تحلیل ظرفیتی فرم شهر با تاکید بر الگوی شهر فشرده (مطالعۀ موردی: شهر گرگان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیای دانشگاه پیام نور

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه گلستان، گلستان، ایران

3 پژوهشگر جهاد دانشگاهی لرستان، لرستان، ایران

4 دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه جغرافیا، تهران، ایران

10.22103/juas.2016.1839

چکیده

یکی از پارادایم­ هایی که در دهه­های پایانی قرن بیستم به منظور توسعۀ ظرفیتی شهر شکل گرفته، الگوی شهر فشرده است. در این الگو حالت­های پایدار برای حمل و نقل، کاربری ترکیبی، همبستگی اجتماعی و توسعۀ فرهنگی کارایی خاصی پیدا نموده و سبب ایجاد فضاهایی با تعامل اجتماعی بالا، مصرف انرژی کم­تر و درجۀ بالای دسترسی برای شهروندان می­شود. هدف از پژوهش حاضر، تحلیل ظرفیتی فرم شهر با تاکید بر الگوی شهر فشرده در شهر گرگان می­باشد که از روش توصیفی– تحلیلی و پیمایش میدانی استفاده شده­است. در این پژوهش، شهر گرگان به چهار منطقۀ شهری جهت سنجش پتانسیل هر منطقه برای اجرای الگوی شهر فشرده تقسیم شده­است؛ همچنین، از هشت شاخص تراکم جمعیتی، زمین­های بایر و خالی، تراکم ساختمانی و دانه­بندی قطعات، نظام دسترسی­ها، اختلاط کاربری­ها، دسترسی به زیرساخت­های شهری، دسترسی به حمل و نقل شهری و دسترسی به مسیرهای پیاده­رو استفاده شده­است. یافته­های به­دست آمده از تحلیل فضایی- مکانی با استفاده از نرم­افزار ArcGIS و روش­های تصمیم­گیری چند معیاره MADM  و مدل SAR، منطقۀ چهار با ضریب          41/6 Vat= دارای بیشترین پتانسیل و منطقۀ 1 با 7/12 Vat= دارای کمترین پتانسیل جهت پیاده­سازی الگوی رشد فشردۀ شهری است. بررسی کالبدی فضایی شهر گرگان نشان می­دهد که این شهر در برخی مناطق دارای پراکندگی در فرم و ساختار خود است. منطقۀ چهارِ شهر گرگان با بیشترین اختلاط کاربری­ها، بیشترین دسترسی محله­ای، بیشترین زمین­های خالی جهت رشد هوشمند شهری و بیشترین دسترسی به حمل و نقل عمومی، زیرساخت­های شهری و مسیرهای پیاده­رو دارای بیشترین پتانسیل جهت رشد فشردۀ شهری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


