واکاوی طرح های توسعۀ شهری جدید با الگوهای نوین برنامه ریزی شهری (مطالعۀ موردی: شهرک خاوران تبریز)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

شهرنشینی در ایران از دهۀ 40 ­به بعد، شدت می­گیرد که نتیجۀ آن پیداش طرح­ های شهری (جامع و تفصیلی)­ جهت انتظام بخشیدن به توسعه ­های شهری است. این طرح­ها به دلیل نگرش صرفاً کالبدی که به شهرها داشته‌اند از بُعد اجتماعی، اقتصادی، فنی و سازمانی با نارسایی ­های بسیاری همراه بوده و در مجموع نتواسته­اند برای توسعۀ موزون و متناسب شهرها مؤثر باشند و غالباً نیز، به دلیل بلند مدت بودن و فاقد انعطاف­پذیری، در مقابل پویایی شهر نتوانسته­اند به اهداف خود دست یابند. ضرورت این امر، استفاده از الگوهای نوین توسعۀ شهری است که در اواخر قرن بیستم در کشورهای اروپایی و آمریکایی به کار گرفته شده و نسبت به طرح­های موجود موفقیت بیشتری را نشان می­دهند و شهرهای بی­روح مدرنیته را به سمت زندگی­های محله­ای با ساختارهای سنتی پیشین خود سوق می­دهند که مقیاس انسانی دارد و سرزندگی و زندگی در این گونه شهرها موج می­زند. از این‌ رو باید الگوهای نوین، که بیشتر بر پایۀ توجه به اصول و معیارهای انسان­گرایی و منعطف بودن استوار است، به عنوان طرح آلترناتیو استفاده گردد که بیشتر بر مقیاس­های کوچک (محلی) با بازۀ زمانی کم تأکید می ­کنند. هدف این مقاله، بررسی و تحلیل طرح توسعۀ شهرک خاوران با استفاده از مبانی نظری الگوهای نوین توسعۀ شهری از قبیل TND، TOD، رشد هوشمند، واحدهای برنامه­ریزی شده و ... است. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. محدودۀ مورد مطالعۀ این تحقیق، شهرک خاوران یکی از شهرک­های تازه طراحی شدۀ شهر تبریز است. برای گردآوری اطلاعات از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شده؛ همچنین از نرم­افزار ArcGIS برای تهیۀ نقشه­ها استفاده شده­است. تحلیل­های صورت گرفته، براساس نقشه­های ترسیم شدۀ محدوده و گزارش کار طرح بازنگری شهرک خاوران است. نتایج تحقیق نشان می­دهد با وجود توسعه و گسترش ادبیات نظری الگوهای نوین برنامه­ریزی شهری در کشور، این اصول و مبانی کمتر در طرح­های شهری کشور به طور عام و شهرک خاوران تبریز به صورت خاص مد نظر قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


امیدوار، کمال و بیرانوندزاده، مریم. (1388). چگونه ساختار شهری می­تواند از نظر کیفیت هوا بر پایداری شهر تأثیرگذار باشد. نشریۀ علمی- فنی سپهر، سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و نیروهای مسلح، دورۀ 18، شمارۀ 71، صص 71-51.
ایمانی جاجرمی، حسین. (1395). بررسی انتقادی سیاست­ها و برنامه­های توسعۀ شهری در ایران. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورۀ 5، شمارۀ 1، بهار 1395، صص 102-79.
باری­یر، جولین. (1363). اقتصاد ایران 1970-1900. ترجمۀ: تقوی و همکاران، تهران: مرکز تحقیقات حسابداری و حسابرسی.
دهقانی، سید علی نادر. (1392). بررسی بسترها و موانع رشد هوشمند در خرم آباد. رسالۀ دکتری، دانشکدۀ جغرافیا دانشگاه تهران.
رهنما، محمد رحیم و عباس­زاده، غلامرضا. (1387). اصول مبانی و مدل­های سنجش فرم کالبدی شهر. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
زیاری، کرامت الله. حاتمی نژاد، حسین و ترکمن­نیا، نعیمه (1391). درآمدی بر نظریۀ رشد هوشمند شهری. ماهنامۀ شهرداری­ها، شمارۀ 104، صص 19-16.
