تحلیل فضایی- کالبدی مساجد بر اساس جمعیّت مکلّفین (مطالعۀ موردی: شهر گرگان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد رشتۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

3 کارشناس رشتۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

چکیده

انتخاب مکان مناسب برای فعالیت خاصّی در سطح شهر یکی از تصمیمات مهم در جهت برنامه‌ریزی مناسب شهر و ساماندهی فضایی آن می‌باشد. از میان کاربری‌های گوناگون در شهر، مسجد به عنوان مکانی مقدس و مذهبی و پیوند­دهندۀ روابط مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در شهر می‌باشد که تأثیر به سزایی در دیگر کاربری‌های شهری و کارکرد آن و در نهایت در توسعۀ شهری دارد. در این پژوهش با تأکید بر روش‌های آمار فضایی با استفاده از نرم‌افزار ArcGIS به بررسی الگوی فضایی محدوده پرداخته شده­است و از روش‌های مختلف آمار فضایی از جمله تحلیل خوشه‌بندی، تحلیل میانگین مرکزی، فاصلۀ استاندارد و تحلیل لکه‌های‌داغ استفاده شد؛ همچنین، با مشاهدۀ نقشه‌ها و اطّلاعات به­دست آمده از این تحلیل‌ها در می‌یابیم که قسمت مرکزی محدودۀ پژوهش از تمرکز بالای جمعیّت مکلّفین و همچنین تعداد مساجد بیشتری نسبت به مناطق دیگر بر­خوردار است. نتیجۀ این تحقیق نشان می‌دهد که قسمت‌های شرق و غرب محدوده از اولویت بیشتری برای ساخت و مکان‌گزینی مسجد برخوردار باشد و در عین حال حریم قانونی و عملکردی مساجد پیرامون نیز در نظر گرفته و حفظ شود. در نظر گرفتن مسیرهای مواصلاتی به مساجد فعلی و مساجدی که قرار است پیش‌بینی و احداث شوند از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد که می‌بایست برنامه‌ریز این مهم را از اولویت‌های اصلی در امر مکان‌گزینی مدّ نظر قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اصغریان جدی، احمد. (1377). مبانی نظری مکان‌یابی مساجد در ادوار مختلف. مجلۀ صف، سال 8، شمارۀ 26، صص 53-39.
آذر، عادل و رجب‌زاده، علی. (1389). تصمیم‌گیری کابردی رویکردMADM . تهران: انتشارات نگاه دانش.
جعفریان، رسول. (1381). آثار اسلامی مکه و مدینه. تهران : مشعر.
حجتی، محمد‌باقر. (1377). مسجد نبوی در گذر تاریخ (2). میقات حج، شمارۀ 26، صص 150-148.
دریجانی، علی و بهمنی، علی‌اکبر. (1390). شناسایی و رتبه‌بندی معیارهای مؤثر در مکان‌یابی واحدهای روکش HPL استان گلستان. مجلۀ پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، جلد 18، شمارۀ 3.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
رضایی، علی. (1382). جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامی. قم : مؤسسۀ فرهنگی ثقلین.
رفیعی سرشکی، بیژن. رفیع زاده، ندا و رنجبر کرمانی، علی‌ محمد. (1381). فرهنگ مهرازی (معماری) ایران. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
زرگر، اکبر. (1386). راهنمای معماری مساجد. تهران انتشارت دید.
عطایی همدانی، محمدرضا. حمزه‌ نژاد، مهدی و نقره‌کار، عبدالحمید. (1390). بررسی و الگوشناسی مکان‌یابی مساجد عصر نبوی در مدینه. فصلنامۀ باغ نظر، شمارۀ 16، صص 16-3.
قائادن، اصغر. (1386). معماری مساجد و ابنیه در عصر پیامبر صلی الله و علیه و آله و سلم. میقات حج، شمارۀ 59، صص 14-1.
قدیری، محمود و دستا، فرزانه. (1392). تحلیل الگوی رشد کالبدی- فضایی شهرها از طریق آمار فضایی در GIS (مطالعۀ موردی: کلان­شهر تهران). پنجمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری.
قرآن کریم، آیات مرتبط.
لی، جی، و دیوید وانگ. (1381). تجزیه و تحلیل آماری با Arcview GIS، ترجمۀ: محمد رضا حسین ‌نژاد و فریدون قدیمی عروس محله، دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ اول.
محدثی، جواد. (1385). اخلاق نبوی: آشنایی با سیرۀ اخلاقی پیامبر اعظم (ص). تهران: مشعر.
محرمی، غلامحسین. (1377). موقعیت اقتصادی مدینه در دوران جاهلیت و ... . میقات حج، شمارۀ 24، صص 90-79.
نجفی، محمد باقر. (1364). مدینه شناسی. تهران: خرمایستان.
نجفی، محمد‌ صادق. (1381). مسجدالإجابه یا مسجد مباهله. میقات حج، شمارۀ 41، صص 112-129.
نقی زاده، محمد. (1385). شهرسازی و معماری اسلامی (مبانی نظری). تهران: راهیان.
نقی زاده، محمد. (1387). شهر و معماری اسلامی. اصفهان: انتشاراتمانی.
نهج البلاغه (نسخه محمد دشتی).
هیلن براند، رابرت. (1377). معماری اسلامی. ترجمۀ: ایرج اعتصام. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی ‌شهری.