پویش ساختار فضایی نظام شهری استان کرمان (90-1335)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی

3 کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه شیراز

چکیده

ساختار فضایی نظام شهری، موقعیت و جایگاه شهرهای یک منطقه در ارتباط با سایر شهرهای آن منطقه را مشخص می­سازد. این پژوهش، با هدف دستیایی به شناخت تفاوت­ها و پیوندها، به بررسی پویش ساختار فضایی نظام شهری استان کرمان طی سال­های 1335 تا 1390 پرداخته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی، روش گردآوری داده ­ها اسنادی- کتابخانه­ای بوده و برای تجزیه و تحلیل داده­ها از شاخص­های توزیع نقطه ­ای، نزدیکترین همسایگی، پراکندگی موران و مدل کریستالر استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از پویش ساختار فضایی نظام شهری استان کرمان به سوی تمرکز و خوشه ­ای شدن گرایش دارد. از جمله عوامل مؤثّر بر پیدایش چنین ساختار فضایی در نظام شهری استان ناشی از بسط روابط سرمایه ­داری و نابودی شیوه ­های تولید سنّتی در روستا در دورۀ 1341 تا 1357، نامناسب بودن نظام بانکی، خروج شدید سرمایه از کشور، کاهش تولیدات اقتصادی، نارسایی در تعاملات بین ­المللی به دنبال تحریم اقتصادی و انتقال سرمایه­ های راکد به بخش خدمات، جنگ تحمیلی، تنش­های سیاسی کشور افغانستان، اختلاف سطح درآمدها بین شهر و روستا و همچنین اختلاف زیاد سطح زندگی بین جوامع روستایی و شهری، مهاجرت های گسترده روستائیان به شهرها می­باشد. اجرای سیاست تمرکز زدایی مداوم، تقویت شهرهای سیرجان، رفسنجان، بم و جیرفت، تقویت شهرهای کوچک با نگاه مدیریت فضای روستایی، ایجاد شهر یا شهرهای جدید در ناحیه مرکزی- جنوبی استان، تقویت سیستم حمل و نقل برون شهری به منظور گسترش ارتباط میان نقاط شهری استان و توجه به آمایش نظام فضایی شهری کشور می­تواند به حل مشکل تمرکز و الگوی خوشه ای در نظام شهری استان کرمان کمک نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امکچی، حمیده. (1383). شهرهای میانی و نقش آنها در چهارچوب توسعة ملّی. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
بردی آنامرادنژاد، رحیم. (1384). الگوی توزیع فضایی شهرهای استان گلستان. مجلّة آموزش جغرافیا، دوره 20، شماره 2.
تقوایی، مسعود. صابری، حمید. (1389). تحلیلی بر سیستم­های شهری ایران طی سال­های 1335 تا 1385. تهران: انتشارات مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه ­ای.
تقوایی، مسعود. گودرزی، مجید. (1388). بررسی و تحلیل وضعیت شبکة شهری در استان بوشهر. مجلّة جغرافیا و توسعه ناحیه­ ای، شماره 13، صفحات 138-109.
 توکّلی­نیا، جمیله. شالی، محمد. (1390). نظام فضایی شهری استان آذربایجان شرقی. فصلنامة جغرافیا، شمارۀ 29، صفحات 148-129.
حاتمی ­نژاد، حسین. (1373). ارزیابی مدل­های کمّی در شبکة شهری استان خراسان. فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 33.
حکمت نیا، حسن. موسوی، میرنجف. (1385). کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ­ریزی شهری و ناحیه ­ای. یزد: انتشارات علم نوین.
داداش­پور، هاشم. آفاق­پور، آتوسا. رفیعیان، مجتبی. (1389). تحلیلی بر سازمان­یابی فضایی سیستم شهرهای نواحی ساحلی جنوب ایران. مجلّة جغرافیا و توسعه ناحیه ­ای، شمارۀ 14، صفحات 132-97.
داداش­پور، هاشم. مولودی، جمشید (1390)؛ بررسی و تحلیل ساختار سلسله مراتب شهری در استان اردبیل. فصلنامة فضای جغرافیایی، شمارۀ 34، صفحات 131-102.