شکوهی بیدهندی، محمد صالح و خلیجی، کیوان. (1388). مروری بر دلایل عدم تحقق طرح­های جامع (نمونۀ موردی: طرح جامع شهر بانه). نهاد توسعۀ تهران، ویژه­برنامۀ شمارۀ 4، صص 35-31.
شوئنوئر، نوربرت. (1995). مسکن، حومه، شهر. ترجمۀ: شهرام پوردی­هیمی، تهران: نشر روزنه.
ﺷﻴﻌﻪ، اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ. (1392). ﻣﺒﺎﻧﻲ برنامه­ریزی ﺷﻬﺮی. ﭼﺎپ 34، ﺗﻬﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ایران.
ﺻﺮاﻓﻲ، ﻣﻈﻔﺮ. (1379). ﻣﺒﺎﻧﻲ برنامه­ریزی ﺗﻮسعۀ ﻣﻨﻄﻘﻪ­ای. ﭼﺎپ 2، ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی کشور.
ضرابی، اصغر و صابری، حمید. (1390). تحلیل فضایی شاخص­های رشد هوشمند شهری. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شمارۀ 77، صص 17-1.
قربانی، رﺳﻮل و ﺟﺎم ﻛﺴﺮی، ﻣﺤﻤﺪ. (1389). ﺟﻨﺒﺶ ﭘﻴﺎده ﮔﺴﺘﺮی، روﻳﻜﺮدی ﻧﻮ در اﺣﻴﺎء ﻣﺮاﻛﺰ ﺷﻬﺮی (ﻣﻄﺎﻟﻌۀ ﻣﻮردی: ﭘﻴﺎده راه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺗﺒﺮﻳﺰ). ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ­ﻫﺎی ﺷﻬﺮی و ﻣﻨﻄﻘﻪ­ای، شمارۀ 6، صص 72-55.
لطیفی، غلامرضا و صفری چابک، ندا. (1392). باز آفرینی محله در شهرهای ایرانی- اسلامی بر پایۀ اصول نوشهرگرایی. مجلۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 66، صص 66-58.
ﻫﺎدی­پور، ﻏﻼم. (1392). مدیریت و توسعۀ پایدار ﺷﻬﺮی.  ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻣﻌﻤﺎری و ﺷﻬﺮﺳﺎزی و توسعۀ ﭘﺎﻳﺪار، ﻣﺆﺳﺴۀ آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ خاوران.
یگانه کیا، زینب. آهنی، منیژه و فریادی، شهرزاد. (1389). آزمون قابلیت کاربرد الگوهای رایج توسعۀ پایدار شهری در محلات شهر تهران (مطالعۀ موردی :ده ونک). ویژه­نامۀ مدیریت و برنامه­ریزی محیط زیست، صص 48-41.
Bhatta, Basudeb., (2010). Analysis of Urban Growth and Sprawl from Remote Sensing Data. Advances in Geographic Information Science, Springer Heidelberg Dordrecht London New York.
Caves, R.W. ,(2005). Encyclopedia of the city. Routledge.
De Chiara Joseph, Panero, Julius, and Zelnik, Martin (1995). Time-Saver Standards for housing and residential development. Singapore. McGraw- hill.
Ford, Larry.R., (1999). Lynch revisited: New urbanism and theories of good city form. Cities: Vol. 16, No. 4.
Grant, J., (2006). The Ironies of New Urbanism. Canadian Journal of Urban Research, Vol. 15 (2).
Holden, Erling., Ingrid.T, Norland (2005). Three Challenges for the Compact City as a Sustainable Urban Form: Household Consumption of Energy and Transport in Eight Residential Areas in the Greater Oslo Region. Urban Studies, Vol. 42, No. 12, 2145–2166.
Litman, Todd., (2005). Evaluating Criticism of Smart Growth. Victoria Transport Policy Institute. (www. VTPI.org).
Newman, P., Kenworthy, J., (1999). Cities and Automobile Dependence: An International Sourcebook. Aldershot: Gower Publishing Company.
Winner, H., Chairman, Jr., (2005). A Guide to Planned Unit Development. NYS legislative commission on Rural Resources. Agency Building, Albany.