امکان‌سنجی آسیب‌پذیری شهر سنندج در برابر زلزله با استفاده از مدل متوسط وزنی مرتب‌شده (OWA)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار ژئومورفولوژی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 استادیار گروه جغرافیای دانشگاه پیام نور

10.22103/juas.2016.1854

چکیده

ایران در مرکز کمربند زلزله­خیز دنیا واقع‌ شده­است. وقوع زلزله­های مخرّب چند دهۀ اخیر نشان داده که هیچ نقطه­ای از این کشور از خطر زلزله در امان نیست. این مخاطره برای توسعۀ جوامع شهری تهدید محسوب می­شود. با شناخت متغیّرها و پهنه­بندی مناطق می­توان میزان آسیب­های زلزله را کاهش داد. این پژوهش با هدف پهنه ­بندی میزان آسیب‌پذیری ناشی از این مخاطره در شهر سنندج بر اساس متغیّرهای تأثیرگذار، تدوین ‌شده­است. در این راستا، لایه­های متغیّرهای طبیعی، کالبدی و انسانی- اجتماعی تهیه و به صورت رستری آماده شدند. مدل خطی وزنی مرتب ‌شده با دو روش ریسک­گریز و ریسک‌پذیر به­کار گرفته شدند تا میزان آسیب­پذیری شهر با دقت و جزئیات بیشتری آشکار و طبقه­بندی شود. نتایج نشان داد که قسمت‌های شمال و شمال­غربی از آسیب‌پذیری بالایی با منشأ کالبدی و انسانی برخوردارند درحالی‌که قسمت­های جنوبی که در درجۀ بعدی از آسیب‌پذیری قرار دارد، منشأ طبیعی دارند. بر این مبنا چنین استنباط شده که می‌توان با محدود کردن توسعه به سمت جنوب و تغییر کالبدی و ویژگی­های اجتماعی در قسمت­های شمال و شمال­غربی شهر؛ میزان آسیب‌پذیری ناشی از زلزله را کاهش داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احدنژادروشتی، محسن. (1389). ارزیابی آسیب‌پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله (نمونۀ موردی: شهر زنجان). مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، شمارۀ 7، صص 90-71.
احمدی، خه­بات. (1393). پهنه­بندی مخاطرۀ ژئومورفیک زلزلۀ شهر سنندج و تحلیل تأثیر بخش خصوصی در بروز آسیب‌پذیری بناهای شهری. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان.
ادارۀ کل مسکن و شهرسازی استان کردستان. (1390). طرح تفصیلی شهر سنندج.  
امیراحمدی، ابوالقاسم. آب باریکی، زکیه. (1393). ریزپهنه‌بندی خطر زلزلۀ شهر سبزوار با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ 35، صص 152-132.
پناهی کایوشه، محمدحسین. متشرعی، آرش. (1392). تحلیل خطر زمین‌لرزه‌ای به روش قطعی در ناحیۀ سنندج استان کردستان، هفدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، 7 تا 9 آبان، دانشگاه شهید بهشتی.
پورطاهری، مهدی. عینالی، جمشید. رکن‌الدین، رضا. (1389). نقش ظرفیت‌سازی در کاهش تأثیرات مخاطرات طبیعی (زلزله) در مناطق روستایی با تاکید بر روش کمّی (مطالعۀ موردی: مناطق زلزله‌زدۀ شهرستان خدابنده). پژوهش­های جغرافیای انسانی، شمارۀ 74، صص 39-23.
ثروتی، محمّدرضا. خضری، سعید. رحمانی، توفیق. (1388). بررسی تنگناهای طبیعی توسعۀ فیزیکی شهر سنندج. پژوهش­های جغرافیای طبیعی، شمارۀ 67، صص 29- 13.
زبردست، اسفندیار. محمدی، عسل. (1384). مکان‌یابی مراکز امدادرسانی در شرایط وقوع زلزله با استفاده از روش GIS و مدل AHP. هنرهای زیبا، شمارۀ 21،                صص 21-16.
زمردیان، محمّدجعفر. (1381). ژئومورفولوژی ایران، جلد اوّل، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
سازمان آمار کشور. (1390). سرشماری سال 1390 استان کردستان.
شهابی، هیمن. قلی­زاده، محمدحسین. نیری، هادی. (1389). پهنه­بندی خطر زمین­لرزه با روش تحلیل چند معیارۀ فضایی. مجلۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ 21، صص 80-65.