رهنما، محمّدرحیم. ذبیحی، جواد. (1390). تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچة دسترسی در مشهد. مجلّة جغرافیا و توسعه، شماره 23.
زبردست، اسفندیار. (1383). اندازة شهر. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
زنجانی، حبیب­الله. (1382). راهنمای جمعیّت شهرهای ایران 75-1335. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
زیاری، کرامت­الله. (1386). اصول و روش­های برنامه ­ریزی منطقه ­ای. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
زیاری، کرامت­الله. موسوی، میرنجف. (1384). بررسی سلسله مراتب شهری در استان آذربایجان غربی. مجلّة علوم انسانی دانشگاه اصفهان، جلد 18، شماره 1.
سرمست، بهرام. زالی، نادر. (1389). انتظام فضایی شبکة شهری و برنامه ­ریزی جمعیّتی در افق 1400 (مطالعه موردی: آذربایجان). فصلنامة مطالعات راهبردی، شماره 48.
سیف­الدّینی. فرانک (1392). پویایی فضایی-زمانی نظام شهری ایران (90-1335).  پژوهش­های جغرافیایی برنامه ­ریزی شهری، دوره 1، شماره 1.
شکویی، حسین. (1389). اندیشه ­های نو در فلسفه جغرافیا (جلد اوّل). تهران: انتشارات مؤسسة جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
شماعی، علی. حاجی­نژاد، صادق. (1393). تحلیل فضایی شبکة شهری منطقة خراسان (90-1335). مجلّة جغرافیا و توسعة ناحیه ­ای، سال 12، شماره 22.
صدر موسوی، میرستّار. طالب­زاده، میرحیدر. (1388). بررسی و تحلیل تغییرات سلسله مراتب شهری در استان آذربایجان غربی در یک دوره 50 ساله (85-1335). مجلّة فضای جغرافیایی، سال 9، شماره 27.
صدوق، سیّدحسن. سعیدی، عباس. (1385). نظام فضایی به مثابة جوهرة مطالعات جغرافیایی. فصلنامة جغرافیا، سال 4، شماره 10 و 11.
عظیمی، ناصر. (1382). روش­شناسی شبکة سکونتگاهها در طرح­های کالبدی منطقه ­ای. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
کلانتری، خلیل. (1389). برنامه­ریزی و توسعة منطقه ­ای (تئوری­ها و تکنیک­ها). تهران: انتشارات خوشبین.
لطفی، صدیقه. (1387). ارزیابی تغییر و توزیع سکونتگاههای شهری استان مازندران بر اساس قاعدة رتبه- اندازه. زایش یک مگالاپلیس منطقه ­ای. پژوهش­نامة علوم انسانی و اجتماعی، شماره 2، صفحات 76-61.
مرکز آمار ایران. (1335 تا 1390). نتایج سرشماری­های عمومی نفوس و مسکن.
موحّد، علی. (1376). برنامه ­ریزی توسعه فضایی (مطالعه موردی: بخش زواره). پایان­نامه کارشناسی ارشد مطالعات و برنامه ­ریزی ناحیه ­ای دانشکده علوم انسانی، به راهنمایی عبدالرّضا رکن­الدّین افتخاری، تهران: دانشگاه تربیت مدرّس.
میسرا، آر.پی. (1353). چارچوب مکانی برای عمران روستایی در ایران. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
نظریان، اصغر. (1374). جغرافیای شهری ایران. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
هیلهورست، ژوزف. (1370). برنامه ­ریزی منطقه ­ای. ترجمه غلامرضا شیرازیان و همکاران، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
Briggs, R., (2007). GISC 6382 Applied GIS. Dallas: The University of Texas at Dallas. Http://www.utdallas.edu/briggs/ poec6382/spatstat.ppt/
Gilbert., Gugler., (1997). Third World City, Poverty and Development. Oxford University Press.
Lee., & et al., (2001). Statistical analysis with arc view GIS. John Wiley and Sons, New York.
Soltani, A., Esmaeili Ivaki, Y., (2011). Inequity in the provision of public bus service for socially disadvantaged groups. sustainable development (Canadian center of science and education) No.4(5).