سنجش توسعه‌ یافتگی کالبدی- فضایی مناطق شهری در راستای پایداری شهری (مطالعه موردی: مناطق 22 گانه کلانشهر تهران)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه خوارزمی

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه خوارزمی

چکیده

امروزه، بررسی سطح توسعه‌یافتگی، تخصیص منابع و پایداری ازجمله مباحث مورد توجه دست اندرکاران و برنامه ریزان مسائل شهری می‌باشد. پایداری شهری، پایداری همه جانبه و ناظر به ابعاد مختلف در کلانشهرها است. بر اساس آن می‌توان میزان سطح توسعه‌یافتگی مناطق را نیز سنجش کرد. در واقع نیل به پیشرفت و توسعه فراگیر در آینده، مستلزم شناخت موقعیت مناطق و نواحی مختلف است. در این میان مناطق درون شهری کلانشهر تهران به دلیل ویژگی‌های کالبدی – فضایی از جمله کمبود و عدم توزیع متعادل در کاربری‌ها، از سطح توسعه‌یافتگی مطلوبی برخوردار نمی‌باشند. بنابراین در پژوهش حاضر به منظور سنجش مناطق 22گانه کلانشهر تهران از نظر میزان توسعه‌یافتگی کالبدی - فضایی با بهره گیری از روش تاپسیس، به سنجش هر یک از مناطق پرداخته شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که از بین 22 منطقه کلانشهر تهران، منطقه 7 با میزان تاپسیس 0/619 با رتبه 1، بر­خوردارترین و منطقه 14 با میزان تاپسیس 0/0048 و رتبه 22، محروم­ترین منطقه می‌باشد. منطقه 7 به دلیل حفظ تعادل در توزیع کاربری‌ها و تناسب آن با مساحت و جمعیت توسعه یافته ­ترین و منطقه 14 به علت عدم تعادل در توزیع کاربری‌ها و عدم تناسب آن با جمعیت و مساحت کمتر، توسعه یافته ­ترین منطقه بدست آمده است. برای شناخت درجه توسعه‌یافتگی مناطق با توجه به میزان تاپسیس، نمودار سطوح برخورداری مناطق ترسیم گردید که نتایج حاصل از آن نشان می‌دهد مناطق کلانشهر تهران به طور کلی در وضعیت محروم، نیمه ­برخوردار و برخوردار قرار دارند

کلیدواژه‌ها


اصغرپور، محمّدجواد. (1387). مدل‌های تصمیم گیری چند معیاره. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
برآبادی، محمود. (۱۳84). الفبای شهر. تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
بروزیان، حمید. (1374). تعیین درجه توسعه‌یافتگی شهرستان استان مازندران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
پاپلی یزدی، محمدحسین، رجبی سناجردی، حسین. (1382). نظریه‌های شهر و پیرامون. تهران: انتشارات سمت.
جدیدی میان دشتی، مهدی. (1383). توزیع متعادل منابع مالی منطقه‌ای. مجلّه  پژوهش‌های اقتصادی، شمارۀ 11 و 12.
حبیبی، علی. قلی­بگر، محمدرضا. عرب، ولی­الله. (1378). تعیین درجه توسعه‌یافتگی و  کاربردی الگوی کاهش تفاوت منطقه‌ای شهرستان استان قزوین. قزوین: سازمان برنامه و بودجه استان قزوین.
حکمت­نیا، حسن. موسوی، میرنجف. (1390). کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ ریزی شهری و ناحیه‌ای. چاپ دوّم، یزد: انتشارات علم و نوین.
حکمت­نیا، حسن. (1385). ارزیابی شاخص‌های توسعه پایدار شهری در نواحی شهر  یزد. اوّلین همایش جغرافیا و قرن 21، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف­آباد.
حوزه معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران. (1385).
رضازاده، محمد. (1373). تعیین درجه توسعه‌یافتگی شهرستان خراسان. مجموعه مقالات سمینار شناخت استعدادهای بازرگانی و اقتصادی خراسان.
رهنمایی، محمدرحیم. (1385). سطح­بندی نظام شهری و توسعه منطقه‌ای استان خراسان. فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی. شمارۀ 32.
زیاری، کرامت­الله. زنجیرچی، سیدمحمود. سرخ کمال، کبری. (1389). بررسی و رتبه­بندی درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خراسان با استفاده از تکنیک تاپسیس. فصلنامه پژوهش جغرافیای انسانی، شمارۀ 7.
زیاری، کرامت ­الله. (1378). اصول و روش‌های برنامه ­ریزی منطقه ­ای. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
ساسان­پور، فرزانه. (1389). مبانی پایداری توسعه کلانشهرها با تأکید بر کلانشهر تهران. تهران: مرکز مطالعات و برنامه ­ریزی شهر تهران.
شکوئی، حسین. موسی کاظمی محمدی، سیدمهدی. (1387). مؤلفه ­های اجتماعی اقتصادی توسعه پایدار شهری، پژوهش موردی: قم. اوّلین همایش مدیریت توسعه پایدار در نواحی شهری، تبریز: دانشگاه تبریز.
فتاح­پور، داراب. (1385). عدم تعادل منطقه‌ای در استان چهارمحال بختیاری و راهکارهایی برای آن. سازمان مدیریت و برنامه ­ریزی استان چهارمحال و بختیاری.
قرخلو، مهدی. حسینی، هادی. (1385). شاخص‌های توسعه پایدار شهری. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شمارۀ 8، صفحات 157-177.
مصلی نژاد، غلام­عبّاس. (1384). دولت و توسعه اقتصادی ایران. انتشارات دانشگاه تهران.
موسوی، میرنجف. (1382). سنجش درجه توسعه‌یافتگی نواحی ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و برنامه ­ریزی شهری به راهنمایی کرامت ا... زیاری، یزد: دانشگاه یزد.
کاظمی، موسی. محمدی، مهدی. (1377). توسعه پایدار شهری: مفاهیم و دیدگاه‌ها. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 16، شماره 3.
نسترن، مهین. ابوالحسنی، فرحناز. ایزدی، ملیحه. (1389). کاربرد تکنیک تاپسیس در تحلیل و اولویت بندی توسعه پایدار مناطق شهری (مطالعۀ موردی: مناطق شهری اصفهان). مجلّه برنامه­ریزی محیطی، شمارۀ 2.
وارثی، حمیدرضا، قائدرحمتی، صفر. باستانی­فر، ایمان. (1386). بررسی اثرات توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت (مطالعه موردی: شهر اصفهان). مجلّه جغرافیا و توسعه، شماره 9، صفحات 106-91.
Hall, P., (1993). Toward Sustainable , Liveable and Innovative Cities for21 st. Century. Third Conference of the World Capitals, Tokyo.
Matsumoto, M., (2008). Redistribution and Regional Development under Tax Competition,Journal of Urban Economics. No.64, pp:480-487.
Mukomo, S., (1996). On sustainable urban development in Sub-Suburban Africa. Cities. Vol.13, No.40.
PBOIRI (Plan and Budget Organisation of the Islamic Republic of Iran) and United Nations., (1999). Human Development Report of the Islamic Republic of Iran. Plan and Budget Organization of the Government of Iran and the United Nations, Tehran.
Purohit, B.C., (2008). Health and Human Development at Sub-state Level in India. Journal of Socio-Economics. No.37, pp: 2248-2260.
Roseland, M., (1997). Dimension of the Eco-City. Cities. 14(4), Elsevier Science Ltd.
United Nations Development Program., (1994). Human Development Report.