ارزیابی آسیب پذیری محلاّت شهر جیرفت در مقابلِ سیلاب و ارائۀ راهکارهای حفاظتی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانش آموختۀ کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

10.22103/juas.2016.1828

چکیده

طبق آمار سازمان ملل، سیل و طوفان نسبت به سایر بلایای طبیعی بیشترین خسارات را به سکونتگاه­های انسانی وارد آورده ­اند. کاهش خطرات سیلاب از مهمترین اهداف برنامه­ ریزی توسعۀ شهری است. شهر جیرفت در نقطۀ اتصال 3 رود هلیل، شور و ملنتی واقع شده­است و هر ساله از طغیان رودها آسیب­ می­بیند. هدف تحقیق حاضر، اولویت­بندی محلاّت شهر جیرفت به­ منظور برنامه­ریزی برای مدیریت سیلاب است. نوع تحقیق، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری داده ­ها، آمار سازمانی و میدانی است. جامعۀ آماری، کارشناسان منابع طبیعی، برنامه­ریزی شهری و ادارات مسئول مدیریت بحران جیرفت هستند. حجم نمونه شامل 53 نفر کارشناسان مربوطه می­باشد. تحلیل­ داده­ها با مدل­های WP و WASPAS انجام شد. نتایج نشان داد محلاّت شهر به­ خاطر توسعۀ فیزیکی بدون برنامه در کنار بستر رودخانه­ها آسیب­پذیر است. نتایج مدل WP که داده­های کمی آسیب­های رخ داده در محلاّت مختلف شهر را تحلیل نمود نشان داد بخش مجاور رود هلیل، محلّۀ سرجاز و محلاّت میانی ملنتی بیشترین آسیب ­پذیری را در سه دهۀ اخیر داشته­اند. نتایج WASPAS نشان داد محلاّت مجاور هلیل­ رود، محلاّت میانی شهر در حاشیۀ رود ملنتی و بخش­های محل تلاقی رود ملنتی و شور بیشترین آسیب­ پذیری را از سیلاب داشته­اند و ضروری است در اولویت برنامه ­ریزی­ قرار گیرند؛ در حالی که قسمتی از شهر که مجاور بخش میانی رود ملنتی واقع شده، محلّۀ سرجاز و حاشیۀ رود شور در رتبۀ 4 تا 6 آسیب­پذیری قرار گرفتند. راهکار حفاظتی مطلوب برای کنترل تأثیرات منفی سیلاب در شهر جیرفت نیازمند ترکیبی از اقدامات سازه­ای، مطلوبیت کاربری زمین شهری و مدیریت حوزۀ بالادست است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بهتاش، محمدرضا. کی­نژاد، محمدعلی. پیربابایی، محمدتقی. عسگری، علی. (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری کلانشهر تبریز. نشریۀ هنرهای          زیبا- معماری و شهرسازی، دورۀ 18، شمارۀ 3، صص42-33.
 پیشگاهی­فرد، زهرا. اقبالی، ناصر. فرجی­راد، عبدالرضا. بیگ­بابایی، بشیر. (1390).           مدل­سازی مناطق خطرپذیر به کمک AHP جهت مدیریت بحران شهری. فضای جغرافیایی، صص 37.
تقوایی، مسعود. سلیمانی، فهیمه. (1390). مدیریت بحران شهری با تأکید بر سیل. فصلنامۀ علمی ‌سپهر، دورۀ 20، مجلۀ سپهر، شمارۀ79.
حیدری، علی. صادقیان، افتخار جوادی، محمدصادق. نیک­فال، الهام. (1385). سیمای طرح جامع کنترل سیلاب در رودخانه­های دز و کارون. نشر کارگاه همزیستی با سیلاب.
روستا، مجتبی. ابراهیم­زاده، عیسی. ایستگلدی، مصطفی (1396). تاب­آوری کالبدی در برابر زلزله (نمونۀ موردی: بافت فرسودۀ شهر زاهدان). مجلۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ 46، صص 18-1.
لطفی، حیدر. جعفری، مهتاب. (1390). فرایند ایمن­سازی شهری جهت مقابله با مخاطرات طبیعی (سیل). فصلنامۀ علمی ‌پژوهشی فضای جغرافیایی، شمارۀ 36.
مطالعات کنترل سیل حوزۀ شهری جیرفت، گزارش، تلفیق و نتیجه­گیری. (1382). مشاور: دکتر مجید حیدری‌زاده، وزارت جهاد کشاورزی، مدیریت آبخیزداری.
Colditz, F., Thomas, L., Ashley, G., (2008). Municipal council of Municipal, Council of Colifornia. City of Palosverdes Estates Neigh borhood compatibility Application.
Locas Chris, Fischenich, J., Karecha, jay., (2007). Controlling urban sprawl: some experiences from Liverpool. Cities, Vol.23. No.5.
Ginevicius, R.A., (2011). New Determining Method for the Criteria Weights in Multi criteria Evaluation, Journal of Information technology & Decision Making. Vol.10. No.6, pp.1067–1095.
Miller, D.W., Starr, M.K., (2012). Executive Decisions and Operations Research. Englewood Cliffs, NJ, U.S.A., Prentice-Hall, Inc.
Mirza, M., (2001). Global warming and changes in the phrohability of occur ente of floods in Bangladesh and imply cations Global Enviromental changes. Vol.12, pp.137-138.
Saparauskas, J., Zavadskas, E. K., Turskis, Z. (2011), Selection of Facade's Alternatives of Commercial and Public Buildings Based on Multiple Criteria. International Journal of Strategic Property Management, 15(2), pp.189–203.
Simanaviciene, R., Ustinovicius, L.A. (2011). New Approach to Assessing the Biases of Decisions Based on Multiple Attribute Decision Making Methods. Electronics & Electrical Engineering.
Stephen, R., (2002). Hydrologi c Investigation by the U.S. Ge ological Survey Following the 1996 and 1997 Flood in the Upper Yellowstone River. Montana. American Water Resources Association 19th Annual Montana Section Met ting, Section One, pp.1-18.
Taleai, M., Sharifi, A., Sliuzas.Rmesgari, M., (2008). Evaluating the compatibility of multi- function al and intensive urban land user. International Journal of Applied Earth observation and Geo Information 9(4).
Triantaphyllou,E., Baing, K., (2004). The Impact of Aggregating Benefit and Cost Criteria in Four MCDA, Dept. Industrial and Manufacturing System Engineering Louisiana State University, IEEE Transaction on Engineering Management.
Zavadskas. E, Turskis, Z., Antucheviene, J., (2012). Optimization of Weighted Aggregated Sum Product Assessment. Electronics and Electrical Engineering Electronics IR Electro technical, No6.
Tran, P.N., Boukhatea, N., (2009). Comparison of MADM Decision Algorithms for Interface Selection in Heterogeneous Wireless Networks. Computer Science & Network Department, TELECOM ParisTech, 46 rue Barrault, 75013 Paris, France.