شیعه، اسماعیل. حبیبی، کیومرث. ترابی، کمال. (1389). بررسی آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش سلسله­مراتبی معکوس و GIS (مطالعۀ موردی: منطقۀ 6 تهران). چهارمین کنگرۀ بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، صص 12-1.
فرج­زاده­اصل، منوچهر. بصیرت، فروغ. (1385). پهنه‌بندی حسّاسیّت تشکیلات زمین‌شناسی در مقابل زلزلۀ منطقۀ شیراز. پژوهش­های جغرافیایی، شمارۀ 55، صص 72-59.
فرجی، امین. قرخلو، مهدی. ( 1389). زلزله و مدیریت بحران شهری (مطالعۀ موردی: شهر بابل). فصلنامۀ جغرافیا، شمارۀ 25، صص 164-143.
فلیک، اووه. (1391). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
قبادی، محمدحسین. اصغری، ژیلا. گودرزی، ذبیح‌الله. (۱۳۹۰)، بررسی پتانسیل لرزه‌خیزی شهرستان سنندج. پنجمین همایش ملّی زمین‌شناسی، دانشگاه پیام نور استان زنجان.
قدیری، محمود. رکن‌الدین افتخاری، علیرضا. (1392). رابطۀ ساخت اجتماعی شهرها و میزان آسیب‌پذیری در برابر خطر زلزله (مطالعۀ موردی: محلات کلان‌شهر تهران). مجلۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شمارۀ 50، صص 174-153.
قدیری، محمود. رکن‌الدین افتخاری، علیرضا. پرهیزکار، اکبر. شایان، سیاوش. (1388). تحلیلی بر دیدگاه­های نظری آسیب‌پذیری جامعه نسبت به مخاطرات طبیعی. فصلنامۀ علوم انسانی مدرس، شمارۀ 1، صص 62-30.
قنبری، ابوالفضل. سالکی، محمدعلی. قاسمی، معصومه. (1392). پهنه­بندی میزان آسیب‌پذیری شهرها در برابر خطر زلزله (نمونۀ موردی: شهر تبریز). مجلۀ جغرافیا و مخاطرات طبیعی، شمارۀ 5، صص 35-21.
محمّدی­احمدیانی، جمال. صحرائی، زهرا. خسروی، فرامرز. (1389). نقش عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری کالبدی شهرها در برابر زلزله. نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیا، شمارۀ 17، صص 143-121.
مشک­ساز، پریسا. ایزدی، حسن. سلطانی، علی. برزگر، محمّدرضا. (1392). ارزیابی آسیب‌پذیری فیزیکی بافت­های شهری در برابر زلزله در روش Radius (مورد: منطقۀ 3 شهرداری تبریز). مجلۀ پژوهش­های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، شمارۀ 1،             صص 129-115.
ملکی، امجد. (1368). پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه و اولویت‌بندی بهسازی مساکن در استان کردستان. پژوهش­های جغرافیایی، شمارۀ 59، صص 124-115.
نگارش، حسین. (1382). زلزله، شهرها و گسل­ها. پژوهش­های جغرافیایی، شمارۀ 21، صص 25-12.
ولیزاده­کامران، خلیل. (1380). پهنه­بندی خطر زلزله در شهرستان تبریز با استفاده از سنجش از دور و GIS. نشریه فضای جغرافیایی، شمارۀ 4، صص 66-49.
Alcira, Kreimer., Margaret, Arnold., (2000). Managing Disaster Risk in Emerging Economies. Disaster Risk Management Series, publisher: World Bank, No.2.
Ericson, Clifton.A., (2005). Hazard Analysis Techniques for System Safety. Published by John Wiley & Sons, Inc.
Hossain, Sheikh.Mahmood., (2002). Human Vulnerability due to Natural Disasters in South Asia: A GIS Aided Characterization of Arsenic Contamination in Bangladesh. A thesis submitted in partial fulfilment of the requirements of the degree of Masters of Science (Management of Natural Resources and Sustainable Agriculture).
Lee, Bosher., (2008). Hazards and the Built Environment : Attaining Built-in Resilience. Taylor & Francis Routledge.
Thomos.L, satty., (1990). Decision-making for leaders. RWS publication, pp: 142-164
WDI., (2004). Natural Disaster Hotspost: A Global Risk Analysis(the world Bank), WDI for some contrise.
Wisner, B., (2004). At Risk: Nautral hazards, peoples Vulnerability and Disaster, 2 edition, Routledge.