد که 67 درصد از کاربری­ها اراضی شهر سمنان به­صورت خوشه­ای و در مجاورت با یکدیگر توزیع شده­اند که این الگوی توزیع با افزایش فاصله رابطۀ معناداری دارد. میانگین شاخص­های F، H و  D & Cنیز نشان داد که ناحیۀ 1 منطقۀ 2 از پیوستگی، تنوع و اختلاط کاربری­های بیشتری برخوردار است. تسلط چنین الگوی نامتوازنی در کاربری اراضی شهر سمنان نیازمند نظارت بر روند فعلی، برنامه­ریزی مجدد و ساماندهی ساخت و سازهاست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیم ­زاده، عیسی. بذرافشان، جواد. حبیب­زاده، کاظم. (1389). تحلیل و ارزیابی کاربری اراضی روستاشهرهای کوچک در ایران با استفاده از GIS مورد: خوشرودپی بابل. مطالعات و پژوهش­های شهری- منظقه­ای، شمارۀ 5، صص 138-111.
ابراهیم­زاده، عیسی. دارایی، مرضیه. دارایی، ابوالفضل. (1394). تحلیلی بر وضعیت امکانات و تسهیلات گردشگری شهر سمنان از منظر گردشگران با استفاده از آزمون پیرسون. نشریۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شمارۀ 22، صص 60-43.
ابراهیم­زاده، عیسی. مجیراردکانی، عبدالرضا. (1385). ارزیابی کاربری اراضی شهری اردکان فارس. مجلۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ 7، صص 68-43.
پوراحمد، احمد. حاتمی­نژاد، حسین. زیاری، کرامت­الله. فرجی­سبکبار، حنسعلی. وفایی، ابوذر. (1393). بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهری از منظر عدالت اجتماعی (مورد مطالعه: کاشان). آمایش سرزمین، دورۀ 6، صص 208-179.
پورمحمدی، محمدرضا. صدرموسوی، میرستار. حسین­آبادی، سعید. (1394). ارزیابی الگوی اختلاط کاربری زمین در محلات شهر سبزوار. مجلۀ مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، شمارۀ 22، صص 53-34.
حکمت­نیا، حسن. (1389). برنامه­ریزی کاربری اراضی شهر بهاباد با استفاده از الگوی تحلیلSWOT. فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شمارۀ 2، صص 94-83.
حیدری، جهانگیر. (1395). تحلیل توزیع فضایی کاربری­های خدمات عمومی شهری در نواحی شهر بوشهر. مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای، شمارۀ 27، صص 153-129.
دانش­نامۀ آزاد. https://fa.wikipedia.org/wiki. (شهریور 1396).
رجبی، آزیتا. ملکی نظام­آباد، رسول. (1394). تحلیل توزیع فضایی کاربری مسکونی از طریق بررسی تراکم­های شهری و نقش آن در توسعۀ پایدار شهر (مطالعۀ موردی: شهر میاندوآب). پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورۀ 47، شمارۀ 3، صص 541-529.
رهنما، محمدرحیم. رضاییان، بیتا. (1393). سنجش میزان پراکنش و فشردگی شکل کلان­شهرهای ایران با استفاده از مدل­های کمّی. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، شمارۀ 16، صص 107-87.
رهنما، محمدرحیم. عباس­زاده، غلامرضا. (1385). مطالعۀ تطبیقی سنجش درجۀ پراکنش/ فشردگی در کلان­شهرهای سیدنی و مشهد. مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای، شمارۀ 6، صص 128-101.
ضرابی، اصغر. رشیدی­نیک، سیامک. قاسمی­راد، حمدالله. (1389). تحلیل و ارزیابی کاربری اراضی در شهر ایذه. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شمارۀ 3، صص 40-19.
علی­اکبری، اسماعیل. عمادلدین، عذرا. (1391). ارزیابی کمّی و کیفی کاربری­های شهری با تأکید بر نظام توزیع و الگوی همجواری (مطالعۀ موردی: ناحیۀ یک شهر گرگان). پژوهش­های جغرافیای انسانی، شمارۀ 79، صص 172-157.