برند فری، هیلد. (1387). طراحی شهر به سوی یک شکل پایدارتر شهر. ترجمۀ سید حسین بحرینی، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری شهرداری تهران.
پوراحمد، احمد. محمّدپور، صابر. منوچهری میاندوآب، ایوب. خلیلی، احمد. (1391). ارزیابی و سنجش میزان پراکنش و فشردگی شکل شهرها با استفاده از مدل­های کمّی (مطالعۀ تطبیقی: کلان­شهرهای تهران و سیدنی). جغرافیا، سال 10، شمارۀ 32.
تقوایی، مسعود. سرایی، محمّدحسین. (1385). گسترش افقی شهر یزد و ظرفیت‌های موجود زمین (نمونۀ موردی: شهر یزد). مجلۀ پژوهش‌های جغرافیایی، شمارۀ 55، صص 133-152.
تقوایی، مسعود. وارثی، حمیدرضا و نریمانی، مسعود. (1394). استراتژی توسعۀ فیزیکی و شکل پایدار شهر اصفهان با رویکرد رشد هوشمند و شهر هوشمند. فصلنامۀ مدیریت شهری، شمارۀ 41، صص 358-339.
رفیعیان، مجتبی. براتی، ناصر. آرام، مرضیه. (1389). سنجش ظرفیت توسعۀ فضاهای بدون استفاده در مرکز شهر قزوین با تاکید بر رویکرد توسعۀ میان افزا. نامۀ معماری و شهرسازی، دورۀ 3، شمارۀ 5، صص 61-45.
رفیعیان، مجتبی. تقوایی، علی­اکبر. (1383). توسعۀ پایدار محله­ای و ادارۀ امور شهری با تاکید ویژه بر ایران. مجموعۀ مقالات همایش توسعۀ ملی، چشم­انداز توسعۀ پایدار شهر تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.
رهنما، محمّدرحیم. رضائیان، بیتا. (1393). سنجش میزان پراکنش و فشردگی شکل کلان­شهر­های ایران با استفاده از مدل­های کمی. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال 4، شمارۀ 16، تابستان، صص 107-87.
رهنما، محمّدرحیم. عباس­زاده، غلامرضا. (1387). اصول، مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
زیاری، کرامت­اله. پارسی­پور، حسن. علی­آبادی، نسرین. (1391). بافت میانی شهرها ظرفیتی برای حرکت به سمت الگوی شهر فشردۀ شهر بیرجند. مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای، شمارۀ 19.
سرور، رحیم. درویش­ورچه­زاده، بهروز. جاوید، علیرضا. (1393). میزان فشردگی و گستردگی توسعۀ مدیریت شهری از منظر توسعۀ پایدار (مطالعۀ موردی: شهر یزد). فصلنامۀ علمی- پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، سال 3، شمارۀ 9، صص 156-141.
سیف‌الدینی، فرانک. زیاری، کرامت­اله. پور­احمد، احمد. نیک­پور، عامر. (1391). تبیین پراکنش و فشردگی فرم شهری در آمل با رویکرد فرم شهری پایدار. فصلنامۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارۀ 80، صص 176-155.
عزیزی، محمّدمهدی. (1380). تراکم در شهرسازی: اصول و معیارهای تعیین تراکم شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عزیزی، محمّدمهدی. (1388). تراکم در شهرسازی: اصول و معیارهای تعیین تراکم شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
غفاری­گیلانده، عطا. یزدانی، حسن. روشن­رودی، سمیّه. (1393). سنجش پراکنش و فشردگی شهر اردبیل در سطح محلات با استفاده از تکنیک­های خود همبستگی فضایی. فصلنامۀ مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال 6، شمارۀ 21، صص 168-149.
غیاثی، عباس. (1392). توسعۀ درون­زای بافت کهن با رویکرد هویت­مندی اجتماعی. ماهنامۀ اطلاع رسانی شهر و منظر، سال 3، شمارۀ 25.
ماجدی، حمید.(1378). زمین مسالۀ اصلی توسعۀ شهری. مجلّۀ آبادی (مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران)، شمارۀ 33.
مثنوی، محمّد­رضا. (1382). توسعۀ پایدار و پارادایم‌های جدید توسعۀ شهری: «شهر فشرده» و «شهر گسترده». فصلنامۀ محیط شناسی، شمارۀ 31، صص 104-89.
میرکتولی، جعفر. مهدوی، شهرام. احمدی، مجید. (1392). تحلیل و بررسی توسعۀ پایدار نواحی شهری با استفاده از روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره (نمونۀ موردی: شهر کاشان). مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال 5، شمارۀ 19.
نیک­پور، عامر. (1390). شهر فشرده، تئوری در مقابل عمل ( نمونۀ موردی: شهر آمل). رسالۀ دکتری رشتۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی دکتر فرانک سیف‌الدینی، تهران: دانشکدۀ جغرافیا دانشگاه تهران.
Barton, Hugh, et al., ( 2002). Shaping Neighbourhoods: A guide for health. Sustainability and vitality. Spon Press, London and New York.
Elkin, Tim., Duncan, McLaren., Mayer, Hillman., (1991). Reviving the city: Towards sustainable urban development. London: Friends of the Earth.
Jenks, M., Burton, E., Williams, K., (1996). The Compact City: A Sustainable Urban Form (Spon, London).
Metropolitan Area Planning Cocil., (2003). Mixed use Zoning, A Citizens Guide.
Ramirez, Edgar.E., (2009). Local Political Institutions and Smart Growth: An Empirical Study of the Politics of Compact Development. Urban Affairs Review, No. 45 (2), pp: 218–246.
Song, G.J., Knaap.L.D., (2004). The Inventory Approach to urban growth boundaries. The Ammerican Planning Association. Vol.67. No.3.
Williams, K., Burton, E., Jenks, M., (2000). Achieving Sustainable Urban Form. E & FN spon, London.
Zagorskas, Jurgis., Burinskiene, Marija., Zavadskas, Edmundas., Turskis, Zenonas., (2007). Urbanistic Assessment of city compactness on the basis of GIS applying the COPRAS method. EKOLOGIJA. Vol.53.
Zhang, T., (2000). Land Market and Government.s Role in Sprawl, Cities. Vol.17, No.2.