فرجام، رسول. سلیمانی، محمد. تولایی، سیمین. رفیعیان، مجتبی. موحد، علی. (1392). توسعۀ شهری مبتنی بر ترکیب کاربری­ها؛ مروری بر ادبیات دانشگاهی آن در ایران. مجلۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شمارۀ 12، صص 48-23.
قربانی، رسول. ترکمن­نیا، نعیمه. (1394). بررسی تطبیقی نقش کاربری ترکیبی بر تولید سفر در محلات شهری (محلۀ چهنو و کارمندان منطقۀ 6 مشهد). مجلۀ جغرافیا و توسعۀ فضای شهری، شمارۀ 2، صص 92-81.
مختاری ملک­آبادی، رضا. شکوهی، محمداجزاء. قاسمی، یاسر. (1391). تحلیل الگوی گسترش شهر بهشهر بر اساس مدل­های کمّی برنامه­ریزی منطقه­ای. مجلۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شمارۀ 8، صص 112-93.
مهندسین مشاور آرمانشهر. (1394). طرح جامع شهر سمنان (ضوابط و مقررات اجرایی). ادارۀ کل مسکن و شهرسازی استان سمنان.
مؤمنی، مهدی. بیک­محمدی، حسن. آروم، فلورا. (1389). تحلیلی بر کاربری اراضی منطقۀ یک شهر اصفهان. جغرافیا و مطالعات محیطی، شمارۀ 3، صص 44-27.
میرباقری، بابک. متکان، علی­اکبر. (1388). ارزیابی کمّی میزان تمرکز توسعۀ اراضی شهری با تابع Ripleys K در GIS منطقۀ مورد مطالعه: محدودۀ شهرهای اسلام­شهر، رباط­کریم، نسیم­شهر. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شمارۀ 69، صص 66-51.
Couch, Ch., Petschel-Held, G., Leontidou, L., (2008). Urban Sprawl in Europe: Landscape, Land-Use Change and Policy.2 edition, Oxford: Blackwell Publishing. 273 pages.
Croucher, K., Wallace, A., Duffy, S. (2012). The influence of land use mix, density and urban design on health: A  critical literature review. The University of you Publishing, 54 pages.
Galster, G., Hanson, R., R. Ratcliffe, M., Wolman, H., Coleman, S., Freihage, J. (2001). Wrestling Sprawl to the Ground:Defining and Measuring an Elusive Concept. Housing Policy Debate, Vol 12, No 4, pp 681-717.
Garentt, N.S. (2009). Ordering the city : land use, policing, and the restoration of urban America. 1 edition,New Haven & London: Yale University Press. 289 pages.
Hong, M., Fath, B.D. (2009). Measurement and Spatial Distribution of Urban Land Use Compactness in Chaoyang District of Beijing, China.IIASA Interim Report, IIASA, Laxenburg, Austria, 24 pages.
Jabareen, Y. (2006). Sustainable Urban Forms Their Typologies, Models, and Concepts. Planning Education and Research, No, 26, pp 38-52.
Jenks, M., Burgess., (2001). Compact City: Sustainable Urban Forms for Developing Countries. 2 edition, London: Routledge Press. 356 pages.
Kleemann, J., Inkoom, J., Thiel, M., Shankar, S., Lautenbach, S., Furst, Ch., (2017). Peri-urban land use pattern and its relation to land use planning in Ghana, West Africa. Landscape and Urban Planning, No 22, pp 1-15.
OECD., (2012). Compact City Policies: A Comparative Assessment. OECD Green Growth Studies, OECD Publishing, 283 pages.
Ostojic, I., Glazar., (2012). Criteria for evaluation and guidelines for land use planning for sustainable urban development. Theory and Practice of Spatial Planning, No 162, pp 24-33.
XuanThinh, N., Arlt, G., Heber, B., Hennersdorf, J., Lehmann, I., (2002). Evaluation of urban land-use structures with a view to sustainable development. Environmental Impact Assessment Review, No 22, pp 475-